In de Zuidplaspolder heeft het water de strijd gewonnen: ‘Het waterschap geeft op’

Boer Tim van Zuijlen (29) dacht dat hij het allemaal voor elkaar had. Zijn gerenoveerde stal vol koeien, zijn volautomatische melkrobot die dag en nacht werkt, en zijn huisje op het erf van zijn ouders, waar hij met zijn vriendin woont – alles gereed om de kaasboerderij van zijn familie voort te zetten.

Maar er is een probleem: de bodem in de Zuidplaspolder waarop Van Zuijlen boert, daalt stukje bij beetje, waardoor de grond steeds natter wordt en langzaam verzuipt. Het waterschap Schieland en de Krimpenerwaard heeft dat hier, vlakbij Gouda, in de vorige eeuw proberen te keren, maar het heeft onlangs besloten de strijd op te geven.

Decennialang pompte het waterschap het slootwater weg, om de weiden droog te houden en verlaagde het waterpeil steeds verder. Voor de boeren was dat goed, maar voor de grond niet: de droge veenbodem verbrandde langzaam en de grond zakte met een centimeter per jaar. Maar in november besloot het waterschap definitief het waterpeil bij wet te fixeren en niet meer te verlagen. Het doel: de grond nat houden om bodemdaling te voorkomen.

Voor Van Zuijlen heeft de beslissing grote gevolgen.Op den duur kunnen zijn koeien niet meer het weiland in, omdat het gras te nat wordt. Op sommige van zijn 43 hectaren bevindt het slootpeil zich maar 10 centimeter onder het maaiveld. ‘Mijn land wordt minder waard en ik moet het maar uitzoeken’, zegt de boer met zijn bos warrige krullen, terwijl zijn zwarte labrador voor hem uit het weiland inrent en tientallen ganzen doet opvliegen. Door het besluit voelt hij zich in de steek gelaten. ‘Het toekomstperspectief van mijn bedrijf is weg. Deze grond heeft een agrarische bestemming. Dan moet dat wel te doen zijn.’

IJzerrijk grondwater

De besluiten over het waterpeil staan bij alle waterschappen hoog op de agenda na de droge zomers die Nederland de afgelopen jaren kende. Omdat ze ingrijpend zijn voor boeren en de natuur staat er bij de waterschapsverkiezingen van 15 maart, gelijktijdig met die voor de Provinciale Staten, meer op het spel dan in jaren.

In de sloten van Van Zuijlen zijn zogeheten opbarstingen te zien: stukken slootbodem die plots door het onderliggende grondwater omhoog worden geduwd omdat de bodemlaag tussen sloot en grondwater zo dun is. De hompen veen vormen eilandjes in het modderige water en daaromheen borrelt het ijzerrijke grondwater omhoog. Het geeft de slootoevers de kleur van roest.

‘Toen mijn opa hier kwam boeren waren die opbarstingen er ook al, en we boeren nog steeds’, zegt de kaasboer, terwijl hij in zijn kaplaarzen het veen vanaf de oever bekijkt. ‘Het waterschap geeft op, maar het is hier nog niet klaar.’

Met twee kleine, met de hand te bedienen ondergemalen weet de jonge boer een deel van zijn weilanden droog te houden, op -7,17 NAP. ‘Mijn opa kreeg dit ondergemaal ooit van het waterschap, omdat het weiland steeds blank stond’, vertelt hij. Zijn land is omringd door bosjes essen. Hier en daar verbindt een bruggetje de weilanden en aan de rand ligt de spoorlijn Gouda-Rotterdam.

De rest van de Zuidplaspolder ligt ongeveer een meter hoger. De boer die iets verderop in ‘de kom’ van de polder woont, heeft het boerenbestaan jaren geleden al opgegeven. Zijn weilanden waren niet droog te krijgen. Dus werd hij autohandelaar, en met succes. Vanaf de kaasboerderij weerkaatsen zijn rijen witte trucks op hun opgehoogde grond de voorjaarszon.

Abraham Kroesgemaal

De polder wordt droog gehouden door het Abraham Kroesgemaal, waar het water uit de polder wordt opgepompt om 7,5 meter hoger af te voeren in de Hollandse IJssel. Leunend op een reling in het grauwe maar imposante gemaal, kijkt dijkgraaf Toon van der Klugt door de hoge ramen uit over de polder.

‘Er is een einde gekomen aan de maakbaarheid van dit stukje Nederland’, constateert de 66-jarige bestuurder, gekleed in een blauwe regenjas met het waterschapslogo op de rug. ‘Ons land wil altijd alles naar zijn hand zetten, maar nu is gebleken dat dit hier niet langer kan.’ Dit is het eerste gebied waar zo’n drastisch besluit voor is genomen, en er zullen er volgens Van der Klugt meer volgen. Om geen discussies voor anderen te voeren, antwoordt hij niet op waar dat dan is. Zelf woont hij 5 meter onder zeeniveau, in Bleiswijk. ‘Als je elke dag met bodemdaling, klimaatverandering en zeespiegel bezig bent, triggert je dat wel extra’, bekent hij.

Het algemeen bestuur van het waterschap Schieland en de Krimpenerwaard beslaat 30 zetels, en verschillende partijen hebben er zitting in. Sommige, zoals Water Natuurlijk, komen vooral op voor de natuur, terwijl andere zich meer richten op de economische ontwikkeling van een gebied, zoals de VVD. Dijkgraaf Van der Klugt schippert als neutraal voorzitter tussen deze verschillende belangen door op weg naar concrete besluiten.

‘Ik ben onwijs trots dat de beslissing om het waterpeil vast te zetten unaniem is genomen’, zegt hij. ‘Iedereen ziet in dat we het waterpeil hier niet meer kunnen verlagen.’ Door dit besluit zal er ook opnieuw worden nagedacht over de bestemming van het gebied. En zo krijgen waterschappen steeds meer regie in de ruimtelijke ordening van Nederland.

Opmerkelijk was dat ook de boerenvertegenwoordigers in het waterschap met het vaste waterpeil hebben ingestemd. Agrariërs hebben tot nu toe altijd drie ‘geborgde zetels’ gehad, die niet worden gekozen, maar benoemd. Bij de komende verkiezingen zullen er nog maar twee geborgde zetels voor boeren overblijven, en twee voor natuurbeheerders. De vijf geborgde zetels voor het bedrijfsleven vervallen helemaal om het waterschap democratischer te maken, besloot de Eerste Kamer in november.

Boeren staken verzet

Maar om tot unanimiteit te komen was wel wat onderhandeling nodig. ‘We hebben er alles aan gedaan om dit te voorkomen, maar het is ons niet gelukt’, zegt Arie van den Hoek, die een van de geborgde zetels voor de boeren heeft. Omdat het zo gevoelig ligt, wilde hij er zelfs eerst niet over praten met de Volkskrant. Maar goed, de boeren hebben hun huid geprobeerd duur te verkopen, vertelt hij, om zeggenschap te krijgen over de gebiedsontwikkeling, zodat de boeren die in de knel zitten zo goed mogelijk worden geholpen.

‘Uiteindelijk hebben we ingestemd, omdat we een toezegging kregen van de dijkgraaf’, zegt Van den Hoek. ‘Hij beloofde dat we invloed krijgen op de ontwikkeling van het gebied, zodat er snel een oplossing komt voor de boeren die er wonen. Die toezegging hadden we anders niet gehad.’

Het uitstellen van het besluit was voor Erik Hovingh, algemeen bestuurslid voor de grootste partij Water Natuurlijk (6 zetels), geen optie. De Rotterdamse huisvader is blij dat het verlagen van het peil ten einde is en iedereen nu duidelijkheid heeft. ‘De schade aan funderingen van gebouwen, wegen en de spoorlijn zou, als we verder zakken, zo veel groter zijn dan de verliezen die de vijf tot tien boeren maken in het gebied. Technisch is er veel mogelijk, maar hier hebben we de grens bereikt’, zegt hij telefonisch. De impact op het klimaat van droge veengrond weegt zwaar, vindt hij: door waterstanden te verlagen, verbrandt gaandeweg de veengrond en dit stoot CO2 uit. Veengebieden in Nederland stoten totaal evenveel CO2 uit als één kolencentrale.

Nieuwkomer BBB

Hoe de kiezers in het waterschap Schieland en de Krimpenerwaard het akkoord waarderen blijkt mogelijk uit het aantal zetels dat nieuwkomer BBB gaat halen. De BoerBurgerBeweging is tegen de peilfixatie. Boer Paul Oudijk (62) staat op plek zes en op het hek rondom zijn zorg- en melkveeboerderij prijkt de BBB-banner: ‘Stem 15 maart voor het platteland!’

‘Het probleem wordt nu bij de boeren neergelegd’, zegt Oudijk, die honderdvijftig meter verderop in de hoeve van zijn ouders is geboren. In de Scandinavisch ogende dagbestedingsruimte hollen vijftien kinderen rond, terwijl Oudijk uitlegt dat de boeren een keuze moeten krijgen. ‘Óf ze mogen elders door met boeren, óf ze moeten worden uitgekocht. Anders moet het peil verder omlaag.’ Het advies van het waterschap om met natte teelt zoals cranberries te beginnen, neemt hij niet serieus. ‘Daar is geen boterham mee te verdienen.’

Het waterschap moet zich volgens Oudijk niet gaan bemoeien met ruimtelijke ordening, maar gewoon het land drooghouden. Zijn jongste zoon (28) gaat het melkveebedrijf overnemen, en zijn dochter (23) – die inmiddels in de aangrenzende ruimte de kinderen voorbereidt op een speurtocht – de zorgboerderij. Hoe dat allemaal gaat lopen met het opkomende water, dat ziet hij nog wel.

Ook Tim van Zuijlen gaat even verderop voorlopig gewoon door met zijn kaasboerderij. ‘Er is niets mooiers dan in de zomer tussen de koeien in het weiland te staan’, zegt hij. Het ondergemaal voor zijn huis – dat zijn oma ooit als kabouterhuisje had versierd en waar nu nog drie zongebleekte tuinkabouters aan herinneren – moet het land zolang het kan maar droog houden.