In 2018 was al bekend dat Ayham Al S. ‘veiligheids-emir’ was bij IS. Toch kreeg hij een verblijfsvergunning

Op de internationale nieuwssite Al Araby zijn artikelen uit april 2018 te vinden waarin de nu 37-jarige Ayham Al S. met zijn volledige naam wordt genoemd als ‘emir van de veiligheidsdienst’ van Islamitische Staat (IS), in het zuiden van Damascus. Daarin staat ook zijn strijdersnaam vermeld: Abu Khaled al-Amni. Een Syrische propagandasite meldt die maand dat een IS-veiligheidsagent met die naam betrokken was bij onderhandelingen met het Syrische regime over de aftocht van IS uit Yarmouk, de Palestijnse wijk bij Damascus.

Die vermeldingen stroken met de verdenking die het Openbaar Ministerie (OM) dinsdag bekendmaakte toen Ayham Al S. werd gearresteerd. De Syriër zou volgens justitie tussen 2015 en 2018 leidinggevende zijn geweest bij de Amni, de IS-veiligheidsdienst die verantwoordelijk was voor spionage, ontvoeringen en moorden. Al S., die vrijdag werd voorgeleid en nog zeker twee weken vastzit, zou volgens justitie vanaf 2013 ook twee jaar hebben gewerkt voor de veiligheidsdienst van de terroristische organisatie Jabhat al Nusra.

Geen valse naam

De vraag is waarom de openbaar beschikbare informatie geen consequenties had toen Ayham Al S. in 2019 als vluchteling bescherming vroeg in Nederland. Hij ontving een verblijfsvergunning en kreeg in 2020 een sociale huurwoning toegewezen in het Zuid-Hollandse Arkel. Vlak daarop kwamen zijn echtgenote en dochter ook naar Nederland.

In theorie zou het mogelijk zijn dat Al S. zich met valse papieren heeft aangemeld bij de IND, waardoor de aan zijn naam gelinkte informatie niet uit een screening naar boven kwam. Maar uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat hij geregistreerd staat onder de naam die ook in de Arabischtalige artikelen wordt vermeld.

Volgens criminoloog Maarten Bolhuis (VU), gespecialiseerd in de aanpak van gevluchte oorlogsmisdadigers, probeert de IND op allerlei manieren te achterhalen of asielzoekers iets op hun kerfstok hebben. Bijvoorbeeld via onderzoek op sociale media en het controleren van telefoons en reisdocumenten. ‘Als iemand zegt dat hij in gebied verbleef waar IS actief was, dan kan dat reden zijn om te proberen iets meer uit te vinden.’

Identificatieproces asielzoekers

De IND zegt geen vragen te kunnen beantwoorden over individuele gevallen. Het is dus niet duidelijk of de informatie uit de openbare bronnen over Al S. destijds niet is ontdekt, of dat er een reden was om de gegevens terzijde te schuiven.

Als iemand wordt verdacht van deelname aan een terroristische organisatie, kan de IND een verblijfsvergunning weigeren op grond van het zogenoemde artikel 1F. ‘Maar soms is de informatie niet concreet genoeg of durven ze het bij de IND niet aan’, zegt Bolhuis. ‘Een 1F-status heeft verregaande consequenties. Daar is de IND terughoudend in.’ Dat blijkt ook uit de cijfers. Van de 86 asielzoekers die in 2021 werden onderworpen aan een 1F-onderzoek, werden er uiteindelijk slechts zestien geweigerd.

Sinds het begin van de oorlog in Syrië zijn er al zorgen dat terroristen gebruikmaken van de vluchtroute naar Europa. Het is de afgelopen jaren meerdere keren voorgekomen dat iemand met een verleden bij een terroristische organisatie zich als vluchteling in Nederland had gesetteld. Bekende voorbeelden zijn ‘Balie-jihadist’ Aziz Al H. en zijn broer Fatah, die tot respectievelijk 16 en 12 jaar gevangenisstraf werden veroordeeld. Een Syrische vluchteling uit Kapelle kreeg in 2021 20 jaar cel wegens betrokkenheid bij oorlogsmisdrijven.

Na de arrestatie van Al S. vroeg de Tweede Kamer deze week om opheldering bij minister van Justitie Dilan Yeşilgöz. Die schrijft vrijdag in een brief dat de autoriteiten tijdens het identificatieproces bij asielzoekers ‘waakzaam’ zijn op ‘mogelijke signalen die de openbare orde of nationale veiligheid kunnen raken’. Toch kan volgens haar ‘niet 100 procent’ worden uitgesloten dat mensen misbruik maken van asielprocedures.

Oorlogsmisdaden

Het strafonderzoek tegen Al S. loopt volgens justitie al sinds de verdachte in 2020 in Arkel kwam wonen. ‘Het onderzoek is niet voortgekomen uit twijfel bij de IND over zijn achtergrond, maar is begonnen met een andere tip’, zegt een OM-woordvoerder. Het is volgens haar niet ongebruikelijk bij internationale misdrijven dat het zo lang duurt voor een verdachte wordt opgepakt. ‘Je wilt zoveel mogelijk informatie verzamelen voor je iemand arresteert.’

Tegelijkertijd zijn Syrische vluchtelingen verbaasd dat landgenoten met mogelijke oorlogsmisdrijven op hun naam lange tijd onbekommerd een nieuw bestaan kunnen opbouwen. De Volkskrant sprak een Syriër die al in 2021 zegt te zijn benaderd door de Nederlandse politie omdat hij informatie zou hebben over Ayham Al S. Hij wil niet met zijn naam in de krant omdat hij bang is voor repercussies en zal om die reden ook niet getuigen in het strafproces tegen Al S. ‘Stel dat ik in 2021 informatie had gegeven over Ayham, dan had ik bijna twee jaar in angst gezeten voordat hij werd gearresteerd. Als de Nederlandse politie wil dat vluchtelingen meewerken aan het onderzoek, zullen ze ook maatregelen moeten nemen om de veiligheid van mensen te garanderen.’

De vrees wordt mede ingegeven door het vermoeden dat Al S. een leidinggevende positie had binnen de beruchte veiligheids- en inlichtingendienst van IS. Het is volgens terrorismedeskundige Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden moeilijk om op individueel niveau te zeggen wat zo’n functie precies behelst, maar hij typeert de IS-veiligheidsdienst als een ‘bikkelhard repressief apparaat, dat zowel aanslagen in het buitenland coördineerde als binnenlands zware repressie uitoefende’.