'Imago van Limburg als provincie van vriendjespolitiek is volstrekt onterecht'

Tegen oud-wethouder Jos van Rey, die vorig jaar door de rechtbank tot 240 uur taakstraf is veroordeeld voor (onder meer) corruptie, begint vandaag het hoger beroep. De Roermondse politicus is nog steeds gemeenteraadslid in zijn eigen stad - hij weigerde gehoor te geven aan de oproep van alle andere partijen behalve zijn eigen Liberale Volkspartij Roermond om op te stappen. Hij is ook nog steeds lid van Provinciale Staten in Limburg - hij vormt de eenmansfractie Volkspartij Limburg.

De Limburgse commissaris van de koning Theo Bovens (58, CDA), in zijn eigen provincie ook wel gouverneur genoemd, moet dat met lede ogen aanzien. 'Ik kan daar als privépersoon wel iets van vinden, maar als gouverneur heb ik er geen mening over', zegt hij in zijn werkkamer op het gouvernement met fraai uitzicht over de Maas. 'Zijn democratische rechten zijn hem niet ontnomen. Hij is op die twee plekken gekozen door de bevolking. Alle mensen die gekozen zijn en hun democratische positie innemen, zal ik gelijk behandelen.'

Veel mensen vinden dat vreemd: een voor corruptie veroordeelde politicus die aanblijft als volksvertegenwoordiger.

'Ik kan me die verwondering bij de bevolking voorstellen: hij is veroordeeld door de strafrechter, het hoger beroep loopt, maar hij kan in de tussentijd gewoon blijven zitten. Zo hebben we dat in dit land nu eenmaal geregeld.

'Politici zijn de enige beroepsgroep zonder sanctiebeleid. Artsen en advocaten hebben het tuchtrecht, ambtenaren kennen een heel scala aan disciplinaire straffen. Wij hebben alleen een gedragscode. Als je die overtreedt, heb je een politiek en publicitair probleem. Maar je kunt gewoon doorgaan. Het is alsof je in een voetbalwedstrijd wel een gele of rode kaart kunt krijgen, maar dat verder geen gevolgen heeft. Dat voelt onrechtvaardig.'

Volgens de provinciewet moet de commissaris van de koning waken over de integriteit van het openbaar bestuur in de provincie. Bovens wijst erop dat hij geen bevoegdheden of instrumenten heeft om die zorgplicht waar te maken. De gemeenteraad kan een wethouder naar huis sturen of het vertrouwen in de burgemeester opzeggen (waardoor deze in 99 procent van de gevallen zal vertrekken). Maar niemand kan een raadslid of Statenlid dat de gedragscode overtreedt tot de orde roepen.

'Dat is slecht voor het vertrouwen in en de geloofwaardigheid van de politiek', vindt Bovens. 'Je kunt nog zo'n goed integriteitsbeleid bedenken, maar het is pas echt af als er ook sancties zijn op het schenden van de integriteitsregels.'

Hij pleit voor een helder en transparant sanctiebeleid voor politici die in de fout gaan. 'Ik wil best scheidsrechter zijn, maar dan wil ik ook een kaart kunnen uitdelen. We hebben die problematiek aangekaart in Den Haag. We hebben een steen in de vijver gegooid. Onder andere op het ministerie van Binnenlandse Zaken wordt er nu hard over nagedacht.'

Hoe zou dat sanctiebeleid eruit moeten zien?

'Dat moet goed worden uitgezocht, en breed gedragen worden door de beroepsgroep en de samenleving. Je kunt bijvoorbeeld gradaties in straffen bedenken voor volksvertegenwoordigers en bestuurders. Een boete of het ontnemen van het woordvoerderschap over een bepaald onderwerp. Twee jaar stoppen, zeg maar op de strafbank, en dan weer met een schone lei beginnen. Geen wethouder meer mogen zijn maar wel raadslid.

'Nu is er eigenlijk maar één straf en dat is meteen de doodstraf, namelijk opstappen. Dat houdt geen enkele rekening met de aard van de overtreding en is vaak niet proportioneel. Daardoor zijn mensen bang om a) de politiek in te gaan en b) om dingen op te biechten. Want zelfs als een raadslid, Statenlid of wethouder zelf naar voren treedt met een dilemma, bijvoorbeeld over mogelijke belangenverstrengeling, dan tekent hij meteen zijn eigen doodvonnis.

'Eén foute declaratie en je bent weg. Maar wat als die fout niet aan jezelf te wijten is? Belangenverstrengeling voor eigen gewin is iets anders dan belangenverstrengeling voor je eigen gemeente of regio.'

Een beetje integer bestaat niet, zei wijlen PvdA-minister Ien Dales ooit..

'Zeker, dat klopt. Als het voor eigen gewin is, 25 euro uit de pot stelen, dat is wegwezen! Als zelfverrijking aan de orde is: hup, eruit. Dan hoef je niet op clementie bij mij te rekenen. Maar je kunt ook integriteitsregels overtreden zonder er zelf erg in te hebben. Mag ik een dom voorbeeld geven? Er staat in de gedragscode van de provincie dat je geen privégebruik mag maken van provinciaal ter beschikking gestelde middelen. Alle statenleden hebben een iPad gekregen, waarop de stukken binnenkomen. Er zal zeker een Statenlid zijn die op die iPad ook weleens een spelletje Solitaire speelt. Mag officieel niet volgens de gedragscode. Dat kan dus einde carrière betekenen. Dat is geen zelfverrijking, maar je kunt er wel zwaar mee in de problemen komen. Om dat te ondervangen, hebben we inmiddels andere afspraken gemaakt: betaal bijvoorbeeld een eigen bijdrage voor de iPad.'

Met het hoger beroep in de zaak-Van Rey begint het hele mediacircus weer en zal iedereen opnieuw naar Limburg wijzen als provincie van de vriendjespolitiek.

'Dat imago plakt helaas nog steeds aan ons, maar dat is volstrekt onterecht. Ik durf te stellen dat wij hier in Limburg het strengste integriteitsbeleid van heel Nederland hebben - we hebben er onlangs zelfs de Ien Dales-prijs mee gewonnen. We hebben een gedragscode, screening en controle. We hebben een integriteitscommissie, huren externe specialisten in en houden integriteitscursussen voor raads- en statenleden.

'Hier gebeurt in vijf jaar minder dan in een half jaar in Amsterdam. In onze provincie zijn de afgelopen tijd geen meldingen van integriteitsschendingen in het openbaar bestuur binnengekomen.

'Ik hoorde laatst dat in een provincie nog nagedacht werd of daar een gedragscode voor Statenleden zou moeten worden ingevoerd. Dat is dan het hele beleid. Alle 33 gemeenten in Limburg screenen hun wethouders en hebben het integriteitsbeleid op orde. Ik vraag me af bij hoeveel provincies dat zo goed is geregeld en hoeveel aandacht het thema krijgt?

'Bij ons maakt een extern bureau een risicoanalyse voor elke wethouder en gedeputeerde om eventuele belemmeringen voor het functioneren in beeld te brengen. Daaruit worden ook conclusies getrokken: je kunt geen wethouder worden, of niet op die portefeuille. Wij hebben de strengste gedragscode voor gedeputeerden. Als ze met de dienstauto een paar kilometer omrijden voor een privé- of partijafspraak, moeten ze dat zelf betalen: ongeveer één euro per omgereden kilometer.'

Vindt u het dan niet ontzettend vervelend dat de zaak-Van Rey dat negatieve imago alleen maar bevestigt en zelfs versterkt?

'Beeldvorming is hardnekkig. Dat imago dateert nog van de jaren negentig. Dat was inderdaad de tijd van de vriendenrepubliek, de verwevenheid tussen bouwondernemers en politiek, Palermo aan de Maas. Er zijn burgemeesters afgetreden, veroordelingen uitgesproken voor het aannemen van giften, mensen hebben in de gevangenis gezeten. Maar dat komt allang niet meer voor.

'We hebben ervan geleerd. Je zou kunnen zeggen dat we door schade en schande wijs zijn geworden. Maar het imago blijft lang hangen. Zo'n zaak als Van Rey sleept ook heel lang voort. Dat is voor niemand goed. Dat houdt het beeld in stand. We kunnen alleen maar heel hard ons best blijven doen om het tegendeel te bewijzen.'

'Mocht morgen onverhoopt een nieuwe corruptiezaak opduiken, dan krijg je weer te horen: hee, daar heb je Limburg weer. Als Ton Hooijmaijers (voor corruptie veroordeelde ex-gedeputeerde van Noord-Holland, red.) met enkele tonnen aan de haal gaat, hoor je niemand zeggen: daar heb je Noord-Holland weer. Zo'n imago kleeft eerder aan ons dan aan hen. Dat is de keerzijde van het hebben van een sterke identiteit. Als een Limburger wat doet, straalt dat op de hele groep af. Ik ben ermee gestopt om er boos over te worden.'

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

In Roermond is Van Rey nog steeds populair, ondanks zijn veroordeling voor corruptie - zijn partij is de grootste van de stad. Kunt u zich voorstellen dat daar in de rest van Nederland met verwondering naar gekeken wordt?

'Ik kan me dat voorstellen als je zwart-wit denkt. Maar een persoon zit complexer in elkaar. Het is geen zwart-witverhaal. Jos is succesvol in Roermond geweest als wethouder. Daar hebben veel mensen hun baan of bestaan aan te danken. Hij is veroordeeld, even afwachten of dat in hoger beroep standhoudt, maar daarnaast heeft hij veel dingen goed gedaan. Als iemand een fout maakt, wil dat niet zeggen dat iemand ook fout is.'

Van Rey klaagt dat het onderzoek tegen hem veel te lang heeft geduurd, waardoor hij al jaren aangeschoten wild is. Bent u het met hem eens?

'Ja, ik vind dat die strafprocedures veel te lang duren. Het zijn wel complexe dossiers, maar dan moet justitie er maar meer mensen op zetten. Ik vind dat integriteitszaken een snelle afhandeling verdienen. Het ministerie van Justitie en Veiligheid moet daaraan meer prioriteit geven. Nu blijft het te lang boven de verdachten en de samenleving hangen. Dat schaadt het vertrouwen in de politiek en het openbaar bestuur.'

'Alsof ik drugsgeld heb witgewassen'
'Mij is groot onrecht aangedaan', zei Jos van Rey in een interview toen zijn rechtszaak begon. Lees hier terug hoe de verdachte oud-wethouder zelf tegen zijn zaak aankijkt (+). 'Ik ben maar een eenvoudige jongeman uit Limburg.'

'Van Rey is een geval uit het boekje'
'Het is een giftige cocktail: een dominante charismatische bestuurder die soms ook de intimidatie niet schuwt en een onmachtige omgeving van zwakke burgemeester, wethouders en gemeenteraad die geen tegenwicht bieden', zegt Hans Nelen, hoogleraar criminologie aan de universiteit van Maastricht in dit interview uit 2016 (+).

Jos van Rey: een beetje corrupt
Bestuurlijk Nederland had reikhalzend naar deze uitspraak uitgekeken: met Van Rey en zijn vriend de projectontwikkelaar Piet van P. stond immers ook een bepaalde bestuurscultuur terecht. Een cultuur van vermeende vriendjespolitiek en belangenverstrengeling. Zo gaat dat nou eenmaal in de politiek, had Van Rey keer op keer betoogd (+).

Voor corruptie veroordeelde politicus Jos van Rey gaat voor vrijspraak op alle punten
De Roermondse politicus Jos van Rey gaat voor 'integrale vrijspraak' op alle zeven feiten die hem ten laste zijn gelegd, waaronder ambtelijke corruptie en het lekken uit de vertrouwenscommissie bij de burgemeestersbenoeming.