‘Ik wil niet in een samenleving leven waarin we etnisch profileren normaal vinden’

Meneer Bamenga, waarom bent u, tussen allerlei mensenrechtenorganisaties, als individu betrokken bij deze zaak?

‘Ik ben vaak etnisch geprofileerd in mijn leven, maar het valt meestal niet te bewijzen. Dan wijzen ze naar die ene witte persoon die óók is staande gehouden en daarmee is de kous af. Bij deze zaak klopt de argumentatie gewoon niet. Ik werd in 2018 op Eindhoven Airport staande gehouden omdat ze naar ‘niet-Nederlanders’ zochten. Specifiek, bleek later, Nigeriaanse geldsmokkelaars.

‘In het risicoprofiel werd iemand gezocht die er dus ‘niet-Nederlands’ uitzag, snel liep en netjes was gekleed. De vraag is of mijn huidskleur doorslaggevend was om mij aan te houden. De marechaussee zegt van niet: het risicoprofiel bevatte drie elementen. Maar alle andere netjes geklede persoon die snel liepen werden gewoon gezien als een zakenman. Pas toen etniciteit erbij getrokken werd, was er sprake van een crimineel. Die ongelijke behandeling kan niet.

‘Het voorval deed extra pijn, omdat ik net een lezing had gehouden op een bevrijdingsfestival in Italië. Op het eiland Ventotene, waar in de Tweede Wereldoorlog honderden verbannen tegenstanders van Mussolini een manifest schreven over hoe een vrij Europa eruit moest zien. Mijn lezing ging over hoe we nieuwkomers moeten verwelkomen op dit continent. En vervolgens werd ik staande gehouden in mijn thuisstad Eindhoven...’

U heeft na dit voorval veel gesproken met de Koninklijke Marechaussee. Waarom is dit een rechtszaak geworden?

‘Er is na het indienen van de klacht een informele en een formele procedure geweest. In de informele ging een klachtenbehandelaar met alle partijen in gesprek over wat er is gebeurd. Die probeerde te bemiddelen. Maar onze visies bleken ver uiteen te liggen. Uit niets bleek dat de marechaussee vindt dat ze iets verkeerd doet.

‘In de formele procedure kreeg ik vervolgens alle stukken te zien, bijvoorbeeld het risicoprofiel waarop ik staande was gehouden. Een van de elementen was dus dat ik ‘niet-Nederlands’ eruit zag. Daarna heb ik in een hoorzitting aan de marechaussee gevraagd: hoe ziet een ‘niet-Nederlander’ voor jullie eruit? Toen was letterlijk het antwoord, zoals is te lezen bij punt 114 van onze dagvaarding, dat ík een niet-Nederlands uiterlijk zou hebben.

‘Uiteindelijk is mijn klacht gegrond verklaard. Deze rechtszaak gaat over de toekomst. Het feit dat het beleid en de werkwijze de discriminerend zijn. Zelfs de minister benoemt dat etniciteit een rol mag spelen bij dit soort aanhoudingen. Dus uitvoerende macht verdedigt het beleid en ook de wetgevende macht heeft, op een paar Kamervragen na, niets betekend. We hopen nu via de rechterlijke macht verandering te kunnen afdwingen.’

De marechaussee zegt dat ‘predictive profiling’, dus profileren op basis van ‘historische ervaringen en cijfers, informatie, inlichtingen en risico-indicatoren’ noodzakelijk kan zijn om bijvoorbeeld geldsmokkelaars te vinden, schreef staatssecretaris Ankie Broekers-Knol aan de Tweede Kamer.

‘Om te beginnen: iemands huidskleur is zo willekeurig. Het is net alsof je op iemands oogkleur selecteert. Je gaat toch ook niet in een risicoprofiel zetten dat iemand bruine ogen heeft? Het tast mensen in hun menselijke waarde aan. Het heeft dus ook geen nut om te denken: er zijn toch ook meer donkere mensen in de gevangenis zitten, dus controleren we alleen donkere mensen. Dan zul je alleen donkere mensen eruit pikken en uiteindelijk in de gevangenis zien. Dát bedoel ik met stigmatiseren.’

De marechaussee zal zeggen: stoppen met profileren betekent dat meer illegale geldsmokkelaars het land binnenkomen.

‘Er gaat veel mis bij die redenering. Ik ben het er niet mee eens dat huidskleur een bepalende factor is. Dus alles wat daarna gezegd wordt, is in mijn ogen irrelevant. Etnisch profileren is nooit gerechtvaardigd. Een huidskleur heeft geen monopolie op criminaliteit.

‘Kijk: bij een daderprofiel mag etniciteit zeker een rol spelen. Dan is er sprake van een concrete verdenking. Maar in dit geval gaat het om een risicoprofiel. Dan heeft etniciteit altijd een doorslaggevende rol in het zoeken naar een dader, zoals in het voorbeeld van de zakenman. Dat heeft de Hoge Raad simpelweg verboden.’

U doet dit niet voor uzelf, zei u, maar voornamelijk voor de degenen die meer last hebben van etnisch profileren, bijvoorbeeld op de stage-, arbeids- of woningmarkt. Hoe helpt een gunstige uitspraak in deze rechtszaak voor het oplossen van die problemen?

‘We hebben het altijd over bewustwording, over hoe de samenleving beter moet omgaan met diversiteit. Maar voor je daaraan kunt werken, moet je beleid dat discrimineert aanpakken. Je kunt niet zeggen dat de ambtenaar discrimineert als het beleid toestaat dat de ambtenaar discrimineert, of in dit geval zelfs opdracht geeft daartoe. Het aanpakken hiervan is een voorwaarde om tot het andere te komen.’

‘Ik heb lang getwijfeld of ik hiervan een rechtszaak wilde maken. Ik ben geen fulltime activist en heb een goede baan. Als ik etnisch geprofileerd word, heb ik een slechte dag, maar ga ik de volgende dag weer verder. Maar: ik wil niet in een samenleving leven waarin we dit normaal vinden. Niet voor mezelf, niet voor mijn kinderen, niet voor anderen. Daarvoor is deze rechtszaak heel belangrijk.’