'Ik vond de test een grove belediging'

Henk Laarman is verwikkeld in de langst durende sollicitatieprocedure die ooit heeft plaatsgevonden. Ruim drie jaar na een mislukte IQ-test eist de 55-jarige ambtenaar alsnog de beoogde baan bij de Belastingdienst. Zijn advocaat stuurde daarover vorige week een brief aan de staatssecretaris van Financiën en de ambtelijke leiding van de dienst. Die heeft hem beloofd volgende week te reageren.

Tot op de dag van vandaag maakt Laarman zich kwaad over de IQ-test die hem deed struikelen aan het eind van een verder succesvol verlopen sollicitatieprocedure: 'Ik ben fabrieksmatig getest en ongefundeerd afgeserveerd.' Zijn score was volgens het testbureau 'gering'. Hij bleek 'een relatief minder sterke kandidaat voor de functie'. Een afwijzing volgde.

Anders dan de meeste sollicitanten liet Laarman het er niet bij zitten. Hij kon zich simpelweg niet voorstellen dat hij ondanks zijn kennis en ervaring ongeschikt zou zijn voor deze hbo-baan: 'Ik vond het een grove belediging.' Hij deed op eigen kosten een tweede test, en scoorde aanzienlijk beter.

Laarman klaagde bij het tuchtcollege voor psychologen en stapte naar de rechter. Eind juli haalde hij zijn gelijk. Hij had nooit op grond van de gebrekkige IQ-test mogen worden afgewezen, stelde de Centrale Raad van Beroep. De testuitslag is onvoldoende betrouwbaar en de besluitvorming van de belastingdienst is onzorgvuldig, oordeelde de hoogste bestuursrechter voor ambtenarenzaken.

De zaak van sollicitant David tegen werkgever Goliath staat niet op zich, al is de langdurige rechtsgang een unicum. Meer sollicitanten klagen over de kwaliteit van het psychologisch onderzoek waaraan ze worden onderworpen. Elke werkdag zitten naar schatting vijftienhonderd Nederlandse sollicitanten te zwoegen op een selectietest, en lang niet altijd tot hun genoegen.

Hoewel de macht in sollicitatieprocedures doorgaans bij de werkgevers ligt, hoeven sollicitanten zich niet alles te laten welgevallen. Een goede werkgever zal een sollicitant in ieder geval vooraf informeren over de aard van het onderzoek. Betreft het bijvoorbeeld een korte computertest of wordt het een rollenspel?

Wie zich grondig wil voorbereiden, kan dan thuis oefenen. Informatief zijn bijvoorbeeld de boeken van de psycholoog Wim Bloemers: De kleine assessmentgids en Het psychologisch onderzoek, een oefenboek.

Een slechte testuitslag blijft in principe binnenskamers. De sollicitant wordt geïnformeerd over de uitslag voordat deze met zijn toestemming wordt doorgestuurd naar de beoogde werkgever. Overigens is deze gedragsregel van testpsychologen steeds lastiger uitvoerbaar nu werkgevers de tests vaker zelf per computer afnemen.

Een enkele keer moet de test simpelweg worden geweigerd. Een testje dat door de personeelsmanager zelf in elkaar is geplakt? Een wonderlijk rollenspel met honderd andere sollicitanten? Wie onraad ruikt, kan beter afhaken. De beoogde baan gaat dan, inclusief alle frustraties, naar een ander.

De arbeidsmarkt is de laatste jaren overspoeld door gebrekkige selectietests die bovendien vaak via een computer worden afgenomen zonder dat de sollicitant door een testpsycholoog wordt gezien. Liefst 85 procent van de geregistreerde tests vertoont gebreken, constateert de beoordelingscommissie Cotan van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP).

De zogenoemde Brain-test die Laarman evenals veel andere sollicitanten per computer maakte, werd door deze commissie al in 1999 met een onvoldoende beoordeeld. Met de testvragen is op zich weinig mis, maar het turven van de antwoorden leidt simpelweg niet tot een betrouwbaar beeld van het niveau van de kandidaat. 'Niet gebleken

is dat de gebreken inmiddels op genoegzame wijze zijn ondervangen', aldus de bestuursrechter in de zaak-Laarman.

'Een psychologische test is in onze ogen nooit af', reageert Matthijs Verburg, directeur van Meurs HRM, het gerenommeerde adviesbureau dat de afgewezen ambtenaar testte. Een kritisch oordeel van de commissie-Cotan maakt een test volgens hem niet per definitie ongeschikt.

'Tests zijn wel degelijk bruikbaar, maar dienen wel nader onderzocht en eventueel aangepast te worden', meldt Verburg, die alleen per e-mail wil reageren en zich onthoudt van commentaar op de specifieke zaak. De gewraakte test is volgens Verburg elk jaar onderzocht en verbeterd.

Onderdelen zijn verwijderd en toegevoegd. Ook de normen zijn aangepast. 'Op dit moment, 2005, is de test wederom licht gewijzigd.'

De test behoort volgens de directeur van Meurs HRM zelfs tot de betere: 'Wij zijn van mening dat onze capaciteitentest naar inzichten van de wetenschap prima bruikbaar is ter ondersteuning van selectiebeslissingen.'

De laatste opmerking is een belangrijke nuancering. Terwijl werkgevers de uitslag van psychologisch onderzoek vaak tot eindoordeel verheffen, benadrukken de testpsychologen nadrukkelijk dat de uitslag slechts een van de bouwstenen is voor een gefundeerde beslissing over de sollicitant.

Ook de Centrale Raad van Beroep stelt in zijn uitspraak dat een werkgever een testuitslag nimmer blind mag volgen. David Duijvelshoff, advocaat van de sollicitant, hoopt dat werkgevers lering trekken uit dit deel van de uitspraak. Het noopt met name personeelsmanagers bij de overheid tot meer zorgvuldigheid. Een bestuursorgaan mag nooit een extern advies volgen zonder zich te vergewissen van de kwaliteit van het advies, benadrukt de Raad.

Nu vaststaat dat de Belastingdienst de gewraakte testuitslag nooit voor zoete koek had mogen aannemen, heeft advocaat Duijvelshoff de leiding van de dienst per brief laten weten dat Laarman alsnog zijn baan opeist: 'Voordat hij de fatale test aflegde, was hij immers al in beginsel aangesteld onder voorbehoud dat de testpsycholoog een positief oordeel zou vellen.'

De Belastingdienst, die nu nog niet inhoudelijk op de zaak wil reageren, laat weten dat binnen zes weken een besluit wordt genomen. Mocht deze afwijzend zijn, dan stuurt Duijvelshoff een eis tot schadevergoeding naar het ministerie en mogelijk ook naar het testbureau: 'Doordat Laarman zijn carrière niet heeft kunnen voortzetten, heeft hij aantoonbaar financiële schade opgelopen.'

De strijdende sollicitant, die momenteel werkloos is, ziet het liever niet zo ver komen: 'Ik wil gewoon heel graag de baan. Na de vernietigende uitspraak van de rechter kan de conclusie haast niet anders zijn dat ik alsnog word aangenomen. Ik wil er alles aan doen om er iets moois van te maken.'