'Ik hoop dat mijn dochter leert dat haar lichaam echt van haar is'

Zó plat, dacht schrijver en journalist Maartje Laterveer (40) toen ze door uitgeverij Lebowski werd benaderd om een non-fictieboek over vrouwen en seks te schrijven. Het idee begon niettemin te rijpen en Laterveer realiseerde zich dat seks - bewust of onbewust - voor een vrouw een van de belangrijkste onderdelen is van haar identiteit. Een jaar lang deed ze research naar het thema en sprak ze tientallen vrouwen over hun ervaringen. Het resultaat is Vrouwen & Seks - Van moederliefde tot seksrobot. Een bundel van negen essays, onder meer over de rol van moeders bij de seksuele ontwikkeling van hun dochters en over de porno-industrie. Haar grootste eyeopener: 'De westerse vrouw is weliswaar seksueel bevrijd, maar niet seksueel autonoom.'

Is seks en vrouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden?

'Ja, maar seks en man zijn ook. Ik ben nooit een boze feminist geweest, maar ik verkeerde wel in een zekere veronderstelling dat vrouwen slachtoffer zijn en dat mannen een belangrijke rol speelden in de al dan niet bewuste onderdrukking van vrouwen. Dat heb ik nu totaal niet meer. Sterker nog, ik denk dat veel mannen op geen enkele manier vrouwen seksistisch willen benaderen. Zij zijn ook maar het product van hun opvoeding en van de maatschappij.

'Los daarvan: vrouwen worden in deze maatschappij wel degelijk als lustobjecten gezien. Kijk maar hoe ze worden neergezet in reclames, films, televisieseries en bladen. Ik zag gisteren een commercial voor Andrelon-shampoo op tv waarin een jonge man en een vrouw in bed liggen, terwijl hij twijfelachtig naar haar doffe gele haar kijkt. Maar ineens ontdekte ze Andrelon-shampoo met silvershine! De gele gloed verdween en daardoor bloeide hun relatie weer helemaal op! Met andere woorden: als je er als vrouw niet goed uitziet, dan heb je een kutrelatie. Tja, zie de verbanden.'

In de reclames van de jaren zestig waren vrouwen kuis gekleed en vooral te zien in brave huishoudcommercials. Is het westerse schoonheidsideaal veranderd?

'De focus van het nieuwe schoonheidsideaal ligt op seks. Onderzoeken tonen aan dat er in de afgelopen 25 jaar steeds meer naakt te zien is in de beeldcultuur, met name vrouwelijk naakt in een onderdanige rol, terwijl mannen vaker een pak dragen en een machtige rol vervullen. Natuurlijk is een reclame niet de werkelijkheid. Maar die beeldcultuur is verbreed naar sociale media. Neem Instagram, waar veel jonge vrouwen zich presenteren als schaars geklede fitgirls om aan het schoonheidsideaal te voldoen.'

Zelf heb je een voorkeur voor 'ongenaakbare schoonheid' die niet gefocust is op seks, schrijf je.

'Dat komt omdat ik lang het gevoel had dat mijn lichaam niet van mij was. Ik wil niet dat mijn lichaam en seksualiteit niet van mij zijn, dat ze toebehoren aan de blikken van mannen. We leven nu in een cultuur waarin het normaal is geworden om ongevraagd te zeggen wat je van iemands uiterlijk vindt. Vooral vrouwen worden hard bekritiseerd, ook door vrouwen zelf. We hebben steeds minder seks en dat komt deels door toenemende onzekerheid bij vrouwen die de druk voelen om er steeds geiler en fitter uit te zien.'

Wat vindt jij het kwalijkst aan het nieuwe schoonheidsideaal?

'Dat het vrouwen beperkt in hun onafhankelijkheid, omdat ze hun identiteit eraan ontlenen. Dat begint al heel vroeg. Veel meisjes worden, met betrekking tot hun lichaam, nog steeds met schaamte en angst opgevoed. Vaak worden meisjes niet aangemoedigd hun seksuele plezier te verkennen. Ze krijgen vooral te horen dat ze moeten oppassen voor zwangerschap en het slet-stigma - nog lang voordat ze ook maar iets hebben gedaan. Het meisje begint haar seksuele ontwikkeling met het schrikbeeld van enge mannen die hen de bosjes in kunnen sleuren en het scenario dat men haar als slet gaat zien als ze met veel mannen naar bed gaat. Tegelijkertijd vraagt het schoonheidsideaal dat ze er geil en fit uit ziet.'

Hoe verschilt de verkenning van dat seksuele plezier ten opzichte van jongens?

'Voor de meeste jongens is seksuele ontwikkeling een speelveld waarop ze zichzelf kunnen zijn en hun autonomie mogen onderzoeken. Ze krijgen niet het idee dat wat zij doen verkeerd is. We vinden het normaal dat een jongetje een stijve piemel krijgt, natte dromen heeft en masturbeert. Meisjes krijgen snel het gevoel dat ze iets verkeerds doen wanneer ze iets fijns voelen daar beneden. Dat is zó beperkend. Ik heb voor mijn boek veel vrouwen gesproken die als volwassenen nog steeds een bepaalde mate van gêne voelen.

'Seksuele voorlichting op scholen zou veel gerichter moeten zijn op plezier dan op gevaren. Er is bovendien te weinig aandacht voor het pornogebruik onder jongens en de toegankelijkheid daarvan. Jongens worden juist te zeer losgelaten in hun seksuele ontwikkeling en belanden vervolgens op mainstream pornosites waar zij de meest afschuwelijke filmpjes zien.'

Wat is er mis met porno als referentiekader?

'Als jongens geen begeleiding krijgen, kennen ze de context van die filmpjes niet. Want die filmpjes hebben weinig te maken met wat werkelijk fijn is voor vrouwen - en volgens mij ook niet voor mannen. Waar meisjes onzeker zijn over hun uiterlijk, zijn jongens vaak erg onzeker over hun bedprestaties. Dat wordt gevoed door al die seksgoden op pornosites die vrouwen alle hoeken van de kamer laten zien en een pik van 20 centimeter hebben die altijd overeind blijft. Dat is heel intimiderend. Als dat hun referentiekader is, dan gaan zij seks ook zien als een prestatie - terwijl seks iets is wat je samen onderzoekt, wat fijn is en waar je je kwetsbaar voor openstelt.'

Ik dacht dat de westerse vrouw seksueel bevrijd was. Maar na het lezen van Vrouwen & Seks betwijfel ik dat.

'Je kunt zelfs zeggen dat vrouwen in bepaalde opzichten minder vrij zijn geworden. De seksuele bevrijding uit de jaren zestig was geen bevrijding voor vrouwen, maar vooral voor mannen. Vrouwen werden beschikbaar voor seks, daar komt het op neer. Tegelijkertijd wist men nog te weinig over vrouwelijke seksualiteit. De aannamen die Freud de wereld in had geholpen, bestonden nog. Dat mannen een hoger libido dan vrouwen hebben, of dat vrouwen afhankelijk zijn van een pik om een orgasme te krijgen. Het was helemaal niet vanzelfsprekend voor een vrouw om zichzelf als autonoom seksueel wezen te zien.

'Met de komst van de pil konden vrouwen zich wel onafhankelijker maken van mannen. Ze konden zelf bepalen wanneer ze kinderen wilden maken en dus de arbeidsmarkt op wilden. Allemaal goed voor de vrouw, maar haar seksuele autonomie kreeg ze er niet mee.

'Ik denk overigens wel dat we ons nu in een ontluikende seksuele revolutie bevinden die vrouwen wél autonomie kan opleveren. Maar dan moeten ze het momentum wel grijpen.'

Moeders spelen daarin een voorname rol, stelt Laterveer. Hoe moeders met zichzelf omgaan, is van invloed op het zelfbeeld van hun dochters. Zij zullen zelf moeten uitdragen dat hun seksualiteit autonoom is. Ophouden dus met onzeker op de weegschaal staan waar de dochter bij staat.

Het betekent ook dat moeders hun eventuele schaamte met betrekking tot seks moeten aanpakken. 'Jonge dochters moeten weten dat ze zelf hun eigen seksualiteit mogen ontdekken, zodat zo'n meisje denkt: het is oké om te masturberen als ik in mijn bedje lig.'

Jouw moeder was beperkend in jouw ontwikkeling, schrijf je. Wat waren daar de gevolgen van?

'Ik had van jongs af aan een voorliefde voor een supervrouwelijke stijl. Ik hield van make-up en hoge hakken en zag daar niets ergs in. Mijn moeder heeft dat in zekere zin verpest door daar steeds een negatieve betekenis aan te geven, namelijk dat die stijl mannen in verleiding brengt en dus slecht is. Nu weet ik dat ze zelf erg worstelde met haar vrouwelijkheid. Maar toen begreep ik het niet.'

In een van je essays beschrijf je jouw eerste keer als een onprettige ervaring. Toch schreef je in je dagboek destijds dat het fantastisch was. Hoe kan dat?

'Zover was ik dus van mezelf verwijderd. Ik wilde vooral dat meisje zijn dat op haar 16de voor het eerst seks heeft. Het was een bevestiging van mijn bestaan op een bepaalde manier. Jongens waren belangrijk, want dan mag ik er zijn - dat dacht ik tenminste.'

Toen je een jaar later je moeder vertelde over je ervaring en dat die niet fijn was, antwoordde ze dat ze 'dit al wist' en liep vervolgens weg.

'Hoe anders had het kunnen lopen als zij op dat moment een pot thee had gezet en had gezegd: wat naar, hoe is dat zo gelopen en laat ik anders eens vertellen hoe dat bij mij ging. Dat was een gemiste kans, want voor mij was het een bepalend moment, waarin ik alleen stond in al mijn onzekerheid, kwetsbaarheid en angst.'

Wat is de rol van vaders hierin?

'Die rol is minder bepalend, blijkt uit onderzoeken. Het is evident dat je dochter onzeker wordt als je als vader veel opmerkingen maakt over haar gewicht. Hoe je als vader omgaat met andere vrouwen en hoeveel respect jij voor hen toont, is ook bepalend voor een dochter. Maar mannen zijn doorgaans minder aanwezig bij de opvoeding van hun kinderen, dus hebben ze ook minder invloed dan moeders.'

In haar boek bespreekt Laterveer verschillende feministische richtingen en acties, waaronder de Slut Walk. Deze protestmars werd in 2011 voor het eerst georganiseerd in Toronto, nadat een politiefunctionaris tijdens een studentenbijeenkomst beweerde dat jonge vrouwen zich minder 'sletterig' moeten kleden om te voorkomen dat ze slachtoffer worden van zedendelicten. Deze mars groeide rap uit tot een internationaal protest.

Je hebt je bedenkingen bij initiatieven als The Slut Walk.

'Ik heb vooral vraagtekens bij het woord slet. Die term is zo besmet dat we hem ook niet meer positief kunnen omarmen. In het woordenboek staat dat een slet een onfatsoenlijke, losbandige vrouw is. Voor mij versterkt een Slut Walk de legitimiteit van de term. Het is misschien wel speels, maar het is vooral reactief. Zo van: jullie mannen moeten je bek houden, want zo mogen wij zijn.

'Ik pleit meer voor een gesprek over slut shaming dat je met compassie met mannen aangaat. Want de term slet houdt nog steeds een dubbele seksstandaard in stand waarbij ook mannen in de rol van vrouwenverslinder geduwd worden. Het versterkt elkaar.'

Over die mannen gesproken: je had zelf ook wat aannamen over mannelijke seksualiteit voordat je aan dit boek begon. Wat waren die?

'Dat mannen seksmachines zijn die altijd zin hebben, dat ze vaker vreemd willen gaan dan vrouwen. Ik heb mannen gesproken die hartstikke onzeker zijn. Die vinden het moeilijk om over seks te praten, omdat dat kwetsbaarheid vereist. De meeste mannen willen ook gewoon verbinding en intimiteit. Ze weten alleen niet zo goed hoe, omdat ze in een mannencultuur leven waarin seks een statussymbool is en van ze verwacht wordt dat ze presteren.'

In een van haar essays gaat Laterveer in op seks en ouder worden als vrouw. Ze sprak daarvoor vrouwen boven de 50 jaar die opvallend vaker dan jongere vrouwen een goed seksleven bleken te hebben en minder onzeker waren dan de jongere generatie.

Hebben oudere vrouwen een autonomer seksleven doordat ze geen lustobject meer zijn in de maatschappij?

'Kennelijk zijn veel vrouwen zich niet bewust van het feit dat ze onzeker zijn over hun uiterlijk, omdat onzeker zijn de norm is. Uit de gesprekken merkte ik dat oudere vrouwen zich dat pas later realiseerden. Ze dachten dat ze een goed seksleven hadden, maar dat bleek helemaal niet zo te zijn. Zonde toch?

'Daarom moeten we veel meer praten over onzekerheid, schaamte en schuld. Als je je onzekerheden erkent, er woorden aan geeft, terwijl de ander luistert en niet oordeelt, dan verdwijnen ze. Het smelt gewoon weg. Dus waarom wachten tot we ouder zijn en de maatschappij ons niet meer als lustobject ziet?'

Wat wens jij voor je eigen dochter?

'Mijn dochtertje is pas 6 jaar, maar nu ik me eindelijk bewust ben van mijn seksuele autonomie kan ze me de vragen stellen die ik mijn moeder niet durfde te stellen. Mijn moeder was 19 toen ze haar eerste kind kreeg. Ze heeft haar stinkende best gedaan, maar ze was totaal niet autonoom en zat niet lekker in haar vel. Mijn moeder heeft helaas niet meer de tijd gehad om te ontdekken wat ik nu weet - ze stierf op 51-jarige leeftijd. Ik had het haar zo gegund. Voor mijn dochter hoop ik nu dat ze leert dat seksueel plezier onderdeel is van haar identiteit en haar lichaam en dat haar lichaam ook echt van haar is. Ik heb daar zelf veertig jaar voor nodig gehad.'

_{Maartje Laterveer: Vrouwen & Seks - Van moederliefde tot seksrobot. Lebowski; 240 pagina's; euro 19,99.}