Ik heb een heel goed gevoel op het ogenblik

De Mens

Welke fabrikant levert het motorblok van de Nederlandse sportwagen Spyker?

‘Eh¿.Audi’.

Correct. Klopt het dat u de autobladen beter bijhoudt dan de Staatscourant?

‘Haha. Dat is niet helemaal zo, maar ik houd de autobladen redelijk goed bij. Mijn chauffeurs zorgen er voor dat naast de kranten van tijd tot tijd ook een autoblad achterin de auto ligt, Top Gear.’

Wat is er zo leuk aan auto’s?

‘Design, nieuwe technologie. Doordat er bij het ontwerpen van auto’s steeds meer met computermodellen werd gewerkt, zag je een enorme gelijkschakeling in design. Nu zie je weer wat een Engelse auto is, een Franse of Italiaanse.’

U gaat ook weleens karten.

‘Bijvoorbeeld toen een van de chauffeurs afscheid nam, hebben we met een aantal mensen van het ministerie en met de chauffeurs een wedstrijd gehad. Snelheid! Dat is fascinerend.’

Hoe is het om premier te zijn?

‘Ik doe het erg graag.’

De hele dag zijn er mensen die iets van u willen en mensen die iets van u vinden. Wordt u daar niet zenuwachtig van?

‘Ik heb geen dag spijt gehad, hoewel het pittige jaren waren. Ik vind het heel mooi om dit te mogen doen. Ik beschouw het ook een beetje als een opdracht: vorm geven aan de toekomst van Nederland. De inhoud van het werk vind ik fascinerend. De ontmoetingen, de werkbezoeken, de internationale contacten.’

Heeft alle kritiek en spot geen pijn gedaan?

‘Nou ja, ik ben ook een mens van vlees en bloed. Natuurlijk krijg ik liever leuke commentaren dan dat het stelselmatig negatief is. Maar als ik weet wat mijn agenda is, laat ik die kritiek van mij afglijden. Als je je alleen laat leiden door gevoelens, opiniepeilingen en kritiek, komt er niks van terecht.’

Het gaat u nu makkelijker af?

‘Vier jaar geleden hadden we net een politieke moord gehad in Nederland. We moesten er economisch weer bovenop komen. Het is logisch dat het je niet in dank wordt afgenomen als je dan hervormingen doorvoert en veel van de bevolking vraagt. Maar nu zijn we aan het eind van die rit en de bejegening is natuurlijk absoluut veranderd, het hele beeld is anders. Het vertrouwen is terug. Ik heb een heel goed gevoel op het ogenblik.’

U bent al meerdere keren afgeschreven. Wat is uw geheime wapen?

‘Een hoog luctor et emergo-gehalte. Ik worstel en kom boven. Bekende Zeeuwse spreuk.’

Hoeveel uur slaapt u?

‘Ik slaap vier, vijf uur. Ik sta rond half 7 op. ’s Avonds eet ik vrijwel nooit thuis. Als ik geluk heb ben ik een keer om 9 uur thuis en kan ik nog net Amelie voorlezen. Maar het is vaak laat. En als je dan thuiskomt, ben je nog niet klaar, want je hebt je tassen. Die kun je niet laten staan, want het werk moet worden gedaan. En dan kijk ik ’s avonds laat vaak even naar een herhaling van een actualiteitenrubriek. Ik kan veel aan, hoor. Ik heb een goede gezondheid.’

U ontspant zich nooit?

‘Als mensen over ontspanning beginnen, dan lijkt het altijd alsof je een uur moet gaan wandelen of een half uur piano moet spelen. Bij mij werkt dat anders. Ik was deze week in Limburg en het ging over de schutterij. Eerst denk je: traditionele toestanden. Maar dan merk je dat heel veel jongeren daarmee bezig zijn en hoeveel gemeenschapszin er achter zit. Ik zie gewoon blije gezichten van mensen die idealen hebben, die iets willen doen met de samenleving. Dan ben ik wel met mijn werk bezig, maar het geeft mij energie. Dat is voor mij ook ontspanning.’

Wordt Amelie gepest op school wegens haar vader?

‘Nee, Amelie is gewoon een meisje als alle anderen in de klas, die op verjaardagsfeestjes komt en tussen de middag bij vriendinnetjes gaat eten. Iedereen weet dat zij mijn dochter is, maar dat is helemaal niet zo bijzonder.

‘Als ik in het winkelcentrum in Capelle aan den IJssel rondloop, kijkt ook niemand op, want iedereen weet dat ik daar woon. Ik ben er regelmatig op zaterdagochtend om brood te kopen en bij de Albert Heijn langs te gaan.’

Geeft uw vrouw u politiek advies?

‘Ja, Bianca is een uitstekend politiek adviseur. Ze analyseert scherp en voelt dingen goed aan. We praten veel met elkaar. Je belt een paar keer per dag, ’s avonds laat nog even bijpraten.’

Is het premierschap verslavend?

‘Er zit iets verslavends in. Ik heb altijd graag hard gewerkt, maar het is mooi om dit werk te mogen doen. Ik ben ook niet iemand die eens drie uur gaat zitten niksen.’

U bent volgens intimi een volleerd cabaretier. Wanneer merkte u dat u mensen aan het lachen kon brengen?

‘In mijn studententijd deed ik aan cabaret, als je als dispuut dies had, of een feestje met een meisjesdispuut. Ik vond het heerlijk, een beetje de draak steken met de Senaat en zo.’

Waren het lange nachten op de Herengracht?

‘Ik heb meegemaakt dat we de sociëteit verlieten en dat de eerste mensen alweer naar de Albert Heijn gingen.’

De Politicus

Noemt u eens één probleem dat het kabinet-Balkenende IV in zijn eerste honderd dagen in ieder geval gaat aanpakken.

‘Wat ik echt nodig vind, is het terugdringen van bureaucratie en regelzucht. Waar ik ook kom, bruist het van de ideeën en creativiteit, of het nou op een ziekenhuis is, op scholen of een sportvereniging. Maar veel regels belemmeren dat. Ondernemerschap moet meer ruimte krijgen. Ik vind dat er een werkprogramma moet komen om te zorgen dat we de zaken makkelijker gaan maken.’

De tweede agenda van Fortuyn.

‘Fortuyn heeft dat heel terecht gezegd. Ik weet ook nog heel goed dat hij zei: er is altijd de aandrang ergens geld bij te doen, in het onderwijs en de zorg. Fortuyn zei: kijk eerst eens hoe je het geld dat er ís, uitgeeft. Daar ben ik het helemaal mee eens. Het zou een goede tweede punt kunnen zijn voor het volgende kabinet. In de zorgsector moeten we de middelen zo efficiënt mogelijk besteden. Waarom moeten er in ieder ziekenhuis opnieuw röntgenfoto’s worden gemaakt? Ik weet dat er heel veel innovatiemogelijkheden zijn.’

Toch straalt het CDA-programma minder ambitie uit dan dat van de PvdA en de VVD. Wordt Nederland onder uw leiding een rusthuis aan de Noordzee?

‘Als je ons programma leest is het geen stilstand, verre van dat. Gezinsvriendelijk beleid, meer oog voor respect in de samenleving, financiële soliditeit. Dat geeft een enorme dynamiek. We doen dat alleen op een socialere manier dan de VVD, want wij gaan niet ontkoppelen, wat de VVD wel doet, wij gaan niet zeggen de WW-duur wordt bekort, wat de VVD wel doet, en wij gaan niet korten op de ontwikkelingssamenwerking, wat de VVD wel doet.’

Hoe wilt u herinnerd worden?

‘Ik ga graag nog even door. Maar ik hoop wel dat mijn plaats in zo’n analyse zou zijn, dat ik met de anderen – want ik ben een teamspeler – Nederland door een lastige periode heb geleid. En dat we wissels hebben omgezet: hervormingen in het zorgstelsel, de WAO en de bijstand, de vut en het prepensioen, het terugdringen van lastendruk, voor het eerst is het aantal ambtenaren verminderd, financiële soliditeit, van min 3 procent naar een overschot. Daar ben ik trots op.’

Is het uw ambitie om premier van alle Nederlanders te zijn?

‘Ja, dat wil ik wel.’

Maar dat is niet gelukt. Een grote groep Nederlanders is boos op u.

‘Je kunt nooit de volledige steun krijgen voor wat je doet. Maar ik wil werken aan een samenleving waarin mensen zich veilig kunnen voelen, waarin het onderwijs goed is en problemen worden aangepakt.’

De estafettevraag van uw voorganger in deze interviewserie, Wouter Bos: Uw grote voorbeeld Ruud Lubbers heeft u gevraagd afstand te nemen van het beleid van Rita Verdonk op het gebied van integratie en immigratie. Gaat u dat advies opvolgen?

‘Lubbers heeft de term ‘ont-Verdonken’ gebruikt. Ik heb daar afstand van genomen. Ik wil staan voor mijn bewindslieden.’

‘De bewoording en klankkleur kan best een keer verschillen tussen mij en een minister. Ik zeg dingen op een andere manier dan mevrouw Verdonk. Maar op asielgebied is het wel zo dat we hebben gezegd: van de 26 duizend die wachten op een beslissing mogen er 10.500 in Nederland blijven. De mensen die teruggaan, krijgen ondersteuning van onze overheid. Dan moet je ook deze feiten laten meewegen.’

Is in het kabinet-Balkenende IV plaats voor een minister die zo veel verdeeldheid oproept?

‘Ik sta alleen voor het CDA, en wij ontlenen ons profiel niet aan de keus voor andere partijen. Over personen doe ik al helemaal geen uitspraak. Maar we moeten wel zorgen in de komende periode dat we van de integratie veel werk maken.’

Zijn we met deze grote sociale kwestie na vier jaar Balkenende eigenlijk iets opgeschoten?

‘Ik vind voor een deel van wel. We zijn weg van de vrijblijvendheid. Neem nu de toenemende eisen van taalbeheersing en de financiële positie van mensen die naar Nederland komen.’

Hoeveel jaar wilt u dit ambt nog bekleden, als de kiezer het gunt?

‘Nou ja, in ieder geval de volgende vier jaar.’

LASTIGE VRAGEN

Onder uw bewind zijn de verschillen tussen arm en rijk groter geworden. Ligt u daar weleens wakker van?

‘We moeten altijd oog hebben voor de kwetsbaarste mensen. De overheid is en blijft een schild voor de zwakken. Maar de armoede is nu lager dan vijf, tien jaar geleden, zeker voor ouderen. Ook voor mensen in achterstandsposities is het van belang dat de economie goed draait en er banen worden gecreëerd. Nederland is na twee Scandinavische landen het derde land naar inkomensgelijkheid. We hebben na Luxemburg het hoogste minimumloon in de EU. De werkloosheid ligt hier lager dan in tal van andere landen.’

Hoe voorkomt u dat uw koersvastheid overgaat in tunnelvisie?

‘Je moet altijd open staan voor een andere visie. Ik ben niet iemand die gelooft in staat versus markt, schema’s of in klassenstrijd. Ik geloof dat de samenleving het meest gediend is met samenwerking. Je mag nooit alleen maar zeggen: het gaat puur om het doel. Het gaat altijd om de combinatie van daadkracht en draagvlak.’

Wie is nou eigenlijk de baas in het kabinet, u of vice-premier Zalm?

‘Kijk, ik ben de premier. Samen hebben we de kar de afgelopen jaren getrokken. We hechten beiden aan financiële soliditeit. Ik waardeer het dat Gerrit meedenkt.’

We horen steeds weer van betrokkenen dat u geen regie hebt, dat u niet de leiding neemt.

‘Dit werk kun je alleen doen als je heel goed weet waar je wilt uitkomen. Ik ben overal bij betrokken. Dit soort beelden doet geen recht aan de manier van samenwerken in het kabinet.’

U kiest er bewust voor om geen dominante leider te zijn?

‘Ik ga ervan uit dat de bewindslieden allemaal volwassen mensen zijn die hun departement op een goede manier runnen en hun deel leveren aan het totaal. Natuurlijk let ik bij de verschillende departementen wel op de voortgang van onze beleidsagenda. Halen we onze doelen? Hebben we een goede combinatie tussen solidariteit en soliditeit? Enzovoorts.’

Als u ziet hoe de kwestie-Irak zich ontwikkelt, en als u het debat hierover in de VS volgt, heeft u dan geen spijt van de politieke steun die u namens Nederland gaf aan de oorlog tegen Irak?

‘Met de kennis achteraf hadden we wereldoorlogen kunnen voorkomen. De bewijslast lag destijds bij Saddam Hussein. Hij lapte de resoluties aan zijn laars, en er zouden serious consequences volgen. Waarnemers zijn het land uitgezet, vragen bleven onbeantwoord. Om die reden boden we politieke steun aan de militaire interventie. Dat is steeds de redenering geweest en daar sta ik nog steeds achter.’

Past uw oproep tot fatsoen wel bij het harde uitzettingsbeleid van uw kabinet?

‘Ik was laatst op een school en daar waren een paar gezinnen die het land uit moesten. Dat grijpt mij ook aan. Maar tegelijkertijd moet je ook kijken naar de vraag waarom die mensen naar Nederland zijn gekomen. Wanneer een rec hter meermaals heeft gezegd dat iemand geen recht heeft op verblijf in Nederland, dan moet je in een rechtstaat zo’n uitspraak ook een keer serieus nemen.’

PvdA-leider Bos waarschuwt dat we onder een kabinet-Balkenende IV Franse toestanden krijgen in de grote steden: rassenrellen.

‘Ik vind echt dat ieder van ons, dus ook Wouter Bos, moet oppassen dit soort woorden te gebruiken. Niemand wil rellen. Niemand wil dat de samenleving verhardt. Ook in ons taalgebruik moeten we bindend bezig zijn.’

Schaamt u zich weleens als u zichzelf op tv terugziet?

‘Schamen, niet. Maar dat skateboard had ik misschien niet moeten doen. Ik geloof dat mijn val op internet nu het meest gedownloade filmpje is. Ach, het was gewoon mijn spontaniteit. Ik kwam een paar aardige jongens tegen en ben dan zoals ik ben, ik probeerde het en dan gebeurt dat. Ik zat er totaal niet mee. Ik moest naderhand ook lachen met Amelie, die zei: ‘Papa. je moet eerst zó staan.’ De premier staat op uit zijn stoel, trapt met zijn rechtervoet enthousiast op de achterkant van een denkbeeldig skateboard en wijst aan hoe de neus van het board omhoog komt. ‘Nou, ik begin er niet meer aan.’

Mist u niet te veel van Amelies jeugdjaren?

‘Er zijn soms dingen die ik mis. Ik heb daarom ook hier op mijn werk gezegd dat ik de woensdagmiddag graag wat meer vrij zou willen houden. Nu zit ze op ponyrijden. Dan kan ik dat zien.’

‘Ik probeer wel altijd thuis te slapen, zodat we elkaar ‘s ochtends even zien aan het ontbijt. Als ik het druk heb gehad tot zaterdagochtend en ik kom thuis, en ik heb Amelie beloofd dat we gaan spelen, dan gáán we ook lezen, of we gaan naar buiten met de voetbal of we gaan even een stukje fietsen. Dan schakel ik heel snel over. Dat kan ik goed. En als ik me even niet concentreer bij het voorlezen, dan zegt ze: Je let niet op! Haha. Dat heeft ze meteen door.’

U moet uw eigen gezin benadelen om als politicus gezinswaarden te verdedigen.

‘Ik kan niet zeggen: ik blijf een dag per week thuis. Als je voor iets gaat, dan moet je het volledig doen. Dat is ook Bianca’s instelling. We houden allebei niet van half werk. Amelie begrijpt het ook dat ik het druk heb. Je kunt dit werk alleen maar doen als je je honderd procent inzet en steun hebt van het thuisfront.