Ik had al corona, moet ik dan nog ingeënt worden? En nog vijf knellende vaccinvragen

Over het nieuwste vaccin:

Het nieuwe vaccin beschermt 70 procent, maakte fabrikant AstraZeneca maandag bekend. Een flutvaccin?

Je zou het haast wel gaan denken. De eerste twee fabrikanten die hun tussenresultaten bekend maakten, Pfizer en Moderna, meldden een bescherming tot 95 procent.

Toch is het resultaat van het ‘Oxfordvaccin’ goed nieuws, vindt onder meer immunoloog Cécile van Els (RIVM, Universiteit Utrecht). Zo vond men verstopt in de cijfers aanwijzingen dat het vaccin misschien 90 procent bescherming biedt als men het eerst in een lage, en dan in een hoge dosis toegediend krijgt – het vaccin bestaat uit twee prikken. ‘Bedenk: de effectiviteit van Pfizers vaccin is na de eerste aankondiging ook nog wat naar boven bijgesteld’, zegt Van Els.

Bovendien heeft het Britse vaccin belangrijke voordelen. Het is relatief goedkoop, gewoon houdbaar in de koelkast en al snel goed beschikbaar. AstraZeneca zegt er volgend jaar 3,1 miljard doses van te kunnen leveren, meer dan Pfizer en Moderna bij elkaar.

70 procent bescherming (of 90 procent), wat wil dat eigenlijk zeggen?

Simpel gezegd: dat zeven op de tien mensen die zijn ingeënt, beschermd zijn tegen covid-19.

AstraZeneca testte het Oxfordvaccin op 20 duizend Britten en Brazilianen, van wie 12 duizend de echte prik kregen en de rest een zoutoplossing, ter controle. In de placebogroep kregen 101 mensen Covid-19, in de echt ingeënte groep maar 30. Dat vertaalt zich naar 70 procent bescherming, becijfert de fabrikant, vergelijkbaar met de griepprik in een goed jaar.

Maar volgens een andere rekensom, die vooral op vaccinkritische websites rondgaat, is het effect marginaal. Want om 70 ziektegevallen te voorkomen, moesten er 12 duizend mensen worden ingeënt. Dat zou betekenen dat er voor ieder vermeden ziektegeval 165 mensen ‘voor niets’ zijn ingeënt. Ook voor het vaccin van Pfizer, op papier 90 procent effectief, komt het erop neer dat de kans op ziekte na vaccinatie voor ieder persoon afzonderlijk slechts 0,4 procent kleiner wordt. ‘U wordt bedonderd waar u bij staat’, aldus een vaccinkritische huisarts op Facebook.

De redeneerfout is dat een vaccin geen medicijn is, maar een verzekering: áls u de ziekte krijgt, dan vermindert de kans op een ernstige afloop met 70 (of 90) procent. ‘Zo werkt vaccinatie nu eenmaal’, zegt Van Els. ‘Over de hele populatie zou je 70 procent minder sterfgevallen en ic-opnamen krijgen. En uiteindelijk bouw je zo met zijn allen die dijk van immuniteit op, die nodig is om het virus weg te drukken.’

Over uzelf:

En als er nou later een nog beter vaccin komt, kan ik dat dan ook nog krijgen?

Waarschijnlijk wel. ‘Het zou best kunnen dat als je over een aantal jaar nog een hervaccinatie nodig hebt, dat met een ander vaccin is’, zegt Van Els.

Kwaad kan dat doorgaans niet. Het combineren van verschillende soorten vaccins is in de vaccinologie een klassieke truc om betere immuniteit te verkrijgen, vooral bij ingewikkelde ziekteverwekkers zoals hiv of malaria, vertelt Van Els. ‘Je drukt, bij wijze van spreken, dan niet twee keer op hetzelfde knopje, maar geeft je immuunsysteem net een iets andere boost. Een nieuw vaccin zal misschien toch weer wat nieuwe cellen mobiliseren.’

Het zal trouwens nog wel een poosje duren voordat het zover is. ‘Combineren is nu echt nog niet aan de orde. Eerst maar eens kijken wat de producenten voor vaccins hebben’, zegt Van Els.

Ik heb al corona gehad. Heeft inenten dan toch nog zin?

Ja. ‘Je kunt er niet van uitgaan dat je na een infectie voldoende beschermende immuniteit hebt’, zegt Van Els.

Enerzijds zijn er aanwijzingen dat mensen die een corona-infectie hebben doorgemaakt diverse immuuncellen aanmaken die geruime tijd meegaan, misschien zelfs wel jaren, bleek vorige week nog uit een onderzoek waarbij men 185 ex-patiënten acht maanden volgde. Aan de andere kant zijn er steeds meer gevallen van mensen die meerdere keren corona krijgen, soms maar met een paar maanden ertussen: bewijs dat we niet ‘covidproof’ zijn, als we de ziekte hebben doorstaan.

Waarschijnlijk is de ene bescherming de andere niet, zegt Van Els. ‘Hoe goed je beschermd bent, zou weleens kunnen afhangen van, onder meer, hoeveel virus je immuunsysteem heeft gezien’, zegt ze. Een vaccin zou dat allemaal oplossen: ‘Als je iedereen op hetzelfde niveau wilt hebben, moet je vaccineren.’

Over de campagne:

Waarom kan Nederland niet al in december beginnen met vaccineren?

11 december lukt het misschien al om de eerste Amerikanen te vaccineren, denkt Moncef Slaoui, hoofd van het Amerikaanse vaccinatieprogramma. Ook de Duitse minister van Volksgezondheid Jens Spahn ziet ‘redenen om optimistisch te zijn’ dat de EMA, het Europese Medicijnagentschap, nog dit jaar het eerste vaccin goedkeurt. ‘En dan kunnen we meteen beginnen.’

Zodra de EMA groen licht geeft, gaan vanuit de Belgische vaccinfabriek van farmaceut Pfizer de vrachtwagens rijden. De productie is vol op stoom, er ligt al voorraad klaar. Hoeveel precies, kan een woordvoerder van Pfizer niet zeggen, maar het gaat om miljoenen doses. Nederland heeft recht op 3,89 procent daarvan.

Toch, zegt Jaap van Delden, programmadirecteur Covid19-vaccinatie bij het RIVM, is het ‘niet superwaarschijnlijk’ dat in Nederland al in 2020 de eerste vaccins worden gezet. Zodra het vaccin in Nederland op een geheime locatie is aangekomen, voert het RIVM in zijn laboratoria nog kwaliteitscontroles uit. Steekproefsgewijs onderzoeken RIVM-medewerkers of er in de vaccin-voorraden wel de ingrediënten zitten die de farmaceut belooft en of deze niet zijn vervuild.

Daarnaast is een licht vertragende factor dat Nederland heeft besloten allereerst de oudste en kwetsbaarste inwoners in te enten. Van Delden: ‘Per vaccin adviseren het RIVM en de Gezondheidsraad voor welke doelgroep dit het best kan worden ingezet. Een topsporter van 18 kan anders reageren dan een hartpatiënt van 85.’ Er moet dus zekerheid komen of het vaccin ook direct naar de allerkwetsbaarsten kan.

Pas als dit ‘addendum op de gebruiksaanwijzing’ klaar is, kunnen de vaccins naar de verpleeghuizen om de eerste prikken te zetten. De plannen voor de distributie, de roosters voor het personeel en de oproepen voor de ouderen worden dan tegelijkertijd vervolmaakt.

Met een slag om de arm, zegt Van Delden, duurt dat alles ongeveer twee weken. Dus ja, mocht alles snel gaan, en mocht de EMA voor half december tot goedkeuring komen, dan is in december vaccineren ‘niet onmogelijk’. ‘Al moeten we oppassen dat er een soort wedstrijdgevoel tussen landen ontstaat wie er het eerste vaccineert. Ik snap dat iedereen denkt: hoe sneller, hoe beter. Maar er is een omslagpunt waarbij sneller niet per se beter is. ’

Hoeveel mensen moeten er eigenlijk worden ingeënt voordat de coronamaatregelen kunnen worden opgedoekt?

Dat zal vooral afhangen van de details van de vaccins zelf, waarover de fabrikanten nog geen duidelijkheid hebben gegeven. Vooral van belang is de vraag in hoeverre de vaccins ‘steriliserende immuniteit’ geven: zorgt het vaccin ervoor dat het virus helemaal geen voet meer aan de grond krijgt, of worden we na inenting minder ernstig ziek maar kunnen we het virus nog wel aan anderen doorgeven?

Daarna wordt het puzzelen, vertelt Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van het RIVM. In algemene zin zal het vaccineren van kwetsbare ouderen minder doen met het getal R dan het inenten van jongere leeftijdsgroepen, verwacht hij. Die zijn immers actiever en mobieler en geven het virus meer aan elkaar door, op het werk of in de omgang.

‘Aan de andere kant: de R zit nu al een hele tijd rond de 1’, zegt hij, verwijzend naar het getal dat aangeeft hoeveel anderen één geïnfecteerde gemiddeld besmet. ‘Dat betekent dat je met heel weinig vaccinaties waarschijnlijk toch al een behoorlijke tik kunt uitdelen. Als je al rond de 1 zit, is er nog maar weinig voor nodig om de R onder de 1 te krijgen.’

In afwachting van de details over de vaccins, probeert het RIVM al met computermodellen te berekenen wat onder verschillende omstandigheden ongeveer het effect van verschillende soorten inentingscampagnes zou zijn. ‘Om er alvast een beetje gevoel voor te krijgen’, zegt Wallinga. ‘Want dit is een complexe puzzel.’

Om wat te noemen: als de vaccinatie van ouderen de epidemie zou dempen, zou men wellicht coronamaatregelen opheffen – met als gevolg dat het virus weer oplaait onder de jongeren en de werkenden, die dan nog niet zijn ingeënt. Dat maakt concrete uitspraken over de toekomst lastig, zegt Wallinga. ‘Je hebt niet alleen te maken met het vaccin, maar ook met de vraag welke maatregelen er straks nog zijn.’