'Ik gebruik auto's altijd als metafoor voor veroudering'

Andrea Maier nipt aan haar koffie, kijkt de verslaggever strak aan en draait er niet omheen. 'Je ziet er een stuk slechter uit dan tien jaar geleden. Ik zie je gewoon achteruitgaan.'

Dan zet ze pretogen op en lacht onbedaarlijk. 'Kijk, maar zo ís het toch gewoon? Veroudering is een aandoening met 100 procent prevalentie, we lijden er allemaal aan. Jij ook. En toch sluiten we de ogen ervoor.'

Natuurlijk moest er een boekje van haar hand komen. Sinds de 38-jarige hoogleraar gerontologie aan de VU Amsterdam én de Universiteit van Melbourne vorig jaar Zomergast was, is ze een soort bekende Nederlander, en dongen de uitgevers naar haar hand. Die charmante, goedlachse vrouw met dat grappige Duitse accent en die merkwaardige verhalen over hoe we straks 130 of 140 worden. Dankzij experimentele pillen die de veroudering vertragen en misschien zelfs een beetje kunnen terugdraaien. Pillen, waarover ze vertelt zonder een spier te vertrekken: heus, aan zulke middelen wordt achter de schermen hard gewerkt.

Toch tapt Maier in haar populairwetenschappelijke boek - Eeuwig houdbaar, luidt de titel netjes - opeens uit een ander vaatje. Want leuk, die wonderpillen, maar 'we leven wél in het hier en nu', zegt ze. 'Ik ben begonnen met een biologisch boek, maar na een tijdje merkte ik dat ik er helemaal geen zin meer in had. Ik wilde zeggen: we kunnen oud worden en het komt eraan, maar het kan alleen maar als de burger mee doet.'

Dus schrijft ze over stappentellers en gezondheidsapps, zet ze de opkomst van de vaccins en de ziekenhuishygiëne af tegen de toegenomen levensverwachting, en geeft ze tips over hoe je lijf en leden jong houdt: kauw kauwgom, sta soms eens op een been, en als u dan toch ziek wordt, kijk vooral mee in uw medisch dossier. 'We doen nog zoveel verkeerd', verzucht ze. 'Gewoon bewegen! Het is al zo fout dat de portier me hier in het Volkskrant-gebouw net zei: meldt u zich bovenaan de roltrappen. Dat zijn van die kleine dingen.'

En ja, die wonderpil die ons voorbij de honderd katapulteert, die komt er dus ook. Ineens begint ze over een nieuw vakartikel dat ze net heeft ingezien, een ingewikkeld laboratoriumonderzoek over hoe cellen hun dna vitaal houden. Is dat nou niks voor de krant? 'Dat helpt mij dan weer bij de publieke bewustwording: kijk eens, dit gebeurt écht. Want je hebt geen idee hoe raar mensen me soms aankijken, als ik het hierover heb.'

1. Gadget: iWatch en iPhone

'Ik werk officieel één dag per week in Amsterdam en vier in Melbourne. Dus woon ik in Australië en in Zoeterwoude, en ben ik zo eens in de zes à acht weken een paar dagen hier. Het is ongelooflijk hoeveel vrijheid en ondersteuning een iPhone en een iWatch me daarbij geven. Voor e-mails, whatsapp en het nieuws natuurlijk. En bankzaken, mijn agenda, de wisselkoers met de Australische dollar. Maar ook: bijhouden hoe vaak ik beweeg en hoeveel ik fiets. Een piepje op mijn iWatch als een vergadering bijna afloopt: tijd om af te ronden.

'Gezondheidsapps die inzichtelijk maken hoeveel je beweegt, ik raad ze iedereen aan. Ik dacht altijd dat ik veel bewoog, maar door zo'n app zie je hoezeer je jezelf overschat. Zo'n app kan je dan bij de les houden: voldoe ik wel aan die beweegnorm? Tegenwoordig doe ik veel besprekingen lopend, dan wandel ik gewoon met de studenten over de campus. Zulke kleine wijzigingen in je dagelijks gedrag zijn eigenlijk zó simpel om door te voeren.'

2. Anatomie: de schedel van de kangoeroe

'Ik was bijna drie weken in de outback. Met mijn man, in onze fourwheeldrive, haast zonder contact met de buitenwereld. En tijdens een wandeling in de bush vond ik toen opeens een kangoeroehoofd. Een schedel. Het mooiste cadeau dat ik in jaren heb gekregen! Ik had dat bot in mijn hand, de meeste tanden zaten er nog in. Het moet een jong exemplaar zijn geweest, een jonge kangoeroe die om wat voor reden ook is omgekomen. En nu was ik er de hele vakantie mee bezig. Zó fascinerend om die schedel in handen te hebben, te bekijken, al die openingen en vormen te vergelijken met die in de menselijke schedel. Met name die neusgaten, hoe die via allemaal foramina, openingen, verbonden zijn met de structuur van dat kleine breintje. En dan die tanden, zo gaaf en schoon, fantastisch. Ik heb de schedel nu op mijn bureau staan, en als ik presentaties geef, begin ik soms met een foto van die schedel, om mijn fascinatie voor het lichaam te illustreren. Supermooi.'

3. Schilderij: Caspar David Friedrich, Die Lebensstufen (ca. 1834)

'Vijf schepen, met op de voorgrond vijf mensen, in vijf verschillende levensfasen. Dit doek ademt de passie voor het traject van het ouder worden. Friedrich beeldt vijf schepen af die op verschillende afstanden zijn; het een arriveert, het ander vertrekt juist. En dat gespiegeld in die vijf mensen, van een spelend kind tot een oudere die uitkijkt over zee. Zo leggen de schepen de verbinding tussen die mensen, en omgekeerd.

'Het doek is een van Friedrichs latere werken. Dit was de Romantiek, de periode waarin kunstenaars gelaten de natuur beschouwden. Zoals ik kijk naar de schedel van een kangoeroe, zo kijkt Friedrich naar de natuur. Vaak schildert hij mensen op de rug, kijkend naar de natuur, zodat de natuur op de voorgrond komt. En zijn doeken zijn vaak nogal zoet. Een zonsondergang; het verblauwingseffect in de hemel, het wordt op zijn doeken altijd donkerder of lichter. Een romantische blik op de wereld.

'Friedrich was tijdgenoot van de grote Engelse landschapsschilder Turner, die ik ook zeer bewonder. Dat zie je hier terug. Turner probeerde de natuur te verbinden met de industriële revolutie. Bij hem zie je industriegebouwen, altijd in de natuur, in een grijze wolk die uit de industrie komt. Zo verbindt hij de natuur met de menselijke vooruitgang. Alsof hij wil zeggen: het enige waarvoor we moeten oppassen, is dat onze technologische revoluties de natuur niet kapotmaken. De schepen op dit doek stralen dat gedachtengoed ook uit. Romantiek, een hang naar het verleden. Maar ook openheid naar het hedendaagse.'

4. Auto: BMW Z3

'Als tiener zag ik hem voor het eerst, en het is nog steeds mijn droom om er ooit een te hebben. En dan mintgroen. En met zo'n dak, een cabrio.' Ze lacht onbedaarlijk: 'Om daar dan in te rijden, met die afschuwelijke kleur, en al die power onder de motorkap die ik toch niet gebruik. Ik moet het mezelf echt eens gunnen om er een te kopen.

'Ik gebruik auto's altijd als metafoor voor veroudering, omdat ook auto's met de jaren verouderen en vergaan. De een komt op aarde als Opel, de ander als een BMW Z3. Dat is de genetica, de kwaliteiten die je van nature meekrijgt, en die zegt iets over de snelheid waarmee je zult roesten. Maar ook het onderhoud is zeer bepalend. Hoe vaak ga je naar de garage, hoe vaak vervang je de olie? En er is het dagelijks gebruik: iedereen weet dat dat uitmaakt voor hoe snel je veroudert. Dus welke auto heb je, hoe goed wordt hij onderhouden, en hoe gebruik je hem? Dat maakt veroudering zó inzichtelijk.

'Ik wil dat mensen meer kennis hebben van hun lichaam. Patiënten, maar ook artsen zeggen nu nog te vaak: het is te complex. Maar een auto is ook complex; hij is wel van jou. Het onderhoudsboekje ligt nu bij de garage - de dokter, in dit geval. Waarom niet bij jou?'

5. Architectuur: Sydney Opera House, Sydney

'Ik heb iets met oude gebouwen. We hebben zelf in Zoeterwoude een antieke scheepswerf gekocht uit 1651. Een ontzettende bouwval, een supergeriatrische patiënt, die we sindsdien aan het renoveren zijn. Dus eigenlijk is het Sydney Opera House te jong voor mijn smaak. Maar aan de andere kant, als ik één gebouw zou kiezen, is dat het wel. Die daken die als een soort schelpen over elkaar vallen. Die hoeken en krommingen, wat een fantastisch gebouw. Een tip is om de veerboot te nemen naar de dierentuin van Sydney en naar de giraffen te gaan: daarvandaan heb je de mooiste blik op de opera.'

6. Wetenschapper: Florence Nightingale (1820-1910)

'Iemand waar ik enorm tegen opkijk. Een ontzettende powerhouse; enthousiasmerend, superslim en superfeministisch. Ik raad wetenschappers altijd zeer aan om haar biografie te lezen. Om te zien: het maakt niet uit waarvandaan je komt, het gaat om wat je doet.

'Nightingale was natuurlijk veel meer dan een verpleegkundige met zo'n kapje. Ze was pionier in het gebruik van medische statistieken, de eerste vrouw die mocht toetreden tot de Royal Statistical Society. Zij is het bij uitstek die van de verpleging een volwassen vak heeft gemaakt, door bijvoorbeeld aan de hand van statistieken te laten zien dat hygiëne werkt.

'Maar vooral is haar verdienste het idee dat gezondheid méér is dan de afwezigheid van ziekte, en een sociale kant heeft: je moet even praten met de patiënt om te weten hoe het gaat. Nog altijd zijn veel artsen zó gefocust op symptomen en ziekteverschijnselen dat ze het beeld daaromheen vergeten. Maar ik weet zeker dat de verpleegkundige kant van de zaak veel meer invloed heeft op de uitkomst dan we nu denken.

'Verpleging is sowieso enorm belangrijk. Zonder verpleging kun je in de geneeskunde niks. En toch wordt er vaak enorm negatief over verpleegkunde gedaan. Ten onrechte!'

7. Muziekinstrument: De blokfluit

'Ik ben klassiek opgeleid, ik heb piano gespeeld, viool en accordeon. En om mijn studie te financieren heb ik een paar jaar blokfluitlessen aan basisscholieren gegeven.

'Zo'n blokfluit is natuurlijk niet het mooiste of meest modieuze, maar wel een heel democratisch instrument: goedkoop, simpel, en iedereen kan het tot op zekere hoogte leren. Het geeft mensen de kans om kennis te maken met muziek, noten te leren lezen en de coördinatie met je handen te trainen, wat weer goed is voor de verbinding tussen je hersenhelften. De blokfluit is een vehikel om dit allemaal te doen. Ook al vind je het instrument verschrikkelijk, wat mij betreft leert iedereen blokfluit spelen.

'Zelf heb ik, zo besef ik achteraf, veel geleerd van het geven van die lessen. Hoe krijg je die kinderen gemotiveerd, hoe houd je ze met hun korte spanningsboog bij de les, hoe handhaaf je de groepsdiscipline? Les geven aan groepen kinderen is niet alleen superleuk, het is ook nog eens een bijzonder goede leerschool over hoe groepen en groepsprocessen werken.'

8. Kunststroming: Impressionisme

'Ouderengeneeskunde is de meest impressionistische stroming van de gezondheidszorg, schrijf ik in mijn boek. De geneeskunde is door de jaren heen steeds meer een vak geworden waar het draait om harde data, wetenschappelijk bewijs en statistieken. Als je 40 bent en je hebt een hoge bloeddruk, dan kunnen we je precies vertellen hoeveel risicoreductie je met welke maatregelen kunt behalen. Maar als je 84 bent, vijf ziektes hebt en er kanker bij krijgt, ligt dat helemaal anders. Geen idee wat je dan moet doen, er is geen wetenschappelijk onderzoek dat je dat vertelt.

'Vandaar impressionisme. Zeker in Frankrijk en Duitsland is impressionisme: de geest vrijmaken, je gevoel laten spreken, vrij experimenteren met je gedachten. Het impressionisme appelleert niet aan het algemene of het absolute: jij kunt er een ander gevoel bij hebben dan ik. Dat is impressionisme, er is interpretatie mogelijk.

'Net als in de ouderengeneeskunde. Als arts kijk je naar de patiënt als naar zo'n schilderij. Je gebruikt je interpretatievermogen, welk gevoel krijg ik hierbij? En zo vorm je een afweging: dit wel, dat niet. Dat vind ik het mooie van de ouderengeneeskunde.'

_{Andrea Maier: Eeuwig houdbaar - De ongekende toekomst van ons lichaam Prometheus; 224 pagina's; euro 19,99.}