'Ik benijd de nabestaanden van de MH17'

Familieleden van passagiers van vlucht MH370, het vliegtuig dat een jaar geleden onverklaarbaar verdween, gaan nog steeds door een hel. De Australische regering overweegt de zoekoperatie naar het toestel binnenkort stop te zetten, luchtvaartmaatschappij Malaysia Airlines heeft de inzittenden in januari al officieel doodverklaard. De wereld mag MH370 na een reeks van gruwelijke vliegtuigongelukken aan het vergeten zijn, de familieleden blijven vechten om de feiten over het grootste mysterie in de luchtvaartgeschiedenis boven water te krijgen.

De meerderheid van die families is Chinees. Van de 227 passagiers kwamen er 153 uit de Volksrepubliek. De eerste maand werden ze gekweld door geblunder van Malaysia Airlines en de Maleisische autoriteiten. Tegenstrijdige informatie, botte sms'jes over 'het einde van MH370', hysterische mediabelangstelling en krankzinnige complottheorieën: een marteling was het, zegt Jiang Hui, een van de familieleden. 'Dan was het vliegtuig gezien en zou iedereen leven, het volgende moment waren er brokstukken en was iedereen dood.'

Psychologische bijstand was er niet, hoogstens kalmerende middelen, als mensen lichamelijk bezweken onder hun emoties. En er was veel politie, om te voorkomen dat ze hun spanningen in het openbaar afreageerden.

Toen het nieuwtje eraf was, begon in de zomer de botsing tussen familieleden en de Chinese staat, een botsing die tot vandaag voortduurt. Na een korte periode van actieve overheidssteun vond de staat de goed georganiseerde familieleden maar lastig worden. Wen Wancheng vertelt dat de politie hem in een Pekings hotel van zijn bed lichtte. Anderen werden geslagen en een etmaal vastgehouden op het politiebureau, of zeggen via hun werkgevers onder druk te worden gezet. Ze worden kortom behandeld zoals elke doorsneeburger met grieven tegen de overheid, terwijl ze de Chinese overheid juist om hulp smeken.

De meesten weigeren te geloven dat hun geliefden dood zijn. 'Met alle moderne technologie kan een vliegtuig toch niet onvindbaar blijven', zegt Wen. Hij zwerft nu met zeventien familieleden door Kuala Lumpur om overheidsinstanties te belegeren. De rest maakt trouw drie keer per week de treurige gang naar het Pekingse spreekuur van de Chinese overheid en Malaysia Airlines. 'Daar krijgen we twee A4'tjes met de exacte locatie van de zoektocht. In het Engels: ze nemen de moeite niet iets te vertalen', zegt Jiang. Dat dit 'familiesteunpunt' in een kantoortje bij het vliegveld, een beladen plaats, wordt gehouden, wrijft extra zout in zijn wonden.

Toch slaat hij geen bijeenkomst over, want het is de enige gelegenheid om zonder problemen lotgenoten te ontmoeten. 'In groepsverband met onze advocaten vergaderen mag niet. Als we naar een tempel gaan om samen te bidden, worden we weggestuurd. Journalisten die met ons praten, worden hinderlijk gevolgd.'

Zelfs een restaurantje waar de groep wil lunchen, weert ze. 'Jullie jagen onze gewone klanten weg.' Buiten staat politie in burger die de familieleden nauwlettend in de gaten houdt.

Verbondenheid tussen families geeft me troost

Nadat zijn bejaarde moeder niet thuiskwam van vakantie in Maleisië, ontpopte Jiang Hui (41) zich als woordvoerder namens de families.

'Het was een chaos, die twintig dagen in het crisiscentrum, dus hebben we ons georganiseerd. Een werkgroepje voor luchtvaart-technische aspecten, juridische zaken, mediawoordvoering, gezondheid, noem maar op. Over elk besluit werd gestemd. Dat doen we nog steeds in onze chatgroep. De onderlinge verbondenheid tussen de families geeft me vandaag de dag nog steeds troost.'

Jiang spreekt bedachtzaam, met lange pauzes die zijn ontgoocheling uitdrukken als het op dat ene pijnlijke punt komt: de manier waarop zijn eigen Chinese autoriteiten hen bejegenen. 'Van de ene dag op de andere werd het crisiscentrum gesloten. We hadden nauwelijks tijd onze koffers te pakken. Toen kregen we het gevoel dat de overheid ons in de steek liet. Ik wil geen leed met leed vergelijken, maar ik benijd de nabestaanden van de MH17. De manier waarop jullie landje het voortouw nam bij het onderzoek en opkwam voor de families. Waarom doet China dat niet?'

Inmiddels werkt hij weer bij zijn telecomorganisatie, maar de vrijdagen zijn heilig voor hem. 'Vroeger werd ik op vrijdagochtend wakker met een fijn gevoel omdat het bijna weekeinde was, nu denk ik: ha, vandaag zie ik alle lotgenoten weer in het steunpunt Het is net alsof ik er een nieuwe familie bij heb gekregen.'

Wachten in een krot

De zoon van Xie Xiucui (44) werkte als gastarbeider en vertrok met de MH370 uit Kuala Lumpur.

'Ik wilde dat hij snel trouwde, dus ik zocht een geschikt meisje en liet een extra verdieping op de boerderij bouwen als huis voor een jong stel. Kortom, ik had me in de schulden gestoken, dus zei ik dat hij naar het buitenland uit werken moest gaan.'

Xie en haar man zijn Zuid-Chinese boeren die afhankelijk zijn van het geld dat hun zoon als bouwvakker in Singapore verdient. Nu bivakkeren ze in een krot in Peking. 'Hier wachten we, want als hij wordt gevonden, komt hij hier terug en als er ander nieuws is, horen we het hier.'

Haar man beult zich af als dagloner op de vuilnisbelt, Xie ligt de hele dag op bed omdat het tochtige kamertje te koud is om op te staan. 'Iedereen heeft het met ons te doen. Mijn man mag bruikbare spullen van de vuilnisbelt meenemen. Dekbedden, kussens om kieren mee te dichten. Vis die niet stinkt. Die eten we gewoon.'

Tijdens het maken van de interviewafspraak belt ze een boodschappenlijst door. 'Anders kan ik geen interview doen, want ik moet fruit kopen. Ik ben ziek.' Rochelend toont ze wat andere journalisten haar geven. Een telefoonkaart voor haar mobieltje, een winterjack, medicijnen. 'De leiding in mijn dorp zei: kunnen we je helpen? Ik heb nog een dochter, als jullie haar een baantje regelen in het ziekenhuis, en een flatje in de buurt, dan kan ik gemakkelijk naar een dokter als ik ziek ben.'

Andere familieleden vinden haar irritant, omdat ze met dit soort privé-eisen elke bespreking met overheidsinstanties of Malaysia Airlines verstoort. 'Maar als ze dat vliegtuig niet vinden, heb ik geen zoon die voor me zorgt. Elke keer als ik een vliegtuig hoor overkomen, ren ik naar buiten om te kijken. Misschien is dat hem, nu komt hij thuis.'

Hoop maakt de pijn erger

De man van Connie (27) kwam niet meer thuis van zakenreis.

'Ik schrok 's nachts wakker van het gevoel dat hij me een seintje gaf. Toen ik de volgende dag op het nieuws zag dat MH370 was verdwenen, wist ik dat hij dood was. Die hoop waar mijn lotgenoten zich aan vastklampen, wil ik niet. Die maakt de pijn alleen maar erger.'

Haar bejaarde schoonmoeder weet nog niet dat haar zoon in dat vliegtuig zat. 'Ze zou gek worden van dat nieuws, dus ik lieg haar voor dat hij doorlopend op zakenreis is. Dat hou ik vol tot ze overlijdt. Ik heb niets om zijn leven mee af te sluiten. Geen vindplaats, laat staan een stoffelijk overschot. Ik ben bang dat als familieleden een herdenking organiseren, de autoriteiten die aangrijpen om de zoekactie te staken.'

Connie werd beroemd wegens haar vlijmscherp geformuleerde vragen aan Malaysia Airlines en de Chinese overheid. De staatsinstelling waar ze werkt, kreeg het verzoek haar in toom te houden. Vandaar dat ze niet met naam en toenaam in de krant wil. 'Ik sta op de zwarte lijst. Geeft niet, als ik de overheid was zou ik hetzelfde doen. Want ergens op het hoogste niveau weet iemand wat er is gebeurd en houdt dat onder de pet.'

Ze correspondeert met complotdenkers en met nabestaanden van vliegrampslachtoffers over de hele wereld. 'Die begrijpen hoe ik denk, terwijl mensen in mijn omgeving die MH370 beu worden. Na de ramp met de MH17 heb ik jullie Nederlandse familieleden geschreven, een brief met tien tips. Ik voel me met hen verbonden.'

Blijven geloven in een wonder

De man van Chen Liping (39) werkte in Maleisië als filmregisseur en vloog met de MH370 naar huis.

'Ik ben visagiste, maar ik heb al een jaar niet gewerkt. Ik kan geen mooie dingen maken als ik mezelf in slaap huil.' Haar handen dwalen naar aan haar kniehoge leren laarzen en de franje aan haar jasje. 'Ik ben geen kleren meer gewend. Thuis doe ik mijn pyjama niet uit. Ik heb mijn gezicht alleen maar gewassen omdat ik jou zou ontmoeten.'

Ze schrikt van woedeaanvallen die ze vroeger nooit had. 'Laatst schold ik mijn moeder verrot toen de kraan kapot was. Mijn man maakt dat soort dingen altijd en ik kreeg het maar niet gerepareerd.'

Haar mobiele telefoon is haar nieuwe levenspartner, zegt ze. 'Ik word gek als ik hem even kwijt ben. Mijn man is bekend in China, dus zijn collega's en fans sturen me steunbetuigingen via WeChat (de Chinese vorm van Whatsapp) en twitterdiensten. Duizenden mensen geven me aandacht en elke keer als iemand zegt dat mijn man vast terugkomt, ben ik even gelukkig.'

Zolang het vliegtuig niet gevonden is, blijft ze geloven in een wonder. 'Dat mag toch? Het staat toch niet honderd procent vast dat hij er niet meer is? Het eerste wat mijn man doet als hij de kans krijgt is mij bellen. Daarom ben ik geobsedeerd door mijn telefoon.'

Een groot internationaal complot

De zoon van Wen Wancheng (63) ondertekende in Maleisië een contract met een projectontwikkelaar.

'Hij zit in het vastgoed. Hij doet het heel goed. Kijk, dit huis heeft hij voor de hele familie gekocht. We zijn er maar vast ingetrokken, want in het oude huis gingen andere mensen wonen. Maar we hebben geen verhuisdoos uitgepakt.'

Wen en zijn vrouw zitten in de lege nieuwbouwwoning. Een bemiddelde familie, die alles goed voor elkaar had: twee auto's in de parkeergarage, op de grond liggen ingelijste trouwfoto's. 'Ik hang ze niet op. Straks wil mijn zoon de inrichting toch anders. We kunnen beter wachten tot hij thuiskomt', zegt Wens vrouw. Ze barst in tranen uit. Wen negeert haar. 'Huil als het moet, maar voordat ik bewijs heb dat hij echt dood is, laat ik geen traan. Alleen met stalen zenuwen kom je achter de waarheid.'

De verdwijning van MH370 is een groot, internationaal complot, zegt hij. Daarom legt hij alles wat hem overkomt op zijn zoektocht naar de feiten vast op verborgen cameraatjes. Hij heeft uren schokkerig videomateriaal in zijn computer. 'Dat is straks historisch bewijsmateriaal.'

Er zit een opname tussen van zijn kleinkinderen. Die liggen op hun knieën te bidden dat hun vader thuis komt. 'Soms geven we ze cadeautjes. Dan zeggen we dat papa ze uit het buitenland heeft opgestuurd.'