‘Ik ben een schim geworden omdat het OM zo nodig die deal moest sluiten’

‘Ik word wakker en kijk op mijn telefoon. Ik zie de livecamerabeelden. Ik zie alles gebeuren: de schutter loopt achter Reduan aan. Ik zie mijn broer vallen. Zijn koffiekop vliegt door de lucht.

‘Wegwezen!’, appte ik mijn familie. ‘Aanslag bij Reduan. Waar ben je? Je moet weg!’

‘Ik stuurde een screenshot naar een contactpersoon bij het Openbaar Ministerie: zie ik daar mijn broer liggen?

‘Alles waarvoor ik al wekenlang waarschuwde kwam samen in dat ene fotootje. De contactpersoon reageerde niet meteen. Hij moest het checken – de overheid had zelf nog geen camera’s bij Reduans bedrijf geplaatst. Bijna drie uur later, om 11.42 uur, appte hij terug: ‘Waar ben je??’

‘Mijn moeder – iemand moest mijn moeder bellen. Ik kon het niet. Mijn zus heeft dat gedaan. Ik heb mijn kogelwerende vest aangetrokken en ben naar de crime scene gegaan. Bij Reduans bedrijf in Amsterdam-Noord stonden veertig agenten met vesten, wapens, alles erop en eraan. Ik heb een uur tegen ze staan schreeuwen: ‘Nu wel, hè? Nu sta je hier met veertig man. Kon je niet even met één autootje zijn bedrijf gaan bewaken?’ Ze keken me glazig aan.

‘De hele familie moest die 29ste maart 2018 naar het hoofdkantoor komen van het Openbaar Ministerie in Utrecht. Ik wilde niet. Ik zei: wat heb ik daaraan? Reduan is toch al dood. Kom nou maar mee, zei een familielid. In dat OM-gebouw zat het hele CCB – het bureau Crisis en Conflict Beheersing – van de politie, de toenmalige kroongetuigeadvocaten, enkele OM-medewerkers, de hoofdofficier kwam even langs, iedereen zat daar, boven in de grote vergaderzaal van het gebouw. Het was heel emotioneel. Ik schreeuwde overal doorheen, ik was helemaal de draad kwijt. Ik schreeuwde tegen iedereen. Ik was niet te stoppen.

‘Al heel snel werd er gelogen door het OM. Op tv stelden persofficieren dat Reduan geen beveiliging wilde. Ik schreeuwde: ‘Hoe kun je dat nou zeggen, man? Je kunt toch wel wat beters verzinnen?’ Ik was emotioneel helemaal op. ‘Jullie hebben gegokt!’, riep ik. ‘Jullie hebben verkeerd gegokt! Hoe kun je zo veel rode stoplichten gemist hebben?

‘Ze waren allemaal doodstil.’

Dit is het verhaal van een nabestaande die talloze keren waarschuwde voor de criminele organisatie van Ridouan T., maar die niet serieus werd genomen. Hij is vastgelopen in de bureaucratie en naïviteit van het Openbaar Ministerie, dat hem moet beschermen. Zijn naam mogen we niet vermelden. Alleen dat hij een broer is van de kroongetuige in het liquidatieproces Marengo, waarin zeventien verdachten terechtstaan voor betrokkenheid bij een reeks moorden op bestelling. Een van hen, Nabil B., werd kroongetuige – hij heeft belastende verklaringen over medeverdachten afgelegd. Hij sloot daarvoor een deal met justitie, met vergaande consequenties voor zijn familie.

Op een geheime locatie vertelt zijn broer, die we Aziz noemen, zijn verhaal. Het verhaal van een nabestaande die niets met criminaliteit te maken heeft. Die, na de moord op zijn broer Reduan, ineens voor zijn veiligheid het land uit moest en daar nog altijd noodgedwongen verblijft. Die op een dodenlijst staat en vecht tegen onbegrip en fouten van het Openbaar Ministerie. Om zijn verhaal over het OM te staven, geeft hij de Volkskrant inzage in een reeks documenten, mails, appjes en geluidsopnamen. Hij heeft alles gedocumenteerd en beschikt over 200 uur gespreksopnamen. Afgesproken is dat hij alleen over zichzelf praat en niet over andere familieleden. Hij wil niemand onnodig in gevaar brengen.

‘Ik voel me niet gehoord. Er gaan meer doden vallen. Daarom zit ik hier.’

Prestigieuze deal

Terug naar 30 januari 2018, 59 dagen voor de moord op Reduan.

Het is donker en het regent als Aziz samen met Reduan (41) op het bedrijventerrein in Amsterdam-Osdorp staat. Ze staan verdekt opgesteld, met zicht op de zwaarbeveiligde rechtbank, ook wel ‘de bunker’ genoemd. Hun capuchons hebben ze over hun hoofd getrokken. De auto hebben ze 2 kilometer verderop geparkeerd, om zeker te weten dat ze niet worden gevolgd.

Ze zijn gespannen. Dat zijn ze al het hele jaar. Zo meteen hebben ze in de bunker een gesprek over de kroongetuigedeal met de twee officieren die de deal met Nabil hebben gesloten en de toenmalige kroongetuigeadvocaten Derk Wiersum en Bart Stapert. Maar veel vertrouwen in een goede afloop hebben ze na een jaar vol hoogoplopende discussies niet meer. Voor ze naar binnen gaan, zegt Aziz: ‘Zullen we even kijken of Bart en Derk met beveiliging worden gebracht?’

Even later zien ze van achter een hoek de auto van een van de advocaten verschijnen. ‘Ik had gehoopt: er komt iemand van de beveiliging voor de raadslieden achteraan. Maar helemaal niks.’ Aziz kijkt Reduan aan: ‘Red, dit gaat helemaal mis. Ze onderschatten de organisatie van Ridouan T.’

Twaalf maanden geleden begon voor hen ‘de hel’: aanvankelijk met geruchten dat hun jongere broer Nabil B. betrokken was bij een vergismoord en was gearresteerd door de politie.

Aziz heeft vanwege het leeftijdsverschil al jaren weinig contact met Nabil – een buitenbeentje in de succesvolle Nederlands-Marokkaanse familie. Indirect hoort de broer de verhalen die over Nabil rondgaan: dat hij wroeging heeft vanwege de fatale fout. Nabil leverde de vluchtauto voor de liquidatie, het slachtoffer van de vergismoord was een goede bekende van hem. Ook hoort Aziz het verhaal dat zijn broertje wil ‘overstappen’ naar justitie.

Het is in de ogen van Reduan en Aziz de slechtst denkbare optie. ‘Natuurlijk wilde ik ook dat het moorden zou stoppen.’ Maar ze hebben ernstige bedenkingen bij de kroongetuigedeal, omdat ze vrezen voor de veiligheid van de familie. ‘Ik wilde voorkomen dat een broer of zus werd doodgeschoten. Dat is het enige waaraan ik dacht’, zegt Aziz. ‘Maar ik had te maken met mensen in nette pakken die niet wilden luisteren naar onze waarschuwingen. Het sluiten van de deal leek voor hen een prestigekwestie.’

Uit een vertrouwelijk advocatenmemo blijkt dat zowel Reduan als Aziz zich in 2017 en 2018 tijdens gesprekken met het OM kritisch tonen over de kroongetuigedeal, ze hameren vooral op een beveiligingsplan voor hun familie. Ze zijn niet de enigen: ook kroongetuige Nabil benadrukt vanaf het begin van de onderhandelingen met justitie dat zijn belastende verklaringen – die 1.500 pagina’s beslaan – ernstige risico’s meebrengen voor de familie B.

Maar hun zorgen worden niet gedeeld door het Openbaar Ministerie, de familie krijgt keer op keer te horen dat ‘in Nederland familie van kroongetuigen nog nooit iets is aangedaan’, aldus het memo.

Signalen

Aziz ziet dat anders. Het gezin komt uit de regio Utrecht, net als dat van Ridouan T. De Nederlands-Marokkaanse gemeenschap daar is net een dorp, stelt hij. Ken je elkaar niet direct, dan is het wel via via. ‘Ik wist welk imago Ridouan T. had – iederéén daar wist dat.’

Zo zijn er in zijn ogen dan al concrete signalen dat de familie wordt bedreigd. Er zijn nieuwe pgp-berichten ontdekt van een cryptotelefoon die aan Ridouan T. wordt toegeschreven. ‘Hy weet ga iedereen van hem laten slapen als die mijn naam heeft genoemt’, schreef T. daarin vrijwel meteen nadat B. zich heeft laten arresteren op 14 januari 2017. Oftewel: iedereen uit de omgeving van Nabil B. moet worden vermoord als hij praat met justitie.

Bovendien zijn de advocaten van de kroongetuige telefonisch benaderd door iemand die zich voordoet als een ‘broer’ van Nabil. Deze nepbroer probeert vlak na de vergismoord te achterhalen waarom hun criminele handlanger opeens ‘offline’ en onbereikbaar is en of hij niet gaat klikken.

En er is een ‘spotter’ – iemand die de omgeving in kaart brengt voorafgaand aan een liquidatie – gesignaleerd in de straat van een familielid, stelt Aziz. Volgens hem was het Anouar B., een lid van de criminele organisatie die inmiddels vastzit in Marokko voor de vergismoord in Marrakech op de zoon van een rechter. ‘Ik heb nog nooit zo veel spanning en verdachte bewegingen gezien’, zegt Aziz over die periode. ‘Ik zag vaker spotters, ik verzamelde alle kentekens en zorgde ervoor dat die informatie bij de politie terechtkwam. Maar ik hoorde nooit iets terug.’

Direct na Nabils arrestatie heeft Aziz maatregelen voor zichzelf genomen: een veilig en anoniem toevluchtsoord geregeld, zijn eigen auto van de hand gedaan en een kogelwerend vest geleend. ‘Want als je dat vraagt van de overheid, krijg je het niet. We hebben het allemaal zelf moeten bedenken.’ Hoewel hij ondernemer is, heeft hij ervoor gezorgd dat hij lastig is te traceren.

Reduan heeft eveneens actie ondernomen: zijn bedrijf hing al vol camera’s, maar nu heeft hij ook zijn dagelijkse routine doorbroken en zich op internet zo onzichtbaar mogelijk gemaakt – al kan hij vanwege zijn beletteringsbedrijf niet zo ‘onzichtbaar’ worden als zijn broer.

Maar, stelt Aziz: het OM blijft doof voor hun zorgen.

Zo ook die 30ste januari 2018 tijdens de bijeenkomst in de bunker. Al aan het begin van het gesprek met de twee broers maakt het OM een fout. Een van de dealmakers, een prominente OM’er, spreekt Reduan aan met een verkeerde naam, vertelt Aziz. Het sterkt de broers in het gevoel dat ze al langer hebben: justitie heeft zich onvoldoende verdiept in de familie van ondernemers, juristen en accountants, en in wat de kroongetuigedeal, die op 27 december 2017 officieel is bekrachtigd, voor hún levens betekent.

‘We hadden tijdens het gesprek zoiets van: wat interesseert ons die hele deal, we willen weten wat jullie doen met onze beveiliging. De officieren van het OM reageerden met de vraag: zou je naar het buitenland willen? ‘Hoezo naar het buitenland?’, antwoordde Reduan. ‘Ik moet morgen werken, ik heb een eigen bedrijf met vijftien werknemers.’ Toen hij doorvroeg, bleek het OM niet echt over die optie te hebben nagedacht. ‘Hoe dan? Wie moet ik bellen om dat te regelen?’, vroeg Reduan. Dat wisten ze allemaal niet.’

Uit het vertrouwelijke memo blijkt ook dat een ander probleem de familie parten speelt. Binnen het OM is de afdeling die verantwoordelijk is voor bedreigde personen gescheiden van de tak die de kroongetuigedeal sluit. Dus gebeurt het dat de dealmakers tijdens de gesprekken met de familie weinig concreets kunnen vertellen over beveiliging en dat de beveiligingsmedewerkers op hun beurt tijdens andere gesprekken niet op de hoogte lijken van de naam en het imago van de groep rond Ridouan T. Bovendien lijken de beveiligingsmedewerkers aanvankelijk geen zicht te hebben op de grootte en ernst van de zaak waarover de kroongetuige verklaart en de naderende datum waarop de deal bekend zal worden gemaakt, en de beveiliging dus geregeld moet zijn, aldus het memo.

De jacht

‘Ik wist: ik ben het haasje’, zegt Aziz. ‘En na 30 januari in de bunker wist Reduan het ook.’ Die angst wordt versterkt als de familie kort daarop te horen krijgt dat de officieren van justitie ‘met iets naar buiten’ zullen komen op de zitting van 23 maart 2018. In die periode voeren beveiligingsmedewerkers van het OM al wel enkele gesprekken met familieleden. Maar, constateert een raadsman in het memo: ‘Eind februari is er concreet nog niks geregeld.’

Dit wakkert het wantrouwen verder aan: zal het überhaupt wel goed komen met de beveiliging? ‘Wij dachten: ze gaan het nieuws over de kroongetuigedeal pas bekendmaken als we allemaal beveiligd zijn. Als we allemaal een gesprekje hebben gehad: hoe leeft u, waar werkt u, op welke plaatsen komt u, dit is er aan de hand en dit gaan we voor u doen.’

Tot op het laatste moment waarschuwen familieleden, de kroongetuige en diens advocaten dat de deal niet naar buiten mag komen zolang de familie niet wordt beschermd en zolang Ridouan T. en zijn rechterhand Saïd R. nog niet zijn opgepakt. Maar het OM besluit door te zetten. Volgens justitie is er geen andere oplossing mogelijk. Als reden voeren de officieren onder meer aan dat de belastende verklaringen van de kroongetuige op de zitting van 23 maart 2018 wel moeten worden gepresenteerd, anders komt een ander, al opgepakt lid van de criminele organisatie op vrije voeten. ‘Wij hadden het gevoel: we worden opgeofferd voor het vasthouden van één man.’

Welke maatregelen werden er voorafgaand aan de openbare zitting van 23 maart voor jullie genomen?

‘We hadden verwacht dat het OM voor alle familieleden ongeveer tegelijkertijd een plan zou hebben. Maar dat was er niet. Reduan heeft toen gezegd dat eerst onze moeder in veiligheid moest worden gebracht.’

Uit het vertrouwelijke advocatenmemo blijkt dat ook justitie hier de noodzaak van inziet. De plek waar hun moeder tot maart 2018 vele jaren woonde, is ‘midden in het wespennest, zij moest als eerste weg’, zegt Aziz. Toch, noteert de raadsman in het memo, kan het OM vanwege ‘de overspannen huizenmarkt’ weinig voor haar betekenen. Justitie kan wel een urgentieverklaring voor een andere stad regelen, maar niks zeggen over wanneer ze kan verhuizen, aldus het memo. ‘Ik dacht met mijn naïeve hoofd: ze hebben wel vijf, zes safehouses klaarstaan voor zulke noodsituaties’, zegt Aziz. ‘Nou, mooi niet.’

Afgesproken wordt dat moeder in elk geval voordat de deal bekend wordt naar het buitenland moet. Het OM zegt toe dit te financieren. De vraag die meteen opdoemt: hoeveel mag dat overhaaste vertrek en het daaropvolgende verblijf in een nieuw huis in een ander land kosten? De familie begroot het op 10.200 euro. De beveiligingsafdeling van het OM vindt 7.000 euro voldoende. De familie gaat hier ‘knarsetandend’ mee akkoord.

‘Maar uiteindelijk kreeg Reduan met de contactpersoon van het CCB toch nog een discussie over geld – het ging om zo’n 600 euro. En dus kwam het OM niet over de brug. Omdat er sprake was van spoed, hebben we als familie besloten niet te wachten. Ik heb gezegd: zelf geld inleggen, vertrekken, nu! Ik heb mijn moeder naar een veilige plek in het buitenland gebracht en ter plekke een appartement en meubilair geregeld.’

Eenmaal op de veilige plek wordt Aziz door iemand gebeld: hij moet terug naar zijn familie. Op basis van spotters en ‘verdachte bewegingen’ trekt hij de conclusie dat leden van de criminele groep naar hem op zoek zijn. ‘Ik dacht: ik ga eraan, ik word afgeschoten.’

Waarom u?

‘Ik was vanwege mijn netwerk het makkelijkst voor hen te lokaliseren. Ik heb altijd gedacht: mij pakken ze het eerst, en daarna Reduan. Hij was vanwege zijn bedrijf ook makkelijk te vinden voor hen.’

Wat deed u toen?

‘Ik heb de advocaat van Nabil gebeld om te zeggen: er is nu echt sprake van een ophanden zijnde liquidatie. Je moet dit aan justitie doorgeven.

‘De volgende dag heb ik het vliegtuig terug genomen. Mijn moeder huilde in de deuropening, bij het afscheid zei ze: ‘Let goed op Reduan.’ Ze was doodsbang, omdat ik terugkeerde naar een familie die niet werd beveiligd.’

Eenmaal in Nederland – op 27 maart 2018, vier dagen nadat het OM het kroongetuigenieuws naar buiten had gebracht – zit Aziz met toenmalig kroongetuigeadvocaat Bart Stapert bij beveiligingsmedewerkers van het OM in Utrecht. ‘Ik had Stapert meegenomen, ik dacht: hij kent het dossier van de kroongetuige. Hij kan onderbouwen dat er sprake is van een concrete dreiging en dat het nú echt uit de hand begint te lopen.’

Tijdens die gesprekken horen ze dat ook de politie verdachte activiteiten heeft gezien in de buurt van Aziz. In een appje zegt de OM-beveiligingsmedewerker dat hij gaat overleggen met de lokale OM-top, omdat ‘het zo niet goed gaat met de wijze waarop de politie in het proces acteert’. In een ander berichtje zegt dezelfde medewerker dat ook de politie Aziz ‘ziet als target nummer één’. Daarin legt de OM’er tevens uit dat politiemedewerkers terughoudend zijn om met Aziz af te spreken: ‘Zij willen geen enkel risico lopen, bang dat ze uit hun schoenen worden geschoten.’ Geconfronteerd met deze twee zinnen laat het OM aan de Volkskrant weten dat het appje onderdeel was van een lange reeks berichten. De medewerker reageerde destijds ‘geërgerd’ en bedoelde het ‘cynisch’.

Aziz: ‘Maar ik wist: de jacht op ons is geopend. Ik was het eerste doelwit, en als ze mij niet konden pakken zouden ze naar Reduan gaan.’

Het OM zegt tijdens het gesprek met Aziz en de advocaat toe dat rond het bedrijf van Reduan karretjes met videocamera’s worden geplaatst. Ook Aziz worden camera’s en een noodknop beloofd.

Die avond rijden Aziz en de advocaat door naar Reduans bedrijf. ‘Ik heb mijn broer gezegd: ze gaan dingen voor je doen, nu komen er concrete beveiligingsmaatregelen. Geef ze even de tijd.’

Na het gesprek verlaat Aziz via de achterdeur het bedrijfspand van Reduan. Samen met een vriend wacht hij in een auto totdat ook de rest is vertrokken, om te controleren of de advocaat en Reduan niet worden gevolgd.

‘We staan daar een minuut of vijf te wachten en we rijden langs het bedrijf. Ik kijk naar rechts en zie een auto staan. Er zit niemand in. Ik zei nog: dat is een rare auto, dat klopt niet. Even verderop was een viszaak, daar gingen we even staan om te controleren of die auto de advocaat of Reduan niet zou volgen. Maar de auto bleef staan.

‘Ik kom die avond thuis en ben bekaf. Al tien dagen had ik nauwelijks geslapen. Die avond kijk ik nog even op mijn telefoon om de bedrijfscamera’s van Reduan te controleren. De verdachte auto zie ik niet meer. Ik ga slapen. De volgende dag ben ik nog steeds heel moe en denk bij mezelf: het zijn drie heftige weken geweest, je kunt niet alles. Straks word je nog doodgeschoten omdat je niet meer alert bent. Ook de 28ste breng ik grotendeels slapend door.

‘Donderdag de 29ste word ik wakker en kijk ik op mijn telefoon.’

De broer valt stil. Het beeld dat hij die ochtend om even na half negen onder ogen krijgt, staat op zijn netvlies gebrand.

Kort na de moord op Reduan – amateurvoetballer, vader van twee jonge kinderen, succesvol ondernemer – brengt het OM naar buiten dat die geen beveiliging wilde. ‘Een keiharde leugen.’ Ook blijkt dat de verdachte auto die Aziz eerder zag, wel degelijk is gebruikt bij de aanslag.

Paspoort

‘Het mag niet.’ Een paar dagen later zit Aziz in een gepantserde wagen als hij deze ‘verbijsterende’ boodschap krijgt. Hij is zojuist, geëscorteerd door beveiligers van de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB), naar de wassing van Reduans lichaam geweest. Nu is hij met hen onderweg naar de moskee in Amsterdam-Slotervaart. Daar wil Aziz aan Reduan de laatste eer bewijzen. Hij wil zijn kist dragen. ‘Dat was belangrijk voor mij.’

Maar dan, vlak voordat ze bij de Blauwe Moskee zijn, gaat zijn telefoon. De waarnemend burgemeester, Jozias van Aartsen, heeft op het laatste moment besloten dat zijn aanwezigheid op de begrafenis een te groot risico vormt. Hij is, net als de rest van de familie, niet welkom.

‘Het was vijf minuten voor de begrafenis. Vrienden en kennissen appten: kom gewoon, als ze gaan schieten, gaan we om je heen staan. Zij durfden dat wél.

‘Maar een ander familielid belde en zei: niet gaan, niet gaan. Ik antwoordde: ik ga niet, maar ik ben er klaar mee. Als ze gaan schieten, dan schieten ze maar. Laat ze maar komen. De kogel is makkelijker.

‘Dat denk ik tot op de dag van vandaag. Dat de kogel voor mij makkelijker is dan deze hel. Maar hij komt maar niet.’

Aziz lacht. Het is een pijnlijke lach. Hij meent het.

‘Ik dacht die dag: als ik mijn Nederlandse paspoort vind, verscheur ik het. Ik heb mijn broer gegeven aan dit land en ik mag niet eens bij zijn kist staan.’

Hoe bent u veranderd door de kroongetuigedeal en de moord op Reduan?

‘Dat is moeilijk te zeggen. Ik had nooit verwacht dat ik zoiets zou meemaken. Ik slaap slecht en ik vind het moeilijk om mijn familie zo in angst te zien.’

Na een stilte: ‘Het heeft me erg veranderd: ik kan me niet meer goed uitdrukken. Mijn hoofd zit overvol. Ik word snel boos, ik neem de tijd niet meer om rustig na te denken. Ik kan niet meer tegen het gelul van justitie. Het lukt me gewoon niet meer.

‘Ik voel me constant geladen en dat gevoel wordt steeds erger. Ik moet praten en onderhandelen met justitiemedewerkers die daarna gewoon naar huis kunnen. Ik kan dat niet. Ik ben een schim geworden, omdat het OM zo nodig die deal wilde sluiten. Zij hebben mij daardoor feitelijk op een dodenlijst doen belanden.

‘Ik voel me genaaid.’

U zegt: de kogel is makkelijker dan deze hel. Toch neemt u uit voorzorg nog altijd allerlei beveiligingsmaatregelen.

‘Ik wil niet verliezen voor mijn familie.’

Want de ‘jacht’ gaat door tot op de dag van vandaag. Nog altijd lopen hij en zijn familieleden gevaar, dat werd onlangs nog aan Aziz bevestigd door de politie. ‘Dat Ridouan T. sinds vorig jaar vastzit, betekent niet dat het gevaar is geweken. Een criminele organisatie is een veelkoppig monster. Hak je één kop eraf, dan blijft het monster ademen en bewegen. Het is opgebouwd uit cellen. Als de leider in de gevangenis zit, staat een ander op en die moet zich ook laten gelden.’

Marengo-tapes

‘Met de grootste tegenzin zeg ik: jullie zitten gewoon in een soort experiment.’ Het is 20 april 2019 en Aziz zit op een politiebureau als hij dit gesprek heimelijk opneemt. Aan het woord is een hoge politiefunctionaris die belast is met de beveiliging van de familie.

‘Maar dit is een experiment met kogels’, hoor je Aziz antwoorden.

Het opnemen van gesprekken is nodig, vindt de broer van de kroongetuige. Zeker sinds de moord op Reduan en de leugen die het OM daarna verspreidde in de media dat Reduan geen beveiliging wilde. Met het appverkeer tussen hem en de contactpersonen van het OM op 27 en 28 maart 2018 kon hij het tegendeel bewijzen. Pas nadat journalisten daarover kritische vragen hadden gesteld, kwam justitie, tien maanden later, deels terug van die aanvankelijke bewering.

Inmiddels bewaart Aziz alles. Tussen zijn Marengo-tapes zit ook de opname waarop te horen is hoe deze hoge politieman erkent dat ‘het niet zo kan zijn dat we steeds fouten maken en dat dat onbestraft blijft’. En: ‘Het veiligheidsbesef ontbreekt.’

De politieman ziet het als zijn taak ervoor te zorgen dat het voor de familie ‘niet onveilig’ is. ‘Maar daar moet nog best veel op ingeregeld worden’, zegt hij. Volgens hem voert hij ‘vooral een strijd binnen zijn eigen organisatie’. Het probleem zit volgens deze politiefunctionaris in een ‘bepaalde grondhouding’ van sommige collega’s. Niet iedereen doet mee met het idee: ‘Ik wil burgers beschermen.’

Na de moord op Reduan werden alle familieleden in allerijl uit hun huizen gehaald. De eerste dagen werd hij ondergebracht in een hotelkamer waar hij niet uit mocht, vertelt Aziz. Later vertrekt hij naar het buitenland. ‘Uiteindelijk kwam het erop neer dat ik het zelf moest regelen.’

In april en mei 2018 volgden gesprekken over de toekomst van de rouwende familieleden. Maar wie het dossier van Aziz bestudeert, ziet dat het al snel misloopt.

In de eerste brief van 7 mei 2017 benadrukt het OM dat justitie ‘heel goed beseft’ dat het leven van de familie ‘een afschuwelijke wending’ heeft genomen en dat het OM bij het nemen van ‘de veiligheidsmaatregelen waar mogelijk rekening houdt met de wensen’ van de familieleden. Een leven op een andere plek ‘in de anonimiteit’ biedt de beste garantie op een veilig bestaan, schrijft het OM.

Maar Aziz wil geen leven in de anonimiteit. ‘Ik ben niet gemaakt om te vluchten, ik blijf staan. Na alles wat ik heb meegemaakt, laat ik me niet door Ridouan T. naar het buitenland sturen, mijn huis uitzetten.’

Hij vindt het de omgekeerde wereld, dat de overheid hem zegt te vluchten ‘omdat een stelletje boeven mij het leven onmogelijk maakt. De overheid moet ervoor zorgen dat ik gewoon kan leven en werken.’

Aanvankelijk, in de brief van 7 mei 2018, belooft het OM een normaal bestaan zo goed mogelijk te faciliteren. De verantwoordelijke OM’er zegt Aziz persoonsbeveiliging van de DKDB toe. Ook zal zijn huis op kosten van de staat worden verbouwd om het veiliger te maken. Sterker nog: er wordt een concrete datum genoemd waarop hij kan terugkeren.

Maar al snel daarna maakt het OM een terugtrekkende beweging: de offerte voor de verbouwing van het huis valt met 130 duizend euro hoog uit. ‘Dat roept de vraag op of we niet moeten inzetten op andere initiatieven’, schrijft een hoge OM’er op 17 mei in een mail aan de slachtofferadvocaat van de familie. Bovendien blijkt uit een gespreksverslag dat het Nederlandse beveiligingsstelsel de capaciteit helemaal niet heeft om alle familieleden van de kroongetuige persoonsbeveiliging te bieden.

Dan wordt de toon in de brieven zakelijker. Werd in de eerste brief nog vooral benadrukt wat de staat voor Aziz kan doen, in de brief van augustus 2018 wordt ook gewezen op wat Aziz voor de staat moet doen. In augustus wordt gesteld dat hij niet mág terugkeren naar zijn oude woning – dat zou te gevaarlijk zijn. ‘Maar dat wordt niet onderbouwd.’ Ook moet Aziz aanwijzingen van justitie met het oog op de bescherming ‘volledig en onvoorwaardelijk’ opvolgen. Doet hij dat niet, dan kan de staat ‘de hulp afbouwen of beëindigen’.

Bovendien blijkt uit latere mails dat Aziz de toezeggingen in de brief van 7 mei 2018 helemaal niet had mogen interpreteren als toezeggingen – het zou slechts ‘een gespreksverslag’ zijn geweest en een ‘eerste opzet’ van maatregelen waaraan Aziz geen rechten mag ontlenen. Dit voorbehoud is in de betreffende brief en het bijbehorende gespreksverslag niet terug te lezen.

U wilt niet leven in de anonimiteit. Toch doet u dat al ruim twee jaar in het buitenland. Wat betekent dat in de praktijk?

‘Dat ik niet meer meedoe. Ik woon ergens, maar zonder doel. Om me heen zie ik mensen bewegen met een doel. Ze bouwen iets op, ze werken. Ik niet.

‘Ik moet overal over nadenken, kan nergens mijn ware identiteit onthullen. Ik leef onder een andere naam – dat heb ik zelf gedaan. De overheid geeft mij geen nieuwe legitimatie. Alles wat je hierbij denkt, klopt niet.

‘Het voelt alsof je anderen constant voor de gek houdt, maar je moet het wel doen. Ook voor hen. Ik ben weleens iemand tegengekomen op een terras. Ik vertelde: ik ben ondernemer. Die persoon bleek in dezelfde branche te zitten. We hadden een leuk gesprek. Hij gaf me zijn kaartje. Ik moest zeggen: o sorry, ik ben mijn kaartjes vergeten.’

Hoe voorkomt u dat u gek wordt van deze situatie?

Na een stilte: ‘Ik betrap me erop dat ik dwangmatig word. Ik lees, hoor, zie en volg elke stap rond het Marengo-proces en alles wat daarmee samenhangt. Ik ben een professioneel slachtoffer geworden.’

De gebroken beloften zijn niet het enige wat kwaad bloed heeft gezet bij Aziz: zijn verzoeken voor persoonsbeveiliging van de DKDB worden sinds medio 2018 steeds vaker afgewezen. Bij bijeenkomsten waarvoor hij eerder wel beveiliging kreeg, krijgt hij die nu steeds minder. Onder meer vanwege capaciteitsgebrek, omdat de bijeenkomsten niet meer als ‘verhoogd risicomoment’ worden gezien, ‘of om een andere reden die hun goed uitkomt’. Aziz: ‘Ik heb het idee dat alle deuren dichtgaan omdat ik altijd kritische vragen ben blijven stellen over de dood van Reduan, en later ook over de dood van kroongetuigeadvocaat Derk Wiersum.’

Fouten van politie- en OM-medewerkers wakkeren bovendien het wantrouwen jegens justitie bij de familie verder aan: justitie zegt wel dat de familie een anoniem leven moet leiden, maar meerdere familieleden signaleren juist dat justitie slordig omgaat met het waarborgen van die anonimiteit.

In november 2018 luidt een van de betrokken advocaten in een zeven pagina’s tellende aanklacht de noodklok. In de brief schrijft de advocaat dat ‘medewerkers van politie en justitie fouten hebben gemaakt’, ‘onnodige risico’s hebben genomen’, ‘hun geheimhoudingsplicht hebben geschonden’ en ‘te veel informatie hebben gedeeld met derden’. Zo zijn adresgegevens en foto’s ten onrechte in strafdossiers terechtgekomen, waren namen soms niet weggelakt, zijn geheime stukken – tegen de afspraak in – met de post verzonden, waren er storingen bij camera’s die live uitgekeken zouden moeten worden en werd een familielid op Schiphol opgewacht door iemand die een bordje met de achternaam omhooghield.

Zijn leven, stelt Aziz, is niet meer van hem. En ondanks pogingen tot ‘herstelgesprekken’ en mediation is er nog altijd sprake van een patstelling. Zelf noemt hij zich ‘een muis die door het grote OM wordt verpletterd’. De vraag die centraal staat: hoever moet de overheid gaan voor een niet-crimineel familielid van een kroongetuige die zijn broer verloor en buiten zijn schuld om zijn eigen leven in duigen zag vallen?

Deze zomer stuurde Aziz een ‘noodkreet’ aan OM-topman Gerrit van der Burg. Hij wil een gesprek, mede omdat de betrokken OM’ers inmiddels niet meer op zijn persoonlijke mails reageren.

Maar in een brief van 14 juli 2020 wijst Van der Burg zijn verzoek tot een gesprek af: hij neemt het op voor zijn medewerkers, die samen met de politie ‘veel en langdurige inspanningen’ hebben geleverd om voor Aziz ‘een stabiele en veilige’ situatie te bereiken.

Oftewel: wat het OM betreft heeft Aziz geen andere keus en moet hij zich neerleggen bij het voorstel om – mogelijk de rest van zijn leven – door te brengen op een andere plek in de anonimiteit.

Het een uitkomst die voor Aziz onverteerbaar is. ‘Ik leef al meer dan twee jaar in de schaduw, iemand heeft op de pauzeknop gedrukt. Ik voel me een zombie zonder enig perspectief. Alles wat normaal was, kan niet meer. Verjaardagsfeestjes bijvoorbeeld, daar kan ik niet meer naartoe. En de kinderen van Reduan heb ik nooit meer gezien. De familie is helemaal uit elkaar gerukt.’

Wat wilt u?

‘Ik wil beveiligers, zodat ik veilig naar mijn vertrouwenspersoon, advocaat of familie kan.’

Aziz voelt zich ‘klem’ zitten, en ‘monddood’ gemaakt. Volgens het OM mag hij zich alleen nog richten tot zijn contactpersoon bij de politie.

Uit de correspondentie met het OM rijst het beeld dat men u een moeilijke man vindt. Zijn er dingen die u uzelf aanrekent?

‘Ik had mijn emoties misschien beter in bedwang moeten houden op bepaalde belangrijke momenten. Had ik dat beter moeten doen? Ja, dat had ik. Kon ik dat beter doen? Nee, eigenlijk niet. Er is me te veel overkomen.’

Zo stuurde Aziz volgens het OM grensoverschrijdende berichten aan een justitiemedewerker. Op Vaderdag mailde hij een van hen onder meer: ‘Ik hoop dat u een fijne Vaderdag heeft gehad. Ik kan u verzekeren dat de kinderen van mijn broer Reduan dat niet hebben gehad.’

Het is een bericht waarvan hij weet dat het ‘op de grens’ is, maar hij zegt er geen spijt van te hebben. De mail, legt hij uit, volgde na een reeks berichten die de officier van justitie niet beantwoordde.

Wat zou het OM kunnen doen om de verstandhouding te verbeteren?

‘Ik heb de meeste moeite met het feit dat ze niet erkennen dat Reduan door hun toedoen op een dodenlijst is gezet, en dat het OM daarna loog. Dat ze ondanks waarschuwingen ernstige inschattingsfouten hebben gemaakt.

‘Wat ik wil, zijn antwoorden. Ik wil inzichtelijk krijgen hoe het kan dat mijn broer zonder beveiliging zat. Hoe is die besluitvorming verlopen? Wie voelt zich hiervoor verantwoordelijk? En hoe kun je een deal triomfantelijk bekendmaken als je de familie op dat moment niet beveiligt?

‘En ik wil meer duidelijkheid voor de lange termijn. We zijn ruim twee jaar verder. Ik mis een plan, een visie. Er zijn levens kapot. Hoe ziet het OM dat voor de lange termijn?’

Hoe denkt u dat het OM reageert op dit interview?

‘Het kan zijn dat het OM besluit dat ze helemaal met mij stoppen.’

Want ‘absolute geheimhouding’ over de beschermingsmaatregelen is ook een van de voorwaarden die het OM heeft gesteld. Nadat de Volkskrant begin deze week vragen had gesteld aan het OM, kregen alle familieleden een mail met daarin de boodschap ‘dat het OM het zeer betreurt dat op deze wijze de publiciteit wordt gezocht. Wij achten dergelijke berichtgeving onverstandig, onwenselijk en in ieder geval niet in het belang van jullie veiligheid.’ Toch, stelt hij, ‘geef ik dit interview. Als ik niks zeg, verandert er niks.’

Wat hem betreft rest er nog één mogelijkheid: ‘Minister Grapperhaus moet ingrijpen. Hij was er wel voor meneer Van Laarhoven, de coffeeshophouder die hij redde uit een Thaise cel. En hij was er ook voor de familie van de vermoorde advocaat Derk Wiersum. Maar met ons heeft hij nooit gepraat. Hij heeft ons nooit serieus genomen, nooit gevraagd: hoe gaat het met jullie?

‘Misschien komt justitie met dit gedrag weg bij andere families van kroongetuigen. Maar ik ben, net als zij, academisch geschoold. Nu heb je een keer een Nederlands-Marokkaanse familie die belezen is, die je vragen kunt stellen, die kan mailen, luisteren en meedenken, en dan lukt het justitie gewoon niet om ons serieus te nemen. Zo werd mij op een gegeven moment gevraagd: heb jij je bezit eigenlijk wel legaal verkregen? Is dat allemaal wel wit?’

Gelooft u dat er ooit nog een normaal bestaan voor u mogelijk is?

‘Nee.’

Na een stilte: ‘Ik mis Reduan. Ik trok vrijwel dagelijks met hem op. We zouden samen een bedrijf gaan runnen. Je kunt een gebroken hart hebben, maar als je droom ook stuk is, heb je echt niks meer.’