NIEUWSBodemdaling
Huizen verzakken sneller door droogte, schade loopt in de tientallen miljarden
Door de toenemend droge zomers daalt de bodem in verschillende delen van het land veel sneller dan gedacht. Hierdoor komen huizen, leidingen, wegen en andere infrastructuur in gevaar.
Met name in de veengebieden van west- en noord-Nederland verzakte de bodem in de afgelopen jaren sneller dan voorheen, zo blijkt uit een nieuwe bodemdalingskaart van onderzoekers aan de TU Delft. Daarnaast maakt de nieuwe kaart duidelijk dat ook zandgronden in het noorden en oosten van het land beginnen te verzakken door het dalende grondwaterpeil. Deze bodemdaling veroorzaakt schade aan verzakkende straten, bruggen, rioleringen en andere leidingen, kortom, alles wat in de openbare ruimte van belastinggeld wordt neergezet.
In 2016 schatte het Planbureau voor de Leefomgeving deze verzakkingsschade op 2- tot 6 miljard euro voor de komende dertig jaar. Die schatting zou inmiddels volgens hoofdonderzoeker Gert Jan van den Born flink hoger worden. ‘Steeds meer gebieden worden getroffen door verzakking, de verdroging dwingt ons om sneller herstelwerkzaamheden te doen en bouwen is duurder geworden.’
1 miljoen woningen
Ook aan woningen valt de schade hoger uit dan voorheen gedacht: 80 miljard euro. ‘Wij schatten dat één miljoen woningen in de komende dertig jaar opnieuw gefundeerd zullen moeten worden, voor een prijskaartje van gemiddeld 80 duizend euro per stuk’, berekent Dick de Jong, directeur van de overheidsstichting Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF).
‘Voor veel oude stads- en dorpskernen op de veengronden in het Groene Hart en in Friesland wordt het binnenkort kritiek’, vreest professor Ramon Hanssen, een van de samenstellers van de kaart. In die gebieden verzakken steeds meer huizen, aangekondigd door scheuren in de muren en scheeftrekkende kozijnen en deuren. De houten palen waarop de meeste van deze gebouwen rusten, rotten ook weg als ze droogvallen en verkruimelen.
Het grootste risico lopen woningen in veenweidegebieden die gebouwd zijn vóór 1970, omdat die vaak op houten palen gefundeerd zijn. Vroeger kreeg het KCAF vooral verzakkingsmeldingen uit Gouda, Amsterdam, Rotterdam, Haarlem en Dordrecht, veengebieden waar traditioneel op houten palen wordt gebouwd. In de afgelopen drie droge zomers begon de bodem echter ook te verschuiven op zandgronden en in het rivierengebied.
Huizenbezitters
De Jong: ‘Twee jaar geleden waren er zo’n zestig gemeenten vanwaar bewoners bij ons aanklopten met funderingsproblemen. Inmiddels komen de alarmsignalen uit honderdtachtig gemeenten, dat is de helft van het land. Als we nog drie van dit soort droge zomers krijgen, houd ik mijn hart vast.’
Hoewel de schade ontstaat door het zakken van het grondwaterpeil in een heel gebied, komen de kosten voor rekening van de individuele huizenbezitters. ‘Het zijn vaak hele trieste situaties,’ vertelt De Jong. ‘Mensen die hun ziel en zaligheid in een huis hebben gestopt, en dan van ons te horen krijgen dat ze voor tachtigduizend euro opnieuw een fundering moeten leggen. Terwijl ze dat geld helemaal niet hebben.’
In het afgelopen jaar ontving KCAF bijna veertienhonderd meldingen over verzakkende woningen, twee keer zoveel als drie jaar geleden. De gemeentelijke verantwoordelijkheid voor grondwaterbeheer eindigt volgens de wet bij het woonerf en de meeste gemeenten ondersteunen bewoners met verzakte panden dan ook nauwelijks. En hoewel taxateurs bij een verkoop wettelijk verplicht zijn de funderingsrisico’s te controleren, schiet dat er ook nogal eens bij in. Daarom hangen veel woningeigenaren die funderingsproblemen vermoeden dit liever niet aan de grote klok: de helft van de meldingen bij het KCAF is anoniem.
Gemeenten
Gemeenten zouden veel meer kunnen doen om hun inwoners hierin bij te staan, vindt De Jong. De KCAF heeft in samenwerking met de Nationale Hypotheekgarantie het Fonds Duurzaam Funderingsherstel opgezet, waaruit bewoners kunnen lenen om hun fundering te herstellen, maar daarbij zijn slechts een handvol gemeenten aangesloten. ‘Het Rijk zou deze verantwoordelijkheid moeten oppakken. Gemeenten hebben een rol om bewoners te ondersteunen bij risicoscans en funderingsherstel, maar missen de financiële slagkracht om veel bij te dragen aan die nieuwe funderingen zelf.’
Een woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wijst erop dat sommige gemeenten wel degelijk actie ondernemen. Zo heeft Woerden een actieplan tegen bodemdaling. Daarnaast stelt de VNG dat provincies en waterschappen ook een verantwoordelijkheid dragen om paalrot en verzakking te voorkomen met goed grondwaterbeheer.
Nieuwe bodemdalingskaart biedt precisiebeeld
De nieuwe bodemdalingskaart van het Nederlands Centrum voor Geodesie, SkyGeo en de TU Delft biedt niet alleen nieuw inzicht in landelijke ontwikkelingen, maar ook een ongekende mate van detail. Hiermee kunnen overheden individuele snelwegen, bruggen, spoorlijnen en elektriciteitscentrales in de gaten houden, en bijvoorbeeld alle 17.000 kilometers dijk die Nederland rijk is.
Hanssen: ‘We weten dat veel van die dijken aan vervanging toe zijn, maar de vraag is: welke?’ Landmeters kunnen maar een klein stukje per keer controleren. Terwijl de bodem overal anders is: terwijl het ene deel verzakt, kan de dijk even verderop prima erbij liggen. Met deze kaart controleer je zo’n hele dijk in één keer.
Overal in Nederland zakt, stijgt, krimpt, zwelt en verschuift de bodem op verschillende manieren, wat leidt tot problemen voor gebouwen en infrastructuur. Hanssen zoomt in op een willekeurig stukje kaart: ‘Kijk, hier is een spoorweg bij Utrecht aan het verzakken. Dit baggerdepot bij IJmuiden komt juist omhoog. En hier, op de A1 bij Diemen, zakt de ene rijstrook weg terwijl de andere netjes op zijn plek blijft, zie je? Dat gaat binnenkort schuren.’
Op bodemdalingskaart.nl kunnen burgers en overheden de kaart zelf bekijken en de achterliggende data downloaden.
Meer over droogte in Nederland
Haar huis werd ‘een hellingbaan’. Stedenbouwkundige Riek Bakker weet wat bodemdaling doet
1 millimeter per jaar, dat leek landschapsarchitect Riek Bakker een verzakking die te overzien was toen zij een boerderij kocht. Totdat de scheuren ontstonden en de hele boel moest worden gesloopt.
Is het tijd voor nattere weilanden?
Om bodemdaling en CO2-uitstoot tegen te gaan wordt het tijd dat het Rijk serieus werk gaat maken van de vernatting van veenweiden. Herman Lenes, die boert op veengrond in Friesland, overweegt mee te doen aan een project, maar is ook voorzichtig. ‘Als het te nat wordt kan ineens je groeiseizoen naar de knoppen zijn.’
Waarom doet het Rijk zo weinig aan bodemdaling en CO2-uitstoot in veenweidegebieden?
In de veenweidegebieden daalt de bodem jaarlijks met bijna een centimeter en komt door de kunstmatig lage waterstand veel CO2 vrij. Hoog tijd voor actie, zeggen deskundigen, maar de politiek schuift deze problematiek al decennia voor zich uit, concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur.
Dossier: De ‘sluipmoordenaar’ die droogte heet
Natuurbranden, mislukte oogsten, kapotte dijken en bedreigde diersoorten. Nederland wordt geteisterd door droogte. De Volkskrant onderzoekt in dit dossier wat de gevolgen zijn, hoe het zover heeft kunnen komen – en hoe de droogte valt op te lossen.
