Honderden arrestaties na ‘Capitoolbestorming’ Brazilië, oud-president Bolsonaro veroordeelt geweld eigen aanhangers

Geradicaliseerde aanhangers van de extreemrechtse, voormalige president Bolsonaro hadden het gemunt op de gebouwen die de Braziliaanse democratie vertegenwoordigen: het presidentieel paleis, het parlement en het hooggerechtshof. De instituten bevinden zich op steenworp afstand van elkaar rondom het Plein van de Drie Machten in hoofdstad Brasília. Met honderden drongen ze er zondagmiddag binnen.

Aan het eind van de Braziliaanse middag, zo’n twee uur nadat de eerste bolsonarista’s de overheidsgebouwen hadden bereikt, kondigde president Lula per decreet een ‘federale interventie’ af. Hij gaf opdracht om alle veiligheidsdiensten naar het Plein van de Drie Machten te sturen. Niet veel later slaagden de lokale ordediensten erin de drie overheidsgebouwen te ontruimen. Volgens de politie zijn zeker driehonderd manifestanten gearresteerd. Ze werden afgevoerd met bussen.

President Lula beloofde tijdens een korte persconferentie dat de ‘vandalen zullen worden opgespoord en gestraft’. Hij sprak harde woorden over de politieagenten die aanvankelijk amper ingrepen. ‘Ook zij zullen worden vervolgd.’

De belangrijkste verantwoordelijke, zei Lula, is oud-president Jair Bolsonaro. ‘Hij heeft dit met zijn woorden gestimuleerd.’ De linkse president memoreerde hoe hij zelf in de jaren tachtig en negentig drie keer op rij presidentsverkiezingen verloor. ‘Altijd hebben we ons verlies geaccepteerd.’

Reactie Bolsonaro

Bolsonaro veroordeelde de gewelddadigheden in een reactie op Twitter. ‘Vreedzame demonstraties maken deel uit van onze democratie, maar daarin is geen plaats voor plunderingen en innames van overheidsgebouwen zoals die vandaag hebben plaatsgevonden’, schreef hij.

Tegelijkertijd weigerde hij de verantwoordelijkheid te nemen voor de gebeurtenissen. ‘Ik verwerp de valse beschuldigingen die aan mij worden toegeschreven door de huidige regeringsleider, dat ik dit soort geweld heb aangemoedigd. Tijdens mijn mandaat heb ik me altijd aan de regels van de Grondwet gehouden en de democratie, transparantie en onze heilige vrijheid gerespecteerd en verdedigd.’

Het geweld van Bolsonaro’s aanhangers, waar lang voor werd gevreesd, kwam alsnog als een verrassing. De bestorming vond plaats een week na de rustig verlopen beëdiging van president Lula, de linkse politicus die op 30 oktober met 50,9 procent van de stemmen de zittende president versloeg.

Circa drieduizend bolsonarista’s richtten enkele uren lang enorme schade aan in Brazilië’s belangrijkste overheidsgebouwen. Op beelden was te zien hoe duizenden Bolsonaro-aanhangers gekleed in het Braziliaanse geel-groen op het dak van het congresgebouw stonden, het parlement waar de linkse Lula (zoals hij in de volksmond wordt genoemd) op zondag 1 januari werd geïnaugureerd. Andere beelden toonden de vernielingen in het hooggerechtshof, het parlementsgebouw en het presidentieel paleis: vloeren die blank stonden, gesloopte meubels, brandjes, kunst die van muren was getrokken.

De demonstranten droegen immense Braziliaanse vlaggen, op meerdere plekken waren rookpluimen te zien van vuurwerk en traangas. De golpista’s, oproepers tot een staatsgreep, botsten ter plekke met de militaire politie.

Juist omdat veiligheidsdiensten vooraf aan de inauguratie waarschuwden voor een ‘6 januari-scenario’, een Braziliaanse versie van de Capitoolbestorming door Trump-aanhangers tijdens de inauguratie van de Amerikaanse president Biden, was de beveiliging tijdens Lula’s beëdiging enorm opgeschroefd. Zeker tienduizend agenten beveiligden het grote Lula-feest op Nieuwjaarsdag .

Rustig moment

Op die dag hielden de golpista’s die sinds eind oktober in heel het land voor legerkazernes bivakkeerden, zich stil. Hun held Bolsonaro was twee dagen voor de machtsoverdracht vertrokken naar de Verenigde Staten. Voor zijn vertrek zei hij: ‘We hebben een slag verloren maar niet de oorlog.’ Hij zit in een vakantiehuis in Florida, onder veel aanhangers zijn sindsdien veel teleurgestelde geluiden te horen.

Desondanks bleef Bolsonaro’s leugen over verkiezingsfraude doorsudderen onder tienduizenden van zijn aanhangers. Ook toen hij was vertrokken, konden velen niet verkroppen dat de oud-president Lula (die eerder regeerde van 2003 tot en met 2010) opnieuw aan de macht kwam. Op een rustig moment, terwijl Lula en zijn ministers al volop aan het werk zijn, togen de golpista’s deze zondag alsnog naar het hart van de Braziliaanse democratie in de hoop een ‘militaire interventie’ te ontketenen.

De Braziliaanse krant Folha de São Paulo meldde dat betogers, afkomstig van het kampement bij de legerkazerne in Brasília, zich zondagmiddag begaven naar de Esplanada, de lange boulevard waaraan alle Braziliaanse ministeries zijn gevestigd. Vervolgens trokken ze naar het Congres waar ze de loopbrug opliepen naar het dak. Ze braken ramen, gingen het gebouw in en vernielden meubels.

Vanaf daar ging de stoet verder naar het presidentieel paleis en hooggerechtshof, waar ze stuitten op de politie. Een deel slaagde erin het Planalto te bereiken, het werkpaleis van de president. Ook daar sloegen de demonstranten ramen in en richtten vernielingen aan. Anderen gooiden ramen in bij het hooggerechtshof, recht tegenover het werkpaleis, en vernielden meubels in de ontvangsthal. In verschillende gebouwen lieten de bolsonarista’s met brandblussers ruimtes onderlopen. Tegelijkertijd stuitten ze op de politie op het Plein van de Drie Machten. De ordediensten vuurden traangas af, de demonstranten reageerden met vuurwerk en gooiden met voorwerpen.

Werkbezoek buiten de stad

President Lula was dit weekeinde niet in Brasília. Terwijl zijn paleis werd bestormd, bevond hij zich in deelstaat São Paulo waar hij slachtoffers bezocht van hevige overstromingen. De gouverneur van het federale district, waar hoofdstad Brasília deel van uitmaakt, ontsloeg zondagmiddag zijn veiligheidshoofd Anderson Torres, die eerder als minister van Justitie diende in de regering van Bolsonaro. Vervolgens werd gouverneur Ibaneis Rocha zelf voor negentig dagen uit zijn ambt gezet vanwege de gebrekkige veiligheidsmaatregelen in de hoofdstad.

Het feit dat de extremistische Bolsonaro-aanhangers alsnog erin zijn geslaagd om het hart van de Braziliaanse democratie binnen te dringen, tekent niet alleen de spanning waarin Brazilië nog steeds verkeert na de extreem gepolariseerde verkiezingen van dit najaar. Het is ook een flater voor de nieuwe minister van Justitie Flavio Dino en minister van Defensie José Múcio die hadden beloofd dat de kampementen bij de legerkazernes vanaf 1 januari zouden worden ontruimd. Daar is hij maar ten dele in geslaagd. Tegelijkertijd laat de beveiliging van de belangrijkste overheidsgebouwen veel te wensen over.

Aanvankelijk reageerden de aanwezige agenten terughoudend op de demonstranten. Op beelden is te zien hoe agenten selfies namen terwijl de Bolsonaro-aanhangers zich met duizenden op en rondom het parlementsgebouw bevonden. Het duurde tot twee uur na de bestorming voordat de mobiele eenheid in actie kwam en drie uur voordat veiligheidstroepen de overheidsgebouwen in Brasilia konden ontzetten. Het is een van de grote uitdagingen voor minister Dino: hoe een relatie op te bouwen met een politieapparaat waarbinnen veel sympathie bestond voor voormalig president Bolsonaro.