Hoera, lerarentekort is nog maar 30 duizend banen

Voor 47 duizend volledige banen moest vervanging gezocht worden. Met het Actieplan LeerKracht timmert minister van Bijsterveldt sindsdien aan de weg. Het docententekort is nu geen 47 maar 30 duizend volle banen groot. Sommige rampen zie je aankomen.
Je kunt niet zeggen dat Marja van Bijsterveldt, de minister van Onderwijs, het docententekort niet serieus neemt.

Ze heeft zelfs een bureau ingehuurd dat een model heeft opgesteld voor de verwachte tekorten tot en met 2020. Het bureau CentERdata van de universiteit van Tilburg ingehuurd heeft doorgerekend wat de gevolgen zijn van het Actieplan Leerkracht. Op het hoogte punt van het docententekort in 2016 zullen er nu geen vijfduizend vacatures per jaar zijn, maar slechts circa 3200, zo maak ik op uit een publicatie van CentERdata in het economenblad ESB. Het actieplan LeerKracht werkt, maar niet voldoende.

Actieplan
Voor degene die het actieplan LeerKracht niet bestudeerd hebben: de hoofdletter K in het woord LeerKracht is geen typefout. Ergens op het ministerie, of in een commissie, is bedacht dat de nadruk op de tweede lettergreep van het woord moest komen. Met het plan zou de docent kracht krijgen, of zoiets. Iemand zal hier wel blij van zijn geworden. Ik niet.
Belangrijker dan de naam is natuurlijk de inhoud. Jaarlijks is ruim een miljard euro beschikbaar om docenten uitzicht te bieden op meer salaris. Hogere loonschalen zijn beschikbaar in een operatie die de ‘Functiemix’ heet. Scholen geven docenten de gelegenheid om te solliciteren naar hogere loonschalen.

Laagste loonschaal
Uiteindelijk zou in het voortgezet onderwijs, mijn werkgebied, nog slechts een derde van de leerkrachten in de laagste loonschaal, LB, moeten functioneren. Hierbij wordt overigens onderscheid gemaakt tussen scholen in de Randstad en scholen daarbuiten. Mijn school ligt buiten de Randstad. Een zusterschool, die pakweg 15 kilometer verderop ligt, deel uitmaakt van dezelfde overkoepelende stichting, ligt volgens het ministerie wel in de Randstad. Deze school krijgt daardoor veel meer middelen om docenten in hogere loonschalen te plaatsen. Hierover wordt gemopperd net buiten de Randstad, maar dit terzijde.

Volgens de onderzoekers van CentERdata werken de maatregelen. Het docententekort loopt terug. Deze conclusie is opmerkelijk, wanneer je het onderzoek beter leest. Alles draait om de inkomenselasticiteit van docenten. Voor een econoom is het leuk om de term ‘elasticiteit’ die ik dagelijks aan mijn leerlingen probeer uit te leggen, ook eens in het echt langs te zien komen. Opmerkelijk genoeg vindt CentERdata een negatieve inkomenselasticiteit voor docenten. Dit betekent dat wanneer het salaris van docenten omhoog gaat, de docent zal reageren door minder, in plaats van meer, te gaan werken.

Inkomen
Kennelijk mikken docenten op een bepaald inkomen. Wanneer ze dit inkomen halen met minder werken, dan zullen ze dat niet laten. De oorzaak is de feminisering van het onderwijs. Heel veel vrouwelijke docenten werken part time. Ze zijn geen kostwinner. In het gezin komt nog een inkomen, van de man, binnen. Wanneer het gezamenlijke inkomen volstaat, dan kan de vrouwelijke docent met minder uren toe.

De vraag is natuurlijk hoe de economen van CentERdata kunnen concluderen dat een salarisstijging toch het docententekort zou kunnen verhelpen, terwijl de meeste docenten reageren door minder te gaan werken? Het antwoord blijkt te zijn dat CentERdata veronderstelt dat bevorderde docenten zich gaan gedragen naar hun hogere loonschalen. Ze zullen hun gewerkte uren gaan aanpassen aan de uren die gebruikelijk zijn in deze schaal. De promotie zal een flinke gedragsverandering teweeg gaan brengen. Waarop de onderzoekers dit baseren is niet duidelijk. Ik heb het vermoeden dat deze aanname niet klopt.

Bevordering
Op mijn school is de eerste functiemix-ronde eind vorig jaar afgerond. De docenten die zijn bevorderd - ik viel buiten de prijzen – reageerden behoorlijk koel op de promoties. De meeste docenten hadden het gevoel dat ze deze bevordering al jaren geleden hadden verdiend. Ze, vrouwen en mannen, verzetten al langer het werk dat hoort bij de hogere loonschaal. Ze zien de promotie als een erkenning van geleverd werk. Ik heb niet het idee dat de (terecht) bevorderde docenten de komende tijd meer uren zullen gaan draaien. Als dit beeld ook bij de toekomstige promoties blijft bestaan, dan kloppen de uitkomsten van CentERdata niet.
De paradox in het onderwijs is dat door de feminisering van het onderwijs een salarisverhoging wordt omgezet in kleinere baantjes. De gevolgen van het actieplan LeerKracht zou dus evengoed een vergroting van het docententekort kunnen zijn. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.

Aanvullende eisen
Misschien is het tijd dat minister van Bijsterveldt daarom aanvullende eisen gaat stellen aan de promoties in de Functiemix. De loonverhogingen zouden vooral kunnen toevallen aan docenten die full time werken, of het voornemen hebben langer te gaan werken. Beloon de full time-werkende docent naar verhouding meer dan de part timekracht. Dat is misschien niet helemaal rechtvaardig. Veel parttimers werken nu ook veel meer uren dan waarvoor ze betaald krijgen. Dat mag echter geen argument zijn om toch niet deze weg in de slaan. Het gapende docententekort is hiervoor te groot.
Wanneer elke partimekracht, full time zou gaan werken, dan is het docententekort opgelost. Hiervoor hoeven niet eens zoveel nieuwe krachten geworven worden. Verander de naam van het actieplan LeerKracht in actieplan FullTime. En de tekortproblemen verdwijnen als sneeuw voor de zon.