Hoe Zuid-Soedan kapot gaat aan machtshonger
De geweren zijn geladen, maar de schatkist is leeg. Wie kijkt naar Zuid-Soedan, ziet er in eerste instantie vooral het gewapend geweld dat het land van circa twaalf miljoen mensen teistert. In vijf dagen van gevechten vielen in de hoofdstad Juba meer dan driehonderd doden - ongewis is nog of het staakt-het-vuren dat dinsdag van kracht werd, lang stand houdt. Maar het probleem daarachter gaat dieper: de economie zit volkomen in het slop. En er was al zo bitter weinig.
Vijf jaar geleden had de bevolking nog alle reden om feest te vieren. De zwaar bevochten onafhankelijkheid was een feit, de meeste oliebronnen lagen binnen de grenzen van de nieuwe natie, en de internationale gemeenschap was bereid om Zuid-Soedan te helpen de sprong van de duisternis naar het moderne licht te maken.
Met één ding hadden de burgers echter te weinig rekening gehouden. Hun politieke leiders hadden vrijwel allemaal een militaire achtergrond en vrijwel geen ervaring met het vreedzaam besturen en opbouwen van de economie. Sterker nog: die leiders leken daarin nauwelijks interesse te hebben. Bijna al hun aandacht ging uit naar zelfverrijking.
Daarin bleken zij zeer getalenteerd, de vroegere generaals en andere hoge militairen die plotseling een rol als minister of gouverneur gingen vervullen. President en oud-strijder Salva Kiir en zijn vice-president, ex-krijgsheer Riek Machar, blonken zelf ook uit in het uiterst corrupte spel dat Zuid-Soedan in zijn greep kreeg. Toen de olieprijs nog hoog was, leek dat niet eens zo erg. Maar inmiddels is bijna al het geld op en heeft het land de afgelopen vijf jaar vrijwel geen enkele ontwikkeling gekend.
Het Zuid-Soedanese pond is het afgelopen jaar tien keer minder waard geworden. Van effectieve belastingheffing en dus binnenlandse inkomsten is nauwelijks sprake. Buitenlandse investeerders keren het land steeds meer de rug toe. En zelfs voor financiële zoethoudertjes voor 'de grote tent', zoals het politiek-militaire establishment wel wordt genoemd, is geen ruimte meer.
Tegen deze achtergrond is het nauwelijks verwonderlijk dat politieke onenigheid in Zuid-Soedan zich al snel vertaalt in militair geweld. Voor president Kiir, de leider van het Dinka-volk, geldt dat hij zijn etnisch-economische loyaliteit ook militair gestalte wil geven, al dan niet via Paul Malong, de man die zijn chefstaf is en wellicht de drijvende kracht achter het recente geweld. Riek Machar, leider van de Nuer, heeft voor zijn volk een vergelijkbare visie.
De strijd tussen beide mannen is niet nieuw. Wat helaas ook bekend is, is dat de toch al zo getergde bevolking van Zuid-Soedan hiervan het slachtoffer is. Bijna tweederde van de bevolking dreigt in voedselproblemen te komen. Voor de behandeling van tropische ziektes zijn nauwelijks artsen, verpleegkundigen en medicijnen beschikbaar. En vele tienduizenden mensen zien zich opnieuw gedwongen te vluchten.
Rivaliteit
De laatste ronde in het conflict tussen het overwegend islamitische noorden van Soedan en het christelijke en animistische zuiden eindigde in 2005. Na meer dan twintig jaar burgeroorlog werd toen een akkoord getekend dat voorzag in onafhankelijkheid voor het zuiden. Op 9 juli 2011 ontstond ‘s werelds jongste land, Zuid-Soedan.
De macht werd gedeeld tussen president Salva Kiir en vice-president Riek Machar. Zij vertegenwoordigen de twee belangrijkste volken in Zuid-Soedan, de Dinka en de Nuer. Beide mannen zien zichzelf als de echte leider. Hun rivaliteit explodeerde in december 2013. Het gewapend conflict dat daarop volgde, kostte tienduizenden burgers het leven.
Een vredesakkoord tussen beide mannen, in 2015 getekend, kon pas vorige maand in werking treden, toen Riek Machar terugkeerde naar de hoofdstad Juba en zijn positie als vice-president weer opnam. Met Machar trad ook een deel van zijn oppositieleger Juba binnen. Eind vorige week laaide daar de strijd weer op.
De bittere waarheid is dat het Kiir noch Machar ook maar iets kan schelen, - zolang het maar geen leden van hun eigen volk betreft. Voor echte hulp zijn de Zuid-Soedanezen zo goed als volledig afhankelijk van internationale hulporganisaties. Maar die kunnen in het huidige, politiek verziekte en gewelddadige klimaat nauwelijks effectief opereren.
Een instantie die zowel deze organisaties als de burgerbevolking zou kunnen helpen, is Unmiss, de vredesmissie van de Verenigde Naties, die jaarlijks een kleine één miljard euro kost. Maar tijdens de strijd van de afgelopen dagen is weer gebleken dat de missie haar mandaat, bescherming van de burgerbevolking, niet of nauwelijks uitvoert.
Bij de jongste gevechten in de hoofdstad Juba zagen inwoners VN-soldaten wegrennen zodra het gewapend geweld richting hun kampen kwam. Het Zuid-Soedanese medium Radio Tamazuj stelt het als volgt: 'Unmiss zelf heeft weinig buiten haar bases in Juba gepatrouilleerd en is de strijdende partijen tijdens de oorlog zelden tegemoet getreden om gevechten te voorkomen of burgers buiten te beschermen.'
Op de eigen leiders hoeft de bevolking niet te rekenen. Op de soldaten van de VN-missie dus ook al bijna niet, al hebben duizenden Zuid-Soedanezen in kampen van Unmiss hun toevlucht gezocht. De Afrikaanse Unie zal zich pas volgende week voor het eerst serieus over de recente ontwikkelingen buigen. En Oeganda en Kenia, landen binnen de regionale organisatie Igad, die een rol speelde in het eerdere vredesakkoord tussen Kiir en Machar, lijken momenteel meer bezig met de evacuatie van de eigen burgers dan met het zoeken naar een zoveelste mogelijke oplossing.
In landen als Nederland, dat zich jarenlang zeer voor Zuid-Soedan heeft ingezet, lijkt de moedeloosheid toegeslagen. Echte invloed op de situatie kan mogelijk alleen nog komen van de Verenigde Staten, het land dat zich eerder ook sterk maakte voor de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan. Tot nu toe verzetten de VS zich tegen een wapenembargo voor Zuid-Soedan. Dat kan veranderen. Maar de echt noodzakelijke verandering, het verdwijnen van zowel Kiir als Machar plus hun corrupte en gewelddadige aanhang, ziet niemand snel komen.
