Hoe Wilders de media bespeelt

Bij Geert Wilders begint een werkdag vrijwel altijd met het doornemen van een stapeltje kranten op zijn bureau. Boven op De Telegraaf en het AD - 'daar zit zijn doelgroep', aldus een voormalige medewerker - en vervolgens omlaag langs onder andere de Volkskrant en NRC Handelsblad.

Het is een van de vele tegenstrijdigheden in de relatie van Wilders met de pers. De PVV-leider hoont tegenwoordig op Twitter dat media lijden aan een 'totale Wilders-obsessie', maar het omgekeerde lijkt minstens zo waar: Wilders lijdt aan een media-obsessie. Niets ontgaat hem. Er hoefde de afgelopen week maar een onwelgevallig commentaar op de NRC-site te verschijnen of Wilders had het alweer gelezen. 'Wat een zieke NRC-geesten, wat een lowlife', luidde zijn commentaar op Twitter.

Wilders schildert de pers ook gretig af als onderdeel van de door hem verfoeide elite; tegelijkertijd heeft hij zelf in zijn lange loopbaan aan het Binnenhof volop meegedaan aan het politieke spel van lekken en achtergrondgesprekken.

Zijn vertrek uit de VVD is er nog altijd een schoolvoorbeeld van. Eerst stuurde Wilders zijn tienpuntenplan over een rechtsere koers van de VVD naar de Telegraaf. Daarna kroop hij in de slachtofferrol, toen er in de Volkskrant een artikel verscheen over VVD'ers die hem uit de partij zouden willen wippen. Later bleek uit een boek van toenmalig Volkskrant-journalist Jan Hoedeman dat Wilders zelf een van de belangrijkste anonieme bronnen van dat stuk was.

Zo schurkt de PVV-leider wel vaker tegen de pers aan. Hoofdredacteur Paul Jansen van De Telegraaf beschreef in een van zijn columns hoe Wilders hem in de nadagen van het kabinet-Rutte I 's avonds 'op het paniekerige af' belde, omdat hij per se wilde dat een artikel uit de krant zou worden gehouden. Hij was bang beschuldigd te worden van lekken.

De afgelopen kabinetsperiode gaf Wilders zelf al eens toe dat hij off the record had gesproken over het slechte functioneren van toenmalig Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.

Het blijft de paradox van Wilders, een van de langstzittende Kamerleden van Nederland: hij is de outsider die ook het spel van de insider speelt.

Bespelen

De PVV is een armlastige partij. Als de partij in 2016 een filmpje voor de zendtijd politieke partijen moet maken en Wilders ziet dat de kosten (camera huren, autocue, montage) 964 euro bedragen, vraagt hij medewerkers of het alsjeblieft niet goedkoper kan. 'Er zit niet veel geld in partijkas (...) Iedere honderd euro minder is winst (...).'

Daarom moet de partij inventief zijn. Een onderdeel is het via sociale media verspreiden van gelikte plaatjes, video's en slogans. Wilders heeft dat afgekeken van de Oostenrijkse FPÖ. Toen hij daar in 2015 op bezoek ging, was hij danig onder de indruk van het eigen videokanaal van de FPÖ. Daarop heeft de PVV in 2016 een aparte medewerker sociale media aangenomen en in de fractiekamer is in een hoek een 'white screen' gezet voor video-opnamen. Zo kan Wilders elke gewenste achtergrond bij een video plaatsen. Toen de uitspraak in het 'minder-minder'-proces publiek werd, konden journalisten hem geen vragen stellen. In plaats daarvan verspreidde Wilders een video met een reactie via Twitter.

Wie geen geld heeft en toch aandacht wenst, moet creatief zijn. Zo bedacht Wilders al eens het uitdelen van 'verzetsspray', een soort verfbusje. Vanwege het gebrek aan financiële middelen, legden enkele Kamerleden geld in om de busjes verf te kopen.

Een andere stunt was het verspreiden van een nepadvertentie. Wilders twitterde een artist's impression van zijn eigen foto met de tekst 'stop islam' op een Rotterdamse tram. Journalisten belden daarop het vervoersbedrijf RET, dat liet weten dat het geen reclame van politieke partijen op de tram zou plaatsen. Dat bericht ('Geen reclame PVV op Rotterdamse trams') verscheen in talloze media, maar geen enkele journalist nam de moeite om Wilders te vragen hoe hij de advertentie had willen betalen. Niks betaald, toch reclame.

Blogvrienden

Cruciaal onderdeel van Wilders' mediastrategie is zijn contact met zogeheten blogvrienden: personen die goed zijn voor de rechtse, conservatieve achterban. Enerzijds om buitenlandse donateurs te vriend te houden en anderzijds als handig vehikel om de PVV-boodschap ongefilterd te verspreiden. Wilders mailt partijgenoten met regelmaat dat een tekst, een mediaoverzicht, een gunstige peiling of een interview naar de 'blogvrienden' moet. Zo eens per week krijgen zij een overzichtje met het laatste PVV-nieuws.

Op de lijst ontvangers staan personen van de rechtse Amerikaanse denktank Gatestone Institute, auteur Leon de Winter, de islamcriticus en voormalig medewerker van Breitbart Stephen Coughlin, en de conservatieve Amerikaanse columnist Diana West. Ook Steven Bannon, voormalig voorzitter van Breitbart en nu adviseur van president Trump, staat op de lijst. Hij werd op 5 januari 2016 door PVV-medewerker Paul Beliën toegevoegd.

Maar de PVV stuurt niet alleen nieuwsbrieven. Wilders en zijn medewerkers zenden hun boodschap ook actief naar enkele blogs, zoals het rechts-conservatieve De Dagelijkse Standaard, The Post Online, Breitbart, het Gatestone Institute en Gates of Vienna. Interne mails laten zien hoe dat gaat. Op 16 september 2015 zijn de Algemene Politieke Beschouwingen. Wilders waarschuwt in een uitvoerig pleidooi tegen de 'islamitische volksverhuizing'. In de avond mailt hij PVV-medewerkers: of ze de video naar Ned kunnen mailen. Ned is Edward 'Ned' May, een in de Verenigde Staten wonende islamcriticus die het blog Gates of Vienna runt. Dit blog introduceerde de controversiële term 'Eurabië' en waarschuwt onomwonden voor de 'geplande islamisering van Europa'. De blogger 'Fjordman', die de extreem-rechtse terrorist Anders Breivik inspireerde, schrijft er artikelen.

Wilders vraagt of Ned en twee van zijn collega's de video kunnen vertalen en op het blog willen plaatsen. Als dat te lang duurt, vraagt hij PVV-medewerkers naar het resultaat. Dinsdag 22 september 2015 mailt Ned dat het af is, inclusief een link naar het filmpje op Gates of Vienna. Wilders mailt enthousiast terug: 'Thank you a million times [...] I am so proud to work together with you all! Once again thanks so much my dear friends!!'

Schaarste

Geert Wilders liet zich bij vorige verkiezingen altijd interviewen door de Volkskrant en andere kranten, maar dit keer heeft hij vermoedelijk andere plannen. Hij negeert sms'jes. Zijn woordvoerder zwijgt in alle toonaarden. Alleen rechterhand Martin Bosma stuurt een plagerige mail terug: 'Ik had begrepen dat jullie in het verzet zijn gegaan tegen ons', schreef hij met een link naar een column waarin de ombudsvrouw bepleit dat de Volkskrant zich moet verzetten tegen aanvallen op de media. 'Desondanks leg ik het verzoek graag op de stapel.'

Daar is het bij gebleven. Het illustreert de metamorfose die Wilders heeft doorgemaakt in zijn lange loopbaan. Hij begon bij de VVD ooit als een van de meest benaderbare parlementariërs. Wilders nam áltijd de telefoon op in het buitenland, tijdens een belangrijke bespreking, op vakantie, tijdens carnaval. Toenmalig fractiegenoot Hans van Baalen liet optekenen dat het ondenkbaar was dat Wilders ook maar één journalist zou missen.

In de beginjaren van de PVV was dat niet anders. Wilders wrong zich in alle bochten om met de pers in aanraking te komen. 'De senseo staat altijd klaar', placht Bosma tegen journalisten te zeggen.

Wilders negeert nu de media, maar in de beginperiode was het precies omgekeerd. 'Je bent totaal irrelevant', zei Wilders daarover in Hoedemans boek De Strijd om de Waarheid. 'Het beste wat me overkwam was dat ik na een debat één regeltje kreeg in zowel de Volkskrant als het NRC.' De belangstelling nam pas toe toen Wilders begon te stijgen in de peilingen. 'Allemaal willen ze grote stukken', constateerde de PVV-leider. 'Het is net alsof de deksel weer van de grote pot met honing is gehaald.'

Dat opportunisme is een van de verklaringen voor de minachting op de PVV-burelen voor de media. Ex-medewerkers verbazen zich terugkijkend nog altijd over 'de kruiperigheid' van de pers om met Wilders in contact te komen. Een ex-PVV'er veronderstelt dat de media zich laten leiden door 'verkoopcijfers'. 'Alles met Wilders scoort.'

Naarmate de aandacht toenam, begon Wilders zijn media-optredens juist te doseren. Hij is altijd beducht geweest voor overexposure, zo valt te horen. Volgens een andere ex-medewerker voorspelde Wilders ook al snel dat het slecht zou aflopen met zijn toenmalige rivaal Rita Verdonk: 'Ze komt te vaak op tv.'

De schaarste vergroot Wilders' machtspositie. De PVV-leider zit liefst ergens alleen, om vervelende confrontaties uit te sluiten. De laatste tijd lukt dat. Bij de NOS kreeg hij vorig jaar het podium alleen, om te praten over het 10-jarig bestaan van de PVV. Deze campagne legde WNL al de rode loper uit.

Bij de schrijvende pers is Wilders nu selectiever dan ooit: vooralsnog mogen alleen De Telegraaf, Privé en Story hem interviewen.

Buitenlandse media

Een direct gevolg van het creëren van schaarste is een overvloed aan mediaverzoeken uit binnen- en buitenland. Vooral de buitenlandse media zijn voor Wilders interessant. Redenen: de grotere invloed van Engelstalige media, hun grotere bereidheid akkoord te gaan met wensen van de PVV en het feit dat ze doorgaans minder kritisch zijn. Dit stelt Wilders in staat eisen te stellen, vertelde zijn ex-woordvoerder Michael Heemels eerder aan de Volkskrant. 'De vragen wilden we tot achter de komma weten. Als journalisten dat niet wilden, dan niet.'

Mails bevestigen dat. Zoals bij een verzoek van de BBC begin 2016. Die wil een item maken, maar Wilders wil eerst weten hoe lang het gesprek zal duren en welke vragen hij kan verwachten. De journalist van de BBC mailt die vragen van tevoren, met de duur van het interview (5 tot maximaal 7 minuten).

Een ander voorbeeld: op 19 januari 2016 vraagt een journalist van het Russische Sputnik News een reactie op de rellen in Heesch. Hij heeft drie vragen en die kunnen schriftelijk afgehandeld worden. De journalist zal niet doorvragen. Paul Beliën schrijft de antwoorden en Wilders geeft akkoord. Het wordt integraal geplaatst bij Sputnik News.

Opportunisme

Toch is niet alles strategie. Dat komt mede doordat Wilders alles zelf bepaalt en hij grillig kan zijn. Zo zei hij ineens 'ja' tegen een journalist van Newsnight van de BBC. Die pakte hem stevig aan en vroeg hem naar de laatste terroristische aanslag in Nederland. Toen Wilders geen voorbeeld kon geven, wees de journalist op de MH17-ramp, waarbij bijna tweehonderd Nederlandse doden vielen. Waar was Wilders' verontwaardiging hierover?

Medewerkers tasten soms in het duister over wat Wilders wil. Neem het interviewverzoek van columniste Ebru Umar in 2015. Wilders reageerde maanden niet op haar uitnodiging, tot ze uit frustratie een column schreef in de Metro. 33 dagen later mailt Wilders zijn woordvoerder: 'Neem vandaag maar contact op met Ebur Umar.' Nog eens bijna twee maanden later vindt het gesprek plaats.

Overigens gaat het bij de meeste media andersom: die blijven bellen maar horen nooit meer iets. Wat Wilders' aarzelingen zijn, is niet altijd duidelijk. Jinek wijst Wilders categorisch af na een eerdere onprettige ervaring, net als Pauw, DWDD en NRC. Dat zijn zelfgekozen vijanden.

Maar soms is het gissen. Waarom had hij deze week opeens geen zin meer in Nieuwsuur en liet hij een woordvoerder verklaren dat hij 'alleen dingen doet die hij leuk vindt'? Of waarom had hij het over de 'radicale moslim' die Fortuyn vermoordde? Opzet? Verspreking? Alleen Wilders weet het.