Hoe veilig is opeengepakt in een vliegtuig zitten nu?

Op 15 maart 2003 zat er aan boord van een vlucht van Hongkong naar Beijing een 72-jarige koortsige, hoestende man. Bij aankomst in de Chinese hoofdstad moest hij onmiddellijk naar het ziekenhuis worden gebracht. Daar overleed hij enkele dagen later.

Van de 120 medereizigers aan boord van het vliegtuig liepen er zeker 18, maar waarschijnlijk 22 het sars-virus op. Al die gevallen bleken te herleiden tot de 72-jarige man, ook al zaten zeker negen passagiers niet eens bij hem in de buurt.

Nu het vliegverkeer weer op stoom begint te komen, roept dat de vraag op: zijn vliegtuigen ‘superspreaders’ met vleugels? En, zo vragen veel artiesten zich nu boos af: als er in een Airbus driehonderd passagiers opeengepakt mogen zitten, waarom mogen er in bijvoorbeeld Carré dan maar 30 mensen naar binnen?

Marco Goeijenbier is een acuut internist in opleiding , gepromoveerd in de virologie, aan het Erasmus MC in Rotterdam. In 2016 zette hij in opdracht van het internationale Genootschap van Reizigersgeneeskunde (ISTM) en de Europese werkgroep voor influenza-onderzoek (ESWI) al het beschikbare bewijs voor besmettingsgevaren tijdens het reizen op een rij. Belangrijkste conclusie: ‘Op het moment dat je besluit te gaan reizen, eigenlijk wanneer je de voordeur verlaat, loop je een groter risico dan wanneer je thuisblijft.’ Ook vliegen brengt risico’s met zich mee. ‘Niet alleen in het vliegtuig zelf, maar ook bij het in- en uitstappen, bij het boarden, bij het wachten op de bagage.’

Hoe onveilig het precies is, daarover zijn de beschikbare onderzoeken niet eenduidig. Goeijenbier: ‘De uitkomsten variëren tussen de anderhalf tot dertien keer zo groot risico als thuisblijven.’

Dat blijkt ook wel uit het feit dat de WHO gedurende die eerste sars-uitbraak nog eens 34 andere vluchten onderzocht met besmette passagiers aan boord. Tijdens slechts drie van die vluchten lijkt een besmetting te hebben plaatsgevonden.

En Canadese wetenschappers onderzochten de 15-uur durende vlucht uit China waarmee eind januari de eerste corona-patiënt, met milde klachten en een mondkapje op, vanuit China in Noord-Amerika landde. Van de 350 mensen aan boord bleek – behalve zijn vrouw – niemand verder besmet.

Op welke stoel zit je in het vliegtuig?

Discussie is er ook over de vraag of de plek waar je in het vliegtuig zit uitmaakt. WHO-richtlijnen gaan ervan uit dat vooral de passagiers om een patiënt heen extra gevaar lopen, tot twee rijen naar voren en naar achteren. Maar onderzoekers van de universiteit van Atlanta betwistten die opvatting in een publicatie in 2016. Zij onderzochten zes vluchten waarvan bekend was dat er sars- of mexicaansegriepbesmettingen hadden plaatsgevonden. Van de in totaal 76 besmette personen zaten er 39 in de ‘risicozone’, 37 zaten elders in het vliegtuig.

Wellicht werden zij bij het in- en uitstappen besmet, wellicht spelen aerosolen – de minideeltjes die in de lucht blijven zweven - een rol, wellicht konden zij het virus krijgen omdat mensen nu eenmaal niet stil zitten in een vliegtuig. Onderzoekers turfden in 2018 tijdens tien vluchten boven de Verenigde Staten dat zelfs gedurende relatief korte vluchten 62 procent van de passagiers minimaal één keer de stoel verlaat.

Of is risico in vliegtuigen juist kleiner?

Er zijn ook factoren die het risico op besmetting in een vliegtuig juist verkleinen, zegt onderzoeker Goeijenbier. ‘De lucht is er droog, daar houden verkoudheidsvirussen in principe niet van, en vliegtuigen kennen een uitstekend ventilatiesysteem.’ Mede omdat vliegtuigen op grote hoogte vliegen, moet er constant nieuwe lucht de cabine in worden gepompt. Elke drie minuten is de lucht in een vliegtuig volledig ververst. En de lucht die circuleert gaat door zogeheten Hepa-filters – dezelfde als in ziekenhuislaboratoria – die 99,99 procent van alle virussen en bacteriën afvangen. Inclusief het coronavirus, bezweert de KLM.

Dat ventilatiesysteem was er ook al ten tijde van de sars-epidemie, en is dan ook niet de enige reden waarom vliegen wel degelijk veilig is, zegt luchtvaartdeskundige Joris Melkert. ‘Het gaat om een combinatie van maatregelen die de Europese luchtvaartmaatschappijen heeft afgesproken en die al thuis begint.’

Verschil met theaterzaal

Waaronder: niet vliegen als je klachten hebt of tot de kwetsbare doelgroep begint. (‘Mijn 80-jarige ouders mogen niet vliegen’). Online-inchecken, liefst de koffers afleveren bij een bagagerobot, gezondheidscheck op het vliegveld, niet dringen bij het boarden, mondkapje op aan boord, blijven zitten waar je zit, en ook bij het verlaten van het vliegtuig rustig op je beurt wachten. Daarbij, zegt Melkert, kennen vliegtuigmaatschappijen al hun passagiers, wat het contactonderzoek vergemakkelijkt, mocht het onverhoopt toch nodig zijn.

Dat alles bij elkaar, zegt Melkert, is toch anders dan een theaterzaal, waarin bezoekers langdurig bij elkaar zonder mondkapje in stilstaande lucht dicht op elkaar zitten.

Toch, zegt Goeijenbier, ‘als je niet per se hoeft te vliegen, doe het dan niet’. Maar als je dan toch naar Portugal moet, pak dan maar wel het vliegtuig. ‘De kans dat je bij een verkeersongeluk iets overkomt, is groter dan dat je covid-19 oploopt en daar heel ziek van wordt.’