RECONSTRUCTIE
Hoe Russische spion in Eindhoven werd opgespoord
Tussen de deelnemers aan de marathon van Amsterdam loopt in oktober 2013 een Russische spion. Zijn tijd is niet opvallend: krap vier uur doet hij over de 42 kilometer van het Olympisch Stadion naar Ouderkerk aan de Amstel en weer terug. Deze 27-jarige jongeman, Ivan Agafonov, is kort daarvoor in Nederland komen wonen. Die maand, oktober 2013, begint hij als wetenschappelijker onderzoeker aan de TU Eindhoven.
Agafonov is naast hardloper een getalenteerd onderzoeker. Hij heeft een internationale beurs gekregen en sluit in Eindhoven aan bij een vakgroep in de exotische takken van de computerwetenschap. Daar ontwikkelen ze de bouwstenen voor quantumcomputers, die complexe berekeningen talloze malen sneller kunnen uitvoeren dan conventionele systemen.
Van quantumcomputers wordt verwacht dat ze in korte tijd de huidige versleuteling voor gevoelige computergegevens kunnen kraken. Een conventionele computer heeft misschien wel jaren nodig om deze codes te ontcijferen. De Amerikaanse spionagedienst NSA, zo is bekend uit de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden, steekt tientallen miljoenen in de ontwikkeling van dit soort technologie.
Fanatiek sporter
Terwijl Agafonov zich bezighoudt met lichtdeeltjes en aan wetenschappelijke artikelen werkt, gaat de Duitse inlichtingendienst in het geheim zijn gangen na. In het jaar dat Agafonov begint in Eindhoven zijn de Duitsers bij toeval op de Rus gestuit. Agafonov werkt tussen 2009 en 2011 als gastonderzoeker bij het Max Planck Instituut in Erlangen, 200 kilometer boven München. Hij geldt als een hooggetalenteerde wetenschapper.
Naast onderzoeker is hij een fanatiek sporter, blijkt uit filmpjes die hij zelf online zet. Daarop is te zien hoe hij door Beieren fietst. Agafonov doet in 2012 mee aan de Iron Man Triatlon in Oostenrijk, een wedstrijd van 1,9 kilometer zwemmen, 90 kilometer fietsen en 21 kilometer hardlopen.
Bij het schaduwen van een Russische diplomaat uit Bonn ontdekken de Duitsers dat deze man de jonge onderzoeker maandelijks treft in een koffiezaak in de Duitse stad Aken, net over de grens bij Maastricht. Bij deze ontmoetingen krijgt Agafonov, die vanuit Nederland met de auto naar de afspraken komt, geld overhandigd. De Duitse inlichtingendienst vermoedt dat hij in ruil geheime informatie levert.
Ze tippen de Nederlandse inlichtingendienst AIVD. In juli 2014 worden Ivan Agafonov en zijn vrouw op het vliegveld van Düsseldorf aangehouden door de Duitse politie. Het Duitse weekblad Der Spiegel meldt dat zijn telefoon, laptop en e-reader in beslag worden genomen. De politie maakt foto's van de twee en neemt vingerafdrukken af. Daarna mogen ze gaan.
Veiligheidsrisico
In diezelfde maand ontvangt de universiteit een ambtsbericht van de Nederlandse geheime dienst. Ivan Agafonov, zo luidt de boodschap, vormt een 'risico voor de veiligheid van Nederland'. Het is onduidelijk wat Agafonov precies verweten wordt, maar waarschijnlijk gaat het om het delen van vertrouwelijke informatie over wetenschappelijke technologieën.
De universiteit handelt vervolgens 'adequaat', vertelt een woordvoerder van de AIVD. De arbeidsovereenkomst met Agafonov wordt ontbonden en het ministerie trekt zijn visum voor het Schengen-gebied in.
Agafonov moet zijn wetenschappelijke carrière afbreken en gaat terug naar zijn geboorteland Rusland. Daar werkt hij eerst voor een commercieel bedrijf dat drones levert. Zijn huidige baan is bij een bedrijf dat 'hoogwaardig sportmateriaal' verhuurt, zoals racefietsen. Hij is in training voor een nieuwe Iron Man triatlon.
Toename
De AIVD meldde in het jaarverslag over 2014 dat Russische inlichtingenoperaties in Nederland na de onrust in Oekraïne zijn toegenomen. 'Wederom', schrijft de geheime dienst, 'is vastgesteld dat Russische inlichtingendiensten in Nederland agenten aansturen voor het verkrijgen van politieke en wetenschappelijke inlichtingen.' De Russen verzamelen daarbij vertrouwelijke informatie, waaronder ook wetenschappelijke kennis, geheime inlichtingen en militaire technologie. De Russische activiteiten tasten volgens de AIVD de 'politieke, militaire en economische positie' van Nederland aan.
Onschuldig
Zijn begeleider in Eindhoven, professor Andrea Fiore, wil niets over hem zeggen. 'Ik mag me niet in deze zaak mengen', reageert hij.
Vanuit Moskou laat Agafonov zelf korzelig weten dat hij onschuldig is. 'Ik ben geen spion. Dat is alles wat ik erover te zeggen heb.'
Na enig aandringen voegt hij toe: 'Ik heb altijd gewerkt bij publieke organisaties en aan voor iedereen toegankelijk onderzoek. Het enige doel van mijn afspraken met de Russische diplomaat was om de huur van mijn appartement in Moskou in ontvangst te nemen.'
Volgens Agafonov verhuurde hij zijn appartement voor 800 euro per maand aan vrienden van de diplomaat. De TU Eindhoven is een intern onderzoek gestart naar de zaak. Een woordvoerder van de universiteit zegt over de uitkomst van dit onderzoek niks te kunnen melden.
