'Hoe romantisch ik de wereld ook wil aankleden, er blijft een duistere waarheid'

In haar tijdelijke studio in hartje Amsterdam staan een zwarte vleugel, een tafel met een paar stoelen en een schildersezel. Daarop een met gele acrylvegen beschilderd doek.

Niet te serieus nemen, deze hobby, zegt Wende Snijders. Als schilder heeft ze geen enkele pretentie. Komt ze er met muziek maken even niet uit en wil ze weglopen en Netflix of Facebook kijken, denkt ze: niet doen. En dan gaat ze klooien met verf. Of ze maakt collages. Van knippen wordt ze rustig.

Op een van de muren hangt een hele rij A4'tjes achter elkaar. Daarop staan titels van nummers van haar nieuwste project MENS, een voorstelling die gaat over 'dat moeilijke feest dat leven heet'. Het is een gesammtkunstwerk. Ze trok literaire kanonnen als Dimitri Verhulst aan om voor haar te schrijven. Chloe Lamford, internationaal bekend als vormgeefster, ontwierp het decor, en Marcus Azzini, regisseur en artistiek leider bij de Arnhemse theatergroep Oostpool, verzorgt de dramaturgie.

De woorden stromen onafgebroken als ze vertelt dat we naar een levenscyclus staan te kijken. 'Als je jong bent, denk je dat het leven een paradijs is. Maar gaandeweg gebeuren er dingen die het idee van dat paradijs teniet doen. Hoe reageer je dan? Ga je vechten? Redding zoeken, in de spiegel kijken?'

Ze wijst naar een punt op driekwart van de rij A4'tjes. Zegt: 'Daar zat ik tijdens mijn laatste project, Last Resistance. Ik was in die tijd best wel geharnast. Mijn relatie ging over, ik worstelde met de muziek.'

Ze springt even terug in de tijd. 2004: haar eerste cd Quand tu dors komt uit. Een album vol Franse chansons, het wordt meteen een groot succes. 'En dan denken mensen dat ik dat voor de rest van mijn leven blijf doen, en zeggen ze bij No 9, mijn vierde cd, waar ik veel meer de kant van singer-songwriter op ga: je moet kiezen, en uit recalcitrantie doe ik dat niet en ga ik Schubert zingen, of met een orkest, en ondertussen mis ik toch het chanson maar ik heb die deur van het theaterlied echt dichtgesmeten.'

Op welk punt in haar leven ze nu zit?

'Wat ik nu durf, is zeggen: ik wil niet kiezen. Ik houd van diversiteit. Ik heb het altijd interessant gevonden me buiten mijn grenzen te begeven. En ik zeg dat niet meer met een fuck you. Maar met de rust van een 38-jarige: dit is het.'

1. Gedicht: Land van genade en verdriet, Antjie Krog

'Dit is het gedicht dat ik sinds mijn 21ste bij me draag. Ik lees het telkens voordat ik aan een nieuw project begin. Het helpt me open te staan en zonder oordeel te kijken.

'Krog, Zuid-Afrikaans dichter, is een van de liefste en meest intelligente mensen die ik ooit ontmoette. Ze schreef Land van genade en verdriet naar aanleiding van haar werk voor de Waarheids- en Verzoeningscommissie die na het afschaffen van de apartheid werd ingesteld. Het bestaat eigenlijk uit tien gedichten, en het negende is mijn absolute favoriet. Het stelt veel vragen en doet een daadwerkelijke poging te zoeken naar een manier waarop wit en zwart en gekleurd en rijk en arm met elkaar kunnen leven, na alles wat er is gebeurd. Om te zoeken naar een manier om niet te verzanden in wraak op wraak. Hoe word je jezelf tussen anderen? Hoe word je heel? Hoe maak je goed? Hoe ver kan de tong overhellen naar tederheid, of de wang raken aan verzoening?

'Ik houd van de lijfelijkheid waarmee Krog schrijft. Haar woorden gaan dwars door me heen. Het is zó hoopvol; telkens als ik het lees, krijg ik mededogen en zin om te vergeven.'

2. Musical: West Side Story

'In Burkina Faso, waar we van mijn 6de tot mijn 9de woonden, hadden we twee videobanden, Mary Poppins en The Sound of Music. De West Side Story zag ik voor het eerst toen ik 11 was. Magisch, vond ik het. Maar ik was sowieso zwaar gefascineerd door musicals.

'De West Side Story is het verhaal van Romeo en Julia, maar dan in New York. Het is het verhaal van een onmogelijke liefde, en van een gemeenschap - de Puertoricanen - die wordt buitengesloten. Alles is er goed aan: het verhaal, de choreografie, de manier waarop de tekst op muziek is gezet - maar de compositie van Leonard Bernstein is echt waanzinnig. Ik luisterde er pas nog weer eens naar, de tranen sprongen me bij elk nummer in de ogen. Ze zijn allemaal raak, sexy, tijdloos en urgent. Intelligent en toch toegankelijk. Het raakt mij als er iets wordt gemaakt met respect voor het publiek.

'Ik pleit voor een herwaardering van het genre. Zeker, iedereen is nu weg van La La Land. Maar het is toch gek dat er maar zo weinig musicalfilms worden gemaakt? Misschien durven we niet meer onversneden romantisch te zijn.'

3. Stad: Amsterdam

'Ik kwam op mijn 18de naar Amsterdam, maar ik heb eigenlijk nooit om me heen gekeken. Ik wilde, vrij autistisch, maar één ding: zingen en op een podium staan. De rest interesseerde me niet.

'Je kunt veel op Amsterdam aanmerken: dat de stad bijna geen ruimte meer biedt aan paradijsvogels en vrije geesten. Dat alles in economische waarde moet worden uitgedrukt om bestaansrecht te hebben. Dat de stad niet wezenlijk in kunstenaars geïnteresseerd is. Dat er bijna geen betaalbare studio's en ateliers zijn, zeker niet voor muzikanten. Iedereen heeft het maar over de jaren tachtig, hoe vrij de stad toen was. Maar dat parfum is op een gegeven moment uitgewerkt, en dan is Amsterdam geen toffe plek meer om te zijn. Dan is de ziel eruit.

'Toch zou ik nergens anders willen wonen. Dit is de plek waar ik thuis ben. Omdat ik de hele tijd geconfronteerd word met de ander en met anderszijn. Omdat de taxi's je omver rijden, omdat er een Anne Frank Huis is met lange rijen, en een Gay Pride.'

4. Schrijver: Dimitri Verhulst

'Ik vond De helaasheid der dingen al zo mooi geschreven, maar pas bij Godverdomse dagen op een godverdomse bol dacht ik: zoals die man schrijft - in een cadans, alsof er muziek zit in zijn woorden - lijkt het net een performance. Voor mijn vorige project, Last Resistance, had ik alle nummers zelf geschreven, maar bij MENS had ik niet meer de behoefte te laten zien dat ik dat kon. Ik wilde echte verhalenvertellers voor mijn nummers. Dimitri was, met de Londense toneelschrijver Simon Stephens, de eerste die ik benaderde.

'Tijdens onze eerste ontmoeting vertelde ik dat ik verlatingsangst heb. En vroeg ik of hij daar iets over kon schrijven. Na een paar weken stuurde hij Vrij me. Ik was helemaal overdonderd. Ik kende hem als rauw en compromisloos, maar hij schreef een nummer, zo kwetsbaar: Vrij me voorbij de angst dat jij me zal verlaten.

'Dimitri is in zijn boeken alles: kwaad en bitter en rauw en gevoelig. Waar de meeste popliedjes vaak eendimensionaal één emotie aanspreken - ik ben verliefd, of ik ben verdrietig want ik ben verlaten - ziet hij de menselijkheid en pakt daar zeven of acht emoties tegelijk aan, waardoor een tekst gelaagd en genuanceerd wordt en recht doet aan de complexiteit van een mens. Hij laat het hele palet van het menselijk handelen zien - enerzijds een liefhebbende echtgenoot zijn, anderzijds een klootzak op het werk, huilen omdat de zon doorbreekt, maar wel je moeder die op sterven ligt vergeten te bezoeken - en dat vereist empathie en een scherpe geest.'

5. Film: Ratatouille

Hard in de handen klappend: 'Ja! Ik vind tekenfilms zó leuk. Up, Inside out, Happy feet, The secret of Nimh: als ze goed zijn gemaakt, zijn ze grappig en vertederend en maken ze me heel kinderachtig. Ratatouille zag ik toen mijn vader net was overleden, met kerst, thuis op dvd. We hebben hem twee keer achter elkaar gezien. We hadden geen zin om te praten, weet je wel.'

6. Boek: Onbehagen, Bas Heijne

'Een scherp en intelligent, toegankelijk en geestig geschreven pamflet over het onbehagen in onze samenleving. Het gaat over de menselijke drang om niet alleen te bouwen maar ook te vernietigen, over individuele driften versus gemeenschapszin, over de mens van nu die zoekt naar richting en instant bevrediging wil en die een oplossing zoekt voor zijn gevoel van onbehagen.

'Het gaat over de aantrekkingskracht van het populisme, dat simpele oplossingen biedt voor complexe vraagstukken, en mensen het gevoel geeft weer de regie te krijgen in een wereld die steeds onbegrijpelijker en onoverzichtelijker wordt. Daar kun je misprijzend over doen, je kunt het afwijzen, of dom vinden, maar dan ga je eraan voorbij dat mensen duidelijkheid nodig hebben om zich geborgen te voelen. Door Heijne snap ik hoe belangrijk het is om dat verlangen naar geborgenheid serieus te nemen. En ben ik me gaan afvragen: wat doe ik eigenlijk om te voorkomen dat er een wij-zij-mentaliteit ontstaat?'

7. Theater: Toneelgroep Amsterdam

'Mijn vriend is Wouter van Ransbeek. Hij is de rechterhand van Ivo van Hove. Maar het is niet zo dat ik door hem Toneelgroep Amsterdam heb ontdekt. Het was andersom: ik leerde hem kennen omdat ik het gezelschap al volg sinds ik in Amsterdam kwam wonen, twintig jaar geleden. Ik herinner me Prometheus, met Hans Kesting in de hoofdrol: twee uur opgehangen aan touwen, en dan een monoloog doen. Mijn moeder had me in Zeist, waar we woonden, vaak meegenomen naar toneel, maar zoiets gedurfd radicaals en toch toegankelijks had ik daar nooit gezien.

'Een paar jaar later zag ik Othello. Karina Smulders, met wie ik was afgestudeerd, speelde Desdemona, Hans Kesting haar man Othello. Ik weet het nog heel goed: op een gegeven moment komt in dat geweldige decor van Jan Versweyveld de slaapkamer naar voren, liggen Othello en Desdemona naakt, het is de scène waarin hij haar wurgt, het gebeurt recht voor mijn ogen, en ik dacht: hoe gaaf kan theater zijn? Dat je er zó bovenop zit, dat je er geen afstand van kunt nemen, dat daar, ter plekke, door acteurs iets wordt verteld over hoe wij als mensen met elkaar omgaan.'

8. Verhalenverteller: Stromae

'Stromae is de nieuwe Brel. Lees zijn teksten: daarin zie je iemand die op existentieel niveau nadenkt over wat leven en dood en liefde en eenzaamheid is. Prachtig hoe hij in een nummer als Formidable, per couplet steeds dieper inzoomt en persoonlijker wordt.

'Het begint met een gedesillusioneerde man die fulmineert over de liefde in het algemeen, die vervolgens jou aanspreekt over jouw mislukte relatie, zich dan tot zijn kind richt in een poging uit te leggen waarom zijn ouders zich zo gedragen zoals ze zich gedragen, en aan het einde weer even uitzoomt en de wereld terugpakt: wie zijn jullie om mij te veroordelen?

'Het nummer gaat over het constante gevecht tussen cynisme en de drang te overleven, over hoe je je verhoudt tot een ander, tot de wereld, over goed willen doen en dat het toch niet lukt. Het is wat ik noem drame condensé: een mini-toneelstukje in vier minuten. Wat Jacques Brel deed in Jef en Ces gens-là, wat Dirk Witte doet in Mens, durf te leven - dat doet Stromae. Wie hem dat in Nederland nadoen? Dan denk ik vooral aan rappers: dat zijn de verhalenvertellers van nu.'

9. Ontwerper: Raf Simons

'Raf Simons is voor mij hét voorbeeld van iemand die compromisloos durft te zijn in een tijd dat alles economisch gedreven is. Hij heeft tegen een groot en fantastisch modehuis, Dior, waar hij als creatief directeur was aangesteld, toch na drieënhalf jaar durven zeggen: ik wil dit niet meer, mijn creativiteit komt niet helemaal tot zijn recht. Daar moet je ballen voor hebben.'

10. Schilderij: Waiting for Meaning, Marlene Dumas

'Wat ik zo fantastisch vind van Marlene Dumas, is dat ze aan de ene kant, door haar manier van schilderen - vormen die niet helemaal af zijn, waterige verf - veel ruimte laat voor jou als kijker en aan de andere kant, door een schilderij een dwingende titel mee te geven, toch je blik in een bepaalde richting stuurt. Waiting for meaning is natuurlijk een paradox. Ons leven krijgt weliswaar betekenis in het licht van de dood, maar daar kan ik niet op wachten. Ik moet het leven zelf betekenis geven.

'Soms, als ik me niet goed voel en ik kijk naar dit schilderij, dan denk ik: ja, zoals die vrouw daar ligt, in een houding van: ik heb het opgegeven, zo is het leven precies. Hoe romantisch ik de wereld ook wil aankleden en hoeveel magie ik er ook in wil blazen, er is ook een heel duistere waarheid: dat we helemaal niet vooruitgaan.'

_{MENS, tournee t/m 22 mei, tickets via wende.nu}