Hoe kunnen meer dan vijftig Roemeense migranten in Limburg ineens zijn verdwenen?

Normaal gesproken zou hij ‘wat aardbeien trekken’ uit een soort Febo-muur voor fruit, het verkooppunt van een fruitteler in het Limburgse Linne. Maar nu stuit de vaste klant op lege kastjes. Gek, vindt hij, tot hij hoort dat de boerderij het middelpunt is van een schandaal. Aan de rand van Linne leefden meer dan vijftig Roemeense arbeidsmigranten in ‘mensonterende omstandigheden’, volgens burgemeester Stef Strous.

De huisvesting van de Roemenen was zwaar verouderd, vervuild, verwaarloosd en onveilig, zei Strous dinsdag. De gemeente, die samen met de vreemdelingenpolitie en de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een inspectie uitvoerde, sloot de boerderij onmiddellijk. Ze eiste dat het eigenaarsechtpaar de Roemenen elders zou onderbrengen. Twee dagen later kwamen ze terug ter controle. De Roemenen waren toen volgens de eigenaar ‘vertrokken’.

Bij het sluiten van de locatie traden de instanties eensgezind en kordaat op. Daarna deden ze een stap terug, want ambtelijk gezien was hun taak volbracht. Voor de vertrokken Roemenen is niemand verantwoordelijk. En dus weet niemand waar ze zijn. De situatie in Linne maakt pijnlijk duidelijk dat de overheid ondanks haar inspanningen moeilijk vat krijgt op de dubieuze woonomstandigheden en verblijfplaatsen van arbeidsmigranten.

‘Niet onze taak’

De gemeente heeft inmiddels haar verantwoordelijkheid genomen, zegt een woordvoerder, ‘door een einde te maken aan deze onveilige situatie’. Ze zouden graag willen weten waar de Roemenen nu zijn, ‘maar dat is onbekend’. De (vreemdelingen)politie weet het ook niet: als EU-burger mogen ze gewoon in Nederland zijn en niemand wordt ergens van verdacht. Inspectie SZW: ‘Het is niet onze taak om dat bij te houden.’ Wel stelt zij een onderzoek in naar onderbetaling en overschrijding van het toegestane aantal werkuren.

Het toont de ‘versnipperde’ aanpak van de instanties, zegt Francien Winsemius van FairWork, een ngo die strijdt tegen mensenhandel en uitbuiting van arbeidsmigranten in Nederland. ‘Daarnaast lijkt het alsof de verantwoordelijkheid van de gemeente eindigt bij veilige huisvesting en brandveiligheid, maar daar begint die pas.’ Aandacht voor de slachtoffers ontbreekt volledig bij de instanties, zegt Winsemius. ‘Wie vangt ze op?’

Raadsel

Arbeidsmigranten blijven vaak onzichtbaar voor omwonenden. Zo ook in Linne. Het is een ‘ons-kent-onsdorp’ (daarom wil de meerderheid niet met naam in een landelijke krant). De meeste inwoners weten de plek des onheils moeiteloos aan te wijzen, maar niemand kende een enkele Roemeen. Wat zich achter de muren van de vervallen boerderij afspeelde, was de dorpelingen al helemaal een raadsel.

Zij hoorden de afgelopen dagen voor het eerst dat het gebouw beroerd geventileerd was; dat midden in een pandemie meer dan vijftig mensen in krappe stapelbedden naast elkaar sliepen; dat de bewoners ‘zichtbare fysieke klachten’ vertoonden, een ‘schuwe’ indruk maakten en bang waren voor de voorman, die zowel ambtenaren als arbeidsmigranten intimideerde.

Bart Plaatje, die zich bij vakbond FNV inspant voor arbeidsmigranten in Nederland, noemt de ontdekking griezelig. ‘Het verraste mij, ik dacht dat we de grote spelers en misstanden wel in beeld hadden.’ Emile Roemer riep op Radio 1 de politiek opnieuw op werk te maken van de levensomstandigheden van arbeidsmigranten, zonder de kabinetsformatie af te wachten. Afgelopen jaar publiceerde hij als hoofd van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten twee dikke rapporten met aanbevelingen. Daarin adviseert hij dat uitzendbureaus strenger worden gecontroleerd met een vergunningsplicht en dat gemeenten arbeidsmigranten beter registreren.

Want wat als er helemaal geen malafide uitzendbureau aan te pas komt? Op het adres van de witte boerderij is een bedrijf gevestigd dat zich volgens de Kamer van Koophandel toelegt op de ‘teelt van groenten in de volle grond. Telen, sorteren en verpakken van asperges.’ Het adres van de eigenaar bevindt zich zo’n 30 kilometer verderop, in België. Het is een familiebedrijf van telers.

‘Oost-Europese dames’

Volgens hun website besloten ze in 2020 ‘het Linnese bedrijf hier uit te breiden en voort te zetten’ en wonen ze er samen met ‘tientallen’ seizoenswerkers die er een tijdelijk onderkomen hebben. Het bedrijf werkt met ‘vooral zelf geworven Roemeense seizoenswerkers’. Die vinden het ‘fijn’ om er te werken en te wonen. Ze worden ingezet voor de aspergeoogst, kersenoogst en zoete-aardappeloogst. Met behulp van machines ‘controleren de Oost-Europese dames’ het sorteerproces. De eigenaar was telefonisch niet bereikbaar en liet per app weten ‘op dit moment niet’ te willen reageren op de ontstane commotie.

Gevraagd naar de locatie van de meer dan vijftig Roemenen, zwijgt de eigenaar in alle talen. Rompro, een organisatie voor Roemenen in Nederland, heeft geprobeerd contact te leggen met de groep, net als FairWork. Ze zijn daar nog niet in geslaagd. De lange lijst gesignaleerde misstanden doet in elk geval alle alarmbellen bij de ngo rinkelen. ‘We waren er niet bij, maar als je alle puzzelstukjes bij elkaar legt en ook kijkt naar de meervoudige afhankelijkheid van deze mensen, is hier wellicht zelfs sprake van mensenhandel.’ De overheid moet dan ook ingrijpen en de onderste steen bovenhalen, vindt Winsemius.

Die stemming heerst ook in het dorp bij Marian Lemmen (63) en Hans Hooft (61), die hun bejaarde (schoon)moeder bezoeken. Lemmen hoopt dat de eigenaar gestraft wordt. De gastvrije reputatie van het dorp is immers te grabbel gegooid. Maar, gelooft Hooft, de Linnese boerderij is niet het probleem, maar een symptoom. ‘In Nederland zijn er nog tientallen plekken waar hetzelfde nieuws had kunnen uitkomen.’