Hoe krijgen we meer handen aan het bed?

Ondanks extra bedden komt de reguliere zorg ook tijdens de tweede coronagolf in het gedrang. Zijn er slimme manieren om in tijden van enorme schaarste toch meer handen aan het bed te krijgen? Drie mogelijke oplossingen.

Zeshonderd coronapatiënten op de verpleegafdelingen, driehonderd patiënten op de intensive cares. Pas wanneer de patiëntenaantallen in de Nederlandse ziekenhuizen tot dat niveau dalen, ontstaat er weer genoeg ruimte om alle reguliere zorg doorgang te laten vinden, zegt Ernst Kuipers, bestuursvoorzitter van het ErasmusMC en het Landelijk Netwerk Acute Zorg.

Die getallen verdwijnen in rap tempo uit het zicht. Maandag lagen 2.249 coronapatiënten in het ziekenhuis, van wie 506 op de ic. Kuipers: ‘We stijgen al 7 à 8 weken, de laatste dagen met ruim tweehonderd patiënten per dag en het eind is nog lang niet in zicht.’

Na de eerste golf werd afgesproken dat de reguliere zorg – van knieoperaties tot kankerbehandelingen en galblaasverwijderingen – bij een tweede golf wel doorgang zou moeten vinden. Daarom gingen ziekenhuizen aan de slag om voor de herfst 300 extra ic-bedden en 600 extra verpleegbedden voor elkaar te boksen. Die bedden zijn er, maar ze liggen al lang en breed vol.

Vóór corona telden de Nederlandse ziekenhuizen ongeveer elfduizend verpleegbedden waarop patiënten konden overnachten en 1.050 ic-bedden. Die lagen dagelijks bijna allemaal vol, ziekenhuizen streven naar een minimale bezetting van 85 procent. Contracten met zorgverzekeraars, de inzet van personeel, alles is daarop ingesteld. Kuipers: ‘Ziekenhuizen hadden gemiddeld één vrij ic-bed per dag. Dat is niet veel, die heb je nodig voor acute situaties.’

Die efficiënte aanpak, met veel minder beschikbare bedden dan in Frankrijk en Duitsland, is een keuze van zorgverzekeraars, overheid en publiek, benadrukt Kuipers. Elke dag dat een ic-bed niet in gebruik is, kost geld dat dan niet naar onderwijs of defensie kan. Kuipers: ‘En normaal gesproken hebben wij geen tekort aan ic-bedden.’ Maar nu de coronacrisis zich in meerdere lange golven aandient, wordt duidelijk ‘dat ons systeem daar niet op is ingericht’.

Daarbij komt dat de huidige golf een vervelende cocktail van onvoorziene omstandigheden is, zegt Bart Berden, bestuursvoorzitter van het Elisabeth-Twee Steden Ziekenhuis in Tilburg. ‘Ons ziekteverzuim is veel hoger dan waar we rekening mee hadden gehouden. Het is zelfs zo hoog dat we huisgenoten van iemand met corona, maar zonder klachten, toch vragen om te komen werken.’

En anders dan in de eerste golf, toen door het ontbreken van verkeersongevallen en sportblessures het gebruikelijke aanbod op de spoedeisende hulp bijna stilviel, blijft nu de reguliere, acute zorgvraag op peil. Berden: ‘We kunnen daarom niet leveren wat we hadden gehoopt. Dat valt hartstikke tegen.’

Het maakt dat ziekenhuizen nog vele weken, zo niet maanden boven hun maximale capaciteit covidzorg zullen moeten leveren. Het RIVM meldde op 17 september, de dag dat meer dan veertig coronapatiënten het ziekenhuis in moesten, 1.753 besmettingen. Tien dagen ervoor – de gemiddelde periode tussen eerste coronaklacht en ziekenhuisopname – waren dat er 797, dertien keer minder dan de 10.353 van maandag. Kuipers: ‘Het is een enorme opgave om de semi-acute noncovid zorg door te laten gaan.’

Het grootste probleem daarbij: het personeel. Zijn er slimme manieren om in tijden van enorme schaarste toch meer handen aan het bed te krijgen? Drie mogelijke oplossingen:

Zet buddy’s in

Stewardessen, horecamedewerkers, personeel uit de cultuursector en de evenementenbranche: sinds een paar maanden nemen ze in het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein het medisch personeel zoveel mogelijk niet-medische klusjes uit handen. Ze brengen patiënten naar de röntgenafdeling of naar de ct-scan, helpen met aan- en uitkleden, leveren materiaal af in het laboratorium en ze testen het personeel op corona.

Veel van die nieuwe medewerkers zijn door de coronacrisis hun baan kwijtgeraakt, nu hebben ze betaald werk als buddy op de operatiekamer, de ic of de spoedeisende hulp. ‘Ze zijn onmisbaar’, vertelt Marieke Koenen, teamhoofd chirurgie. ‘Dankzij hun inzet kunnen wij heel efficiënt werken, we hebben nu maximaal onze handen aan het bed.’

Het idee ontstond toen tijdens de eerste golf de ok-assistenten van grote waarde bleken bij het aan- en uitkleedprocédé van het personeel op de covidafdelingen. Zo waren er meer klussen, die ook best door niet-medisch geschoold personeel konden worden gedaan, besefte Koenen. Op de advertentie die het ziekenhuis deze zomer zette kwamen in twee weken tijd 180 reacties. Het ziekenhuis nam dertig buddy’s aan, toen de tweede golf zich aandiende kwamen er nog eens vijftig bij. Het buddy-project blijkt zelfs animo op te leveren voor een baan in de zorg. Er is een stewardess, vertelt Koenen, die ok-assistent wil worden.

Laat de huisarts helpen

De Amsterdamse huisarts Stella Zonneveld heeft het de afgelopen maanden te vaak meegemaakt: coronapatiënten bellen haar pas als het echt niet langer gaat en ze zo uitgeput zijn dat ze meteen naar het ziekenhuis moeten, soms zelf onmiddellijk naar de ic. Dan kon zij alleen nog een ambulance voor ze regelen terwijl zij meestal niet eens wist dat ze positief getest waren. Dat moest anders kunnen, dacht Zonneveld, vice-voorzitter van het crisisteam huisartsen en medisch directeur van de Roha, een samenwerkingsverband van tweehonderd Amsterdamse huisartsen.

Samen met haar collega’s zocht ze naar mogelijkheden om de ziekenhuizen te ontlasten. Als het de GGD lukt (en daar wordt aan gewerkt) om positieve testuitslagen digitaal aan de huisartsen door te geven, dan kunnen de huisartsen heel snel contact opnemen met de kwetsbaarste coronapatiënten, de mensen met diabetes of met een hartkwaal bijvoorbeeld.

‘Het bijzondere aan deze ziekte is dat de hoeveelheid zuurstof in het bloed al flink kan zijn gedaald terwijl de patiënt daar nog niets van merkt’, zegt Zonneveld. ‘Als wij ze in de gaten houden, kunnen we ze eerder naar het ziekenhuis sturen.’ En wie in een betere conditie in het ziekenhuis belandt, knapt eerder op, komt minder snel op de ic en houdt aan de ziekte minder restverschijnselen over.

Tweede optie: patiënten die stabiel zijn eerder ontslaan en de ziekenhuisbehandeling (extra zuurstof bijvoorbeeld) thuis afmaken, onder het wakend oog van de huisarts en de thuiszorg. ‘We hebben berekend dat we zo’n vijftig patiënten per week in Amsterdam kunnen overnemen die anders nog een paar dagen langer in het ziekenhuis zouden liggen’, zegt Corine van Geffen, bestuurder bij Huisartsenposten Amsterdam en voorzitter van het crisisteam huisartsen. Het plan is bijna rond, Van Geffen verwacht dat er over een week mee kan worden begonnen.

Derde idee: patiënten helemaal niet naar het ziekenhuis sturen maar ze thuis behandelen zoals in het ziekenhuis zou gebeuren, met de zware ontstekingsremmer dexamethason en eventueel extra zuurstof. Amsterdamse huisartsen bekijken nu samen met de medisch specialisten uit de ziekenhuizen in de stad welke categorie patiënten daarvoor in aanmerking komt. Zonneveld hoopt dat over een paar weken daarover duidelijkheid komt.

Verleid verpleegkundigen om tijdelijk fulltime te werken

In de zorg werkt een groot deel van het personeel parttime, daar ligt de sleutel om de ziekenhuizen de komende maanden draaiende te houden, denkt Armand Girbes, hoofd van de intensive care in Amsterdam UMC (locatie VUmc). Het is onmogelijk om in een half jaar tijd meer ic-verpleegkundigen op te leiden dus wees praktisch, zegt hij: vraag alle verpleegkundigen of ze tijdelijk 40 uur in de week willen werken, vier uur meer dan een fulltime dienstverband. Tijdens de eerste golf was een groot aantal van de verpleegkundigen op zijn afdeling daartoe bereid, vertelt hij, en zo kwam zijn ic die zware maanden door.

Om dat plan opnieuw te laten slagen moet het extra werk nu wel zeer aantrekkelijk worden gemaakt, zegt Girbes. ‘Als we alle verpleegkundigen maximaal willen inzetten, dan moeten we ze verleiden. Geef ze tijdelijk een flinke salarisverhoging, bijvoorbeeld 30 procent extra. Regel goede kinderopvang, laat ict’ers roosters maken waarin met individuele wensen rekening wordt gehouden.’

Zijn plan ligt al sinds april op tafel, hij zat namens de vereniging van ic-artsen en namens de academische ziekenhuizen in een denktank van het ministerie van Volksgezondheid waarin het opschalingsplan voor de zorg werd besproken. ‘Er is veel over gepraat, maar het is tot mijn grote verdriet niet geregeld. Als dit in het voorjaar in gang was gezet, dan had ik op mijn afdeling nu niet zo’n groot probleem gehad.’

Het plan stuitte op bureaucratische rompslomp, zegt ook ic-verpleegkundige Rowan Marijnissen, voorzitter van beroepsvereniging V&VN IC. ‘We hebben berekend wat het zou uitmaken als iedereen extra gaat werken en dat effect is groot. Ons advies was om te inventariseren onder welke voorwaarden verpleegkundigen bereid zouden zijn om tijdelijk meer uren te maken. Er zijn niet veel ziekenhuisbestuurders die dat hebben gedaan.’

Ruim de helft van de verpleegkundigen is in maart en april meer gaan werken, maar Marijnissen vreest dat het animo nu een stuk minder zal zijn. ‘De mentale belasting is zo groot, sommige verpleegkundigen moeten nog herstellen van wat ze hebben meegemaakt en de druk loopt alweer op.’

En er is nog iets: er heerst onder de zorgmedewerkers inmiddels nogal wat cynisme, vertelt Marijnissen. Er zijn verpleegkundigen, zo blijkt uit een peiling van haar beroepsvereniging, die tijdens de eerste golf hun extra reiskosten niet eens vergoed kregen of door moesten werken tijdens de pauzes maar dat niet kregen uitbetaald. En dan de zorgbonus: door het ministerie beloofd als blijk van erkenning, maar nog altijd niet uitbetaald. ‘Het gaat niet om die duizend euro, maar om de waardering’, zegt Marijnissen.

Girbes merkt dat zijn vraag om opnieuw extra te gaan werken nu meer aarzeling ontmoet. ‘Ik wil het wel van de daken schreeuwen: het is zo’n eenvoudige oplossing, maar dan moet er genoeg tegenover staan.’