Hoe konden de Britse opiniepeilingen er zo naast zitten?

1. Het Britse kiesstelsel

Een nationale peiling op basis van stemverdeling zegt in Groot-Brittannië weinig. Wie het hoogste percentage stemmen binnenhaalt, doet er weinig toe: afgevaardigden worden gekozen per district.

'Met de peilingen zelf is helemaal niks mis.' zegt Kees Aarts, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Twente. 'Als je de uitkomsten vergelijkt met de stemverdeling, dan zaten ze er niet ver naast. Maar dat vertelt je niet hoeveel zetels er gewonnen zijn.'

Katherine Peacock van het Britse peilbureau ComRes zegt tegen de BBC dat zij de peilingen op basis van stemverdeling extrapoleren naar een zetelverdeling. Daar gaat het mis, ondanks de ingewikkelde algoritmes die erop worden losgelaten. Peacock: 'Dankzij de wonderen van ons kiessysteem kan het toch allemaal erg in de lucht blijven hangen.'

Zo is daar de UK Independence Party (UKIP) van Nigel Farage, die in absolute aantallen een eclatante winst boekte: 13 procent van de stemmen, de derde partij van het Verenigd Koninkrijk. Deze overwinning verdampte vervolgens in de hordes van het Britse kiesstelsel: slechts één zetel. Farage maakte vrijdag zijn aftreden bekend, met de woorden: 'Ik denk dat ons kiessysteem failliet is.'

2. Strategische kiezers

De Britse peilingen voorspelden een nek-aan-nekrace, en dat kan het stemgedrag van kiezers beïnvloeden. 'Strategisch stemgedrag is de meest waarschijnlijke verklaring voor het verschil tussen de peilingen en de verkiezingsuitslag,' zegt onderzoeker Peter Kanne van I&O Research, die ruim tien jaar de politieke peilingen van TNS Nipo uitvoerde.

Bedenk: in Groot-Brittannië haalt alleen de grootste partij in een district de zetels. Wie dus eigenlijk van plan was te stemmen op UKIP of de Liberal Democrats, begreep uit de peilingen dat zijn stem zou verdampen. 'Een deel van deze kiezers is vermoedelijk overgestapt op de Conservatieven, om hun stem niet verloren te laten gaan.'

Door dit strategisch stemmen kunnen peilingen een grote invloed hebben op verkiezingsuitslagen. Is dat een probleem? Kanne vindt van niet. 'Juist doordat kiezers vooraf een beetje kunnen inschatten hoe de hazen lopen, kunnen ze een meer weloverwogen keus maken om hun stem maximaal te benutten.'

Wetenschappelijk bewijs dat kiezers hun stem aanpassen op basis van alleen een opiniepeiling, is er overigens niet. Dit staat wel vast: als mensen een nek-aan-nekrace verwachten, is de opkomst hoger.

'Ze denken dan dat er echt iets te kiezen valt,' zegt Kees Aarts. Met een opkomst van 66 procent van de stemgerechtigden was de opkomst tijdens deze verkiezingen de hoogste sinds 1997, toen Tony Blair een grote overwinning boekte.

3. De gordijnbonus

In Nederland noemen we het de 'gordijnbonus', Engelsen spreken over het 'shy Torie-effect'. De theorie: wie stemt op een partij die op verjaardagsfeestjes niet lekker klinkt, zoals onze PVV of de Britse Conservatieven ('Tories'), spreekt dat liever niet hardop uit tegen een onderzoeker van een peilingbureau.

'Dit speelt vooral een rol bij peilingen die worden gehouden op basis van telefonische interviews.' zegt Peter Kanne. 'Maar de anonieme internetpeilingen hebben de winst van de Tories net zo goed onderschat, dus het biedt mijns inziens geen goede verklaring.'

Aarts noemt de werkwijze van de peilingbureaus overigens 'vrij primitief'. Kiezers worden bijvoorbeeld benaderd via de vaste telefoonlijn - terwijl veel mensen tegenwoordig alleen een mobieltje hebben. Of er wordt gewerkt met internetpanels waar ouderen ondervertegenwoordigd zijn, terwijl die vermoedelijk net wat vaker Conservatief stemmen. 'Een beetje een houtjetouwtjemethode. In de handboeken statistiek wordt dit niet aangeraden.'

Een goed onderzoek naar kiesgedrag begint met een steekproef uit het bevolkingsregister - een man of vierduizend - en die dan zorgvuldig benaderen. 'Dat levert betrouwbare resultaten op,' zegt Aarts, 'maar zulk onderzoek is langduriger en duurder.' Zoveel is een geslaagde peiling blijkbaar niet waard.