Iedereen ziet wel iets in zijn omgeving dat beter kan, weinigen maken er werk van. Waarom is er zo’n drempel om actie te voeren? Sanne Walvisch nam wel de handschoen op, tegen de grafietregens van Tata Steel in haar Wijk aan Zee. ‘Je kunt echt iets bereiken.’
‘Kijk mama, eenhoornglitters’, zei de dochter van Sanne Walvisch in 2018 over het stof op hun vensterbanken. Heel Wijk aan Zee was weer eens bedolven onder de giftige metalen uit de grafietregens van staalfabriek Tata Steel. Toen afgelopen zomer uit onderzoek bleek dat in de IJmond-regio ruim 25 procent meer longkanker voorkomt, was de maat vol. Samen met andere ouders van de enige basisschool in het dorp besloot ze tot actie tegen het machtige bedrijf. ‘Het is vechten of vluchten’, zegt Walvisch. ‘Wij kiezen voor vechten omdat als wij verhuizen, de vervuiling niet ophoudt.’
Walvisch en haar mede-bezorgde moeders doen wat velen nalaten. Iedereen ziet wel iets om zich heen dat beter kan. Buurtpubers die afval achterlaten, discriminatie op de werkvloer, een stal die slecht met zijn dieren omgaat, het bos dat gekapt dreigt te worden voor een landingsbaan. Maar met een spandoek de barricades opgaan, nee bedankt. Volgens documentairemaker Sunny Bergman is ‘activisme’ een besmet begrip, een hobby voor werklozen, agressievelingen of zeurende mensen. ‘De ‘gewone mensen’ noemen zichzelf kalm en redelijk, terwijl ze in werkelijkheid gewoon onverschillig zijn’, zegt Bergman in haar documentaire Oproerkraaiers.
Volgens schrijver van ‘activisme-handboek’ Practivisme Eva Rovers willen veel mensen best actie ondernemen, maar zichzelf geen activist noemen. Ze maken zich druk over wat er gaande is in hun buurt of in de wereld, maar hebben het gevoel: wat doe je er in je eentje tegen? Of ze weten gewoon niet waar ze moeten beginnen. Dit bracht haar op het idee om een antwoord te vinden op de vraag: hoe doe je dat, in opstand komen?
Geen blauwdruk
Ruim twee jaar na de eenhoornglitters hebben de bezorgde ouders van Wijk aan Zee best wat bereikt. Zo worden de speeltuinen nu dagelijks schoongemaakt en zijn er kraantjes gekomen voor tussentijds handen wassen. ‘Je kunt echt iets bereiken. Dat geeft energie om door te gaan’, zegt Walvisch. ‘We vragen niet om sluiting van Tata Steel, maar willen dat ze gezonder en veiliger werken.’ Ze protesteerden op de dorpsweide en kregen spreektijd bij de provincie. Zo kregen ze invloed op een nieuw overheidsprogramma voor Tata Steel. ‘Maar het gaat niet snel genoeg. De kankerverwekkende uitstoot is er nog steeds.’ Daarom laat Walvisch met haar stichting Frissewind.nu topadvocaat Bénédicte Ficq aangifte doen tegen Tata Steel.
‘Het is niet makkelijk om als burger een onderwerp op de politieke agenda te krijgen’, zegt Rovers. ‘Er is geen blauwdruk voor een succesvol protest, maar actievoeren is wel degelijk een vaardigheid die je kunt leren.’ Volgens Rovers’ tips in Practivisme is een hechte groep opbouwen stap één. ‘Je kunt klein beginnen, met een paar buurtgenoten. Samen bereik je meer en houd je het langer vol. En iedereen heeft een ander talent, de één heeft contacten met de lokale politiek, de ander kan een mooi opiniestuk schrijven of is goed in mensen samenbrengen.’
Vervolgens moet je een goed en pakkend verhaal hebben om anderen mee te overtuigen en te motiveren. Rovers: ‘Een verhaal moet over mensen gaan, niet over cijfers of feitjes. En kijk uit met deprimerende doemscenario’s, angst is de laatste emotie die mensen in beweging brengt, laat staan voor een zaak die kennelijk toch al verloren is.’
Strategie
En dan het Malieveld op of jezelf vastketenen aan een boom? Niet altijd, zegt Rovers. ‘Demonstreren is een nuttig middel om aandacht te krijgen, maar het is maar één middel uit tal van mogelijkheden. En zonder strategie heeft het helemaal geen zin.’ Een strategie omvat vragen als: wat is het concrete en werkbare einddoel en wie kan dit ons geven? Hoe zorgen we dat zij onze boodschap horen? Dit kunnen bijvoorbeeld gesprekken met beleidsmakers zijn, of als praten niet werkt: petities of burgerinitiatieven. Via sociale media kun je mensen mobiliseren en makkelijker de benodigde ondertekenaars voor een petitie of burgerinitiatief krijgen. Maar sociale media zijn geen zaligmakend middel, waarschuwt Rovers. ‘Duizend retweets of likes hebben vaak minder effect dan honderd mensen die de straat op gaan met vreedzame burgerlijke ongehoorzaamheid.’
Actievoeren kost tijd en kan een grote invloed op je leven hebben. Voor Walvisch betekent het dat ze maanden geen freelanceklussen aanneemt om zich fulltime voor haar goede zaak in te zetten. ‘Hoe meer ik erover te weten kom, hoe groter de verbazing dat zoiets kan in dit land. En hoe gemotiveerder ik word om ertegen te strijden.’ Actievoeren kan frustratie en boosheid opleveren, maar ook euforie bij een overwinning. Rovers: ‘Opstand geeft betekenis aan je leven. Iets is zo kostbaar dat je bereid bent het te verdedigen. Daarnaast werkt het heel goed voor je mentale welzijn om woede of machteloosheid om te zetten in iets constructiefs.’ Ze ziet dat buurtactivisme voor iets dat je direct persoonlijk raakt geregeld een opmaat is naar meer activisme voor de goede zaak. ‘Samen met een groep aan iets waardevols werken is ook gewoon hartstikke leuk.’
Burgerberaad
Het stokpaardje van Eva Rovers is het burgerberaad, waarbij een door loting geselecteerde groep burgers meedenkt en meebeslist over nieuw beleid. ‘Zo worden inwoners niet de in rol van dwarsligger gedrukt, zoals nu vaak gebeurt.’ Vooral in de huidige energietransitie is dit belangrijk omdat het anders polariseert: iedereen wil groenere energie, niemand wil een windmolen in zijn tuin. Rovers: ‘Door burgers eerder mee te laten denken voorkom je veel van de conflicten hierover. Werkt je gemeente nog niet met burgerberaden, begin dan met een politieke lobby hiervoor.’
