Hoe Italië steeds trotser wordt op Mussolini

Het partijkantoor van de neofascistische partij Forza Nuova is bekleed met vlaggen en propagandaposters. Op een ervan is een getekende zwarte man te zien die een eveneens getekende witte vrouw vastgrijpt. Eronder staat: 'Bescherm haar tegen de nieuwe invasie.'

De poster is een voorbeeld van hoe de bonkige Forza Nuova-leider Roberto Fiore het liefst politiek bedrijft: met krachttermen en buiten het parlement. Waar dan wel? In het stadion van S.S. Lazio bijvoorbeeld, de Romeinse voetbalclub waar de partij vaak nieuwe leden werft en waar hooligans deze week antisemitische stickers met Anne Frank erop verspreidden. Of op straat in Turijn, waar een lokale fractie met spandoeken protesteerde tegen homo's. De twee letters s in het Italiaanse woord omosessualità waren voor de gelegenheid vervangen door het symbool van de SS.

De Forza Nuova-actie waar alles dit jaar om draaide, zou vandaag plaatsvinden. Vandaag, 28 oktober, is het namelijk precies 95 jaar geleden dat Benito Mussolini zijn zwarthemden opriep naar Rome te marcheren en er de macht over te nemen. Het bleek het begin van een twintig jaar durende fascistische dictatuur die uitmondde in de Tweede Wereldoorlog en eindigde met het lijk van Mussolini bungelend aan een benzinestation in Milaan.

Het was Roberto Fiore die, 95 jaar na Mussolini, zijn achterban opriep vandaag wederom naar Rome te marcheren. 'De echte Italiaan wil nul immigratie en een terugkeer naar de traditionele waarden', legt hij die oproep uit. 'Daarom marcheren wij, voor het eerst sinds de oorlog, weer naar Rome.'

Fiore woonde twintig jaar lang in Londen omdat hij in Italië tot acht jaar cel was veroordeeld voor betrokkenheid bij een terroristische bomaanslag in 1980 in Bologna waarbij 85 mensen om het leven kwamen. Toen hij in 1999 terugkwam in Italië, was het vergrijp verjaard en stichtte hij Forza Nuova. 'Ik heb er geen probleem mee als je ons neofascistisch noemt', zegt hij.

De Goede Italiaan

Dat er in Italië openlijk fascistische partijen kunnen meedoen aan de verkiezingen, komt doordat het taboe op fascisme in Italië veel minder groot is dan in bijvoorbeeld Duitsland, zegt hoogleraar geschiedenis Filippo Focardi van de Universiteit van Padua. 'Veel Italianen denken dat het in Italië pas is misgegaan nadat de Duitsers waren gekomen. Zo zijn er pas in 1938 rassenwetten ingevoerd, onder druk van Hitler.'

Dat idee van 'de Slechte Duitser en de Goede Italiaan' raakte al vrij snel na de Tweede Wereldoorlog in zwang in Italië, zegt hij. De Duitsers werden als alibi gebruikt, want vóór de door hen gewenste rassenwetten was het fascisme toch vooral de macht die de glorie van Italië herstelde. Voor het gemak wordt vergeten dat ook Mussolini's politiek enorme aantallen slachtoffers eiste.

Mede vanwege die 'normalisering van het fascisme' stierf de ideologie nooit volledig uit in Italië, zegt Focardi. Sterker nog: het fascisme groeide de laatste jaren. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen haalden neofascisten in sommige steden tot wel 8 procent van de stemmen en hoewel die aantallen landelijk lager liggen - Forza Nuova haalde vorige verkiezingen rond de 90 duizend stemmen - beïnvloeden ze de andere partijen wel degelijk. Vooral de leider van de Lega Nord, Matteo Salvini, flirt geregeld met fascistische splinterpartijen. Ook Forza Italia-leider Silvio Berlusconi verklaarde al eens dat 'de rassenwetten de grootste fout waren die Mussolini ooit maakte; een leider die het in zo veel andere opzichten zo goed heeft gedaan'.

Toch passeerde Fiore met zijn Mars op Rome een grens. Een groep van 45 parlementariërs diende een klacht in omdat een nieuwe mars volgens hen garant zou staan voor 'intolerantie, racisme en haat'. De burgemeester van Rome sprak haar afschuw uit over het plan en het was uiteindelijk de minister van Binnenlandse Zaken die het verbood.

'Politieke repressie', zegt Fiore, die besloot de mars een week uit te stellen - tot volgende week zaterdag dus - om te bewijzen dat de symboliek van een datum in het huidige Italië belangrijker is dan inhoudelijke onvrede over massamigratie. 'Wij zien deze week vertraging als een politieke overwinning. We hebben hiermee de zwakte van ons politieke systeem aangetoond.'

Nazitalia

De gespannen reactie op de Mars op Rome past, net als de misdragingen van de Lazio-supporters deze week, in een trend van toenemende fascistische oprispingen in Italië, constateerde het Italiaanse tijdschrift L'Espresso in zijn themanummer Nazitalia - een samenvoeging tussen Nazi en Italia.

Zo was daar afgelopen zomer het nieuws over strandtent Playa Punta Canna in Chioggia, waar de standbeelden van Mussolini trots tussen de strandbedjes bleken te staan. Daarop volgde een stevige discussie over het vele fascistische erfgoed in Italië . Waarom accepteert Italië nog altijd gelaten dat het vol staat met 'relieken van weerzinwekkende fascistische agressie', vroeg het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker zich af, terwijl een Confederate-standbeeld in het Amerikaanse Charlottesville tot landelijke demonstraties leidt?

Het oog van de grootste mediastorm bevond zich echter in het noordoostelijke stadje Predappio, de geboorteplaats van Benito Mussolini, waar Angela Di Marcello op ongeveer driehonderd meter van Mussolini's geboortehuis en vrijwel net zo ver van zijn laatste rustplaats door een kalender bladert. 'Kijk', zegt ze wijzend naar de maand maart, waar Mussolini met gestrekte rechterarm een menigte in Rome groet. 'En hier, deze is ook mooi', tikt ze met haar vinger op september, waar Il Duce, hoofd vooruit en kin vooruit, mystiek richting den einder kijkt.

Di Marcello is naast trots fascist eigenaar van Ultima Bandiera, een van de drie souvenirwinkeltjes in Predappio dat tot de nok toe gevuld is met rompertjes met hakenkruizen, iPhonehoesjes met SS-logo's, borstbeelden van Mussolini, koffiemokken met adelaars, boeken, T-shirts, aanstekers, vlaggen, zwarte hemden; alles wat ook maar enigszins herinnert aan het fascisme, wordt verkocht door Di Marcello. 'Omdat Italië nog nooit zo goed heeft gewerkt als onder hem', wijst ze naar een sleutelhanger van Mussolini.

Dat doet ze al jaren, maar de groeiende invloed van het fascisme indachtig, besloot het Italiaanse parlement vorige maand de gedateerde antifascismewet af te stoffen. Nu is het enkel verboden propaganda te verspreiden die als doel heeft de oude Fascistische Partij weer aan de macht te helpen. Stormfront-koelkastmagneten, zoals Di Marcello ze in haar souvenirwinkeltje verkoopt, vallen daar niet onder. Dat moet veranderen, aldus de schrijver van de nieuwe wet, die vooral moet dienen 'als rem op neofascistische oprispingen en een terugkeer van extreem-rechtse ideologie'.

Besmette plek

'Het klopt dat de extreem-rechtse ideologie groeiende is in Italië', zegt burgemeester Giorgio Frassineti van Predappio (zelf overigens ex-communist). 'Maar het is belachelijk om, vanuit een soort angst voor opkomend fascisme, dan maar aanstekers te verbieden met Mussolini's gezicht erop. Je kunt de geschiedenis niet wissen omdat de meerderheid dat nu eenmaal wil.'

Frassineti probeert al jaren een drie verdiepingen hoog fascismemuseum te stichtten in Predappio, maar politieke geldschieters durven hun handen er maar nauwelijks aan te branden, zegt hij. Te veel tegenstanders vrezen dat een museum enkel bijdraagt aan de populariteit van het fascisme in Italië in het algemeen, en Predappio in het bijzonder. De stad trekt jaarlijks ruim 60 duizend toeristen/fascistische bedevaartgangers.

Omdat de Mars op Rome niet doorgaat, zal het er vooral vandaag druk zijn, zegt Frassineti. Honderden neofascisten zullen naar verwachting door het centrum richting het praalgraf van Mussolini marcheren om daar hun hakken tegen elkaar te klakken terwijl ze eerbiedig hun rechterarm heffen (of, afgaande op Facebookfoto's, de rechterpootjes van hun huisdieren).

'Verschrikkelijk vind ik dat', zegt burgemeester Frassineti. 'En toch zou ik het nooit verbieden, zoals nu in Rome gebeurt. De Italiaanse omgang met het fascistisch verleden is ongezond. We moeten juist voorkomen dat Predappio een ideologisch Tsjernobyl wordt; een besmette plek waar niemand meer mag komen puur omdat het fascisme hier geboren is. In plaats van de geschiedenis te verbieden, zouden we erover moeten praten. Want als alleen types als Roberto Fiore er hun mond over opentrekken, is het einde zoek.'