Hoe internationale paria Taiwan verzeild raakte in geopolitiek wedstrijdje touwtrekken tussen VS en China

Is Taiwan een land?

Het antwoord op deze vraag is een taalkundig en politiek mijnenveld. China zegt dat Taiwan een afvallige provincie is, maar het eiland heeft een eigen regering, politiek systeem, vlag, munteenheid, volkslied en paspoort. Op de Taiwanese nummerborden staat dan wel weer het Chinese karakter voor provincie.

De huidige president en haar voorgangers hebben altijd woorden vermeden die uitgelegd zouden kunnen worden als een formele stap naar onafhankelijkheid. In internationale sporttoernooien komt Taiwan zonder vlag of volkslied uit onder de naam China’s Taipei, om China niet tegen de haren in te strijken.

Als buitenlandse bedrijven, filmsterren en politici deze tegenstrijdigheden niet tot in de finesses beheersen en Taiwan aanduiden als ‘land’, krijgen ze te maken met Chinese repercussies. Het gaat dan bijvoorbeeld om informele boycots wegens ‘schending van de Chinese soevereiniteit’.

Is Taiwan ooit Chinees grondgebied geweest?

Van 1683 tot 1895 hoorde Taiwan bij het Chinese keizerrijk. Daarvoor was het oorspronkelijk door inheemse volkeren bewoonde eiland een Spaanse en daarna een Nederlandse kolonie. In die tijd woonden er al aanzienlijke aantallen Chinezen op Taiwan.

Toen de Chinese Qing-keizer een oorlog met Japan verloor, moest hij Taiwan in 1895 afstaan aan Japan. Dat raakte de kolonie weer kwijt na de Tweede Wereldoorlog. De geallieerden wezen Taiwan toen toe aan de Chinese regering van Chiang Kai-shek. Chiang stond aan het hoofd van de in 1912 opgerichte Republiek China (ROC).

Nadat Chiang het onderspit dolf in de burgeroorlog met de Chinese communisten, trok hij zich terug op Taiwan, waar hij een autoritaire dictatuur vestigde. In Beijing werd in 1949 de Volksrepubliek China uitgeroepen.

Vanuit het ‘Vrije China’ wilde Chiang met Amerikaanse steun het vasteland heroveren. Daaraan hield Taiwan vast, ook toen het eiland in 1971 zijn zetel bij de Verenigde Naties ten gunste van China verloor. In de jaren negentig van de vorige eeuw, toen Taiwan een democratie werd, raakte het idee China te veroveren uit de mode.

Beijing wil Taiwan nog steeds inlijven, desnoods met geweld: volgens in 2005 aangenomen wetgeving treedt China militair op als Taiwan formeel de onafhankelijkheid uitroept.

Waarom bemoeien de Verenigde Staten zich met Taiwan?

De VS lieten Taiwan begin jaren zeventig in de steek, omdat ze ideologische tweespalt in het communistische blok wilden uitbuiten door toenadering te zoeken tot het communistische China. Er waren een reeks communiqués over Taiwan voor nodig om tot diplomatieke relaties tussen Beijing en Washington te komen. Die verklaringen zijn de basis voor de omgang met Taiwan.

In de Shanghai-verklaring van 1972 erkennen de Amerikanen dat er slechts één China bestaat en dat Chinezen aan beide kanten van de Straat van Taiwan zelf tot een vreedzame oplossing moeten komen; het zogenoemde Een-China-principe. De VS beperken hun contact met Taiwan tot informele relaties, maar om Taipei gerust te stellen regelde Washington in de Taiwan Relations Act van 1979 dat de VS het eiland helpen met de verdediging tegen China. Dat resulteert nu in Amerikaanse wapenleveranties aan Taiwan, maar Washington houdt opzettelijk vaag of de VS aan Taiwanese zijde zal vechten als het tot een Chinese invasie komt.

Hoe gaan Taiwan en China met elkaar om?

Beijing hanteert de wortel-en-stokstrategie, afhankelijk van welke Taiwanese politieke partij regeert. De conservatieve, pro-Chinese Kuomintang (KMT) erkent de zogeheten ‘1992 consensus’, een dubbelzinnige verklaring waarin Taipei en Beijing zeggen dat er slechts één China is, maar dat er ruimte is voor een eigen interpretatie.

Als de KMT aan de macht is doet China alles om integratie met het eiland te bespoedigen, bijvoorbeeld door het Taiwanese zakenleven ruim baan te geven. De anti-Chinese onafhankelijkheidspartij Democratische Volkspartij (DPP) accepteert de 1992 consensus niet, dus zodra de DPP de verkiezingen wint, drijft China de spanningen op. Bijvoorbeeld door Taiwan uit internationale organisaties te weren, alle communicatie met Taipei te stoppen en met straaljagers rakelings langs het luchtruim te scheren.

Wat zijn de gevolgen voor Taiwan?

Taiwan is een internationale paria die door slechts veertien landen en Vaticaanstad diplomatiek wordt erkend. Bij VN-organisaties mag Taiwan alleen aanschuiven als China Taipei de status van toehoorder gunt – dat is sinds 2016 niet meer het geval geweest. Taiwan is een geopolitieke speelbal: als Washington China onder druk wil zetten, zoals onder Donald Trump en Joe Biden het geval is, halen de VS de banden met Taiwan aan en nemen Amerikaanse politici het op voor Taiwan. Komen innige relaties met China de VS beter uit, dan staat Taiwan aan de zijlijn.

China heeft officieel geen deadline voor hereniging, behalve een oude uitspraak van Mao Zedong dat deze klus over honderd jaar geklaard moet zijn. Dat moment nadert met rasse schreden, want in 2049 moet de nationale herrijzenis van China een feit zijn.