Hoe hoger de slachtsnelheid, hoe goedkoper het speklapje; ‘we zien veel misstanden’

Hoe bijzonder is deze sluiting?

Volgens actiegroep Varkens in Nood, die met undercoverbeelden de misstanden bij Gosschalk naar buiten bracht: uniek. In het verleden zijn vaker slachthuizen gesloten. Bijvoorbeeld toen tijdens het begin van de coronacrisis aan het licht kwam dat arbeidsmigranten in erbarmelijke en besmettingsgevaarlijke omstandigheden moesten werken. Maar een eerdere sluiting vanwege de omgang met dierenwelzijn kan de actiegroep noch de Utrechtse hoogleraar dierenwelzijn Bas Rodenburg zich heugen.

Minister Carola Schouten heeft de Tweede Kamer laten weten dat de voorlopige sluiting van het abattoir in Epe als signaal aan de hele sector moet worden gezien.

Zijn er dan toch veel slachthuizen met vergelijkbare praktijken?

Een woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) zegt van niet. Ook dierenwelzijnsorganisatie Eyes on Animals, dat met inspecties en trainingen geregeld in slachthuizen komt, kent zulke heftige gevallen niet, maar sluit niet uit dat het vaker voorkomt.

Gosschalk, waar de dieren meermaals hard op het hoofd werden geslagen en stroomstoten van 5.000 volt kregen toegediend, stond al langer op de radar bij de NVWA. Ook bij Eyes on Animals kwamen al jaren signalen binnen, van onder anderen oud-medewerkers, van grove dierenmishandeling bij het slachthuis.

‘Het is een heel gesloten bedrijfscultuur. Gosschalk is een van de weinige bedrijven waar we niet binnenkomen’, zegt Madelaine Looije, inspecteur en trainer van slachthuispersoneel bij Eyes on Animals.

In Nederland zijn er volgens Looije zo’n tien bedrijven die een vergelijkbare omvang en slachtsnelheid hebben. ‘Veel slachthuizen zijn er niet op ingericht om dieren op een diervriendelijke manier van A naar B te brengen. We zien veel misstanden, zoals dieren die niet goed worden verdoofd.’

Waarom gebeurt dit?

Bij grootschalige slachthuizen kan het economisch voordelig zijn de dieren zo snel mogelijk door het slachthuis te jagen. ‘Al tijdens mijn kennismaking werd gezegd dat het 100 euro per minuut kost als de slachtbaan stilligt’, zegt de anonieme undercover-medewerker van Varkens in Nood tegen RTL. Zijn collega Sanne Roelofs onderschrijft het probleem: ‘We zien bij grote slachthuizen waar de slachtsnelheid zo groot moet zijn, dat het vaker op deze manier gaat gaat. Deze beelden waren voor mij geen verrassing.’

Schouten meldt dat Gosschalk pas weer open mag als ze voldoen aan een paar voorwaarden, zoals het beter opleiden van personeel. Looije vindt het een goede zet: ‘We zien met zeer grote regelmaat dat de kennis erg beperkt is en medewerkers helemaal niet goed weten hoe ze varkens moeten opdrijven. Vaak doen ze dat in veel te grote groepen en maken ze te veel gebruik van drijfmiddelen zoals een peddel of elektrische prikkel. Dat is overigens een blinde vlek bij de directie, die schuld moet je niet bij het personeel neerleggen.’

Welke gevolgen kan deze sluiting hebben?

Schouten heeft de Kamer gemeld dat ‘misstanden niet worden getolereerd en indien misstanden opnieuw in dit slachthuis of andere slachthuizen worden geconstateerd de NVWA niet aarzelt om opnieuw hard op te treden.’

Volgens hoogleraar Rodenburg moet de snelheid in slachthuizen omlaag. ‘Er zou meer inzet moeten zijn op een kwalitatief goed proces. Als dat meer tijd nodig heeft, dan is dat maar zo.’

Minder haast, betere opleiding: dat kost geld. En dat is van invloed op de prijs van ons varkenslapje. Rodenburg schat dat een welzijnsverbetering een prijsstijging van 2 procent zou kosten. ‘En dat vind ik volkomen terecht. Dat geld zou betaald moeten worden door de consument en terecht moeten komen bij veehouders en slachterijen.’

Kan de NVWA het toezicht op de slachthuizen wel aan?

‘Je wilt toe naar een situatie waarin je het risico op dit soort praktijken minimaliseert’, zegt Rodenburg. Goed toezicht, bijvoorbeeld door meer gebruik te maken van camera’s, kan daar volgens hem aan bijdragen.

In Nederland is de NVWA verantwoordelijk voor het toezicht in slachthuizen. Bij Gosschalk had de NVWA volgens de woordvoerder ‘permanent’ twee dierenartsen ter toezicht staan. Het abattoir stond al op de radar van de toezichthouder, maar het balletje ging pas écht rollen toen RTL maandag de beelden naar buiten bracht. Toen schaalde de NVWA het toezicht op met een extra dierenarts en meer camera’s.

Roelofs van Varkens in Nood is er niet van overtuigd dat de toezichthouder de verantwoordelijkheid aankan. ‘De misstanden vonden ook al plaats onder het toezicht van de NVWA, pas met onze beelden kwamen we erachter hoe erg het daar was. Het toezicht is dus niet voldoende, er kunnen niet elke keer undercoverbeelden nodig zijn om iets te veranderen.’

Consultancybureau Deloitte concludeerde in november in een onderzoek dat de NVWA dusdanig onderbezet is, dat ze in tweederde van haar taken tekortschiet. Het grootste probleem op gebied van dierenwelzijn ligt volgens Deloitte in het toezicht op de slachthuizen. In juli 2020 werd een onderzoek naar slachthuizen gestaakt vanwege traag optreden van de NVWA.

De woordvoerder van de NVWA ontkent met klem dat er een verband is tussen de misstanden bij Gosschalk en een capaciteitsprobleem. ‘Dit heeft niets met capaciteit te maken, maar met de omgang met dierenwelzijn. Het is een groot bedrijf, je kunt niet overal tegelijk zijn. Wij houden alleen toezicht, de rest is aan de werknemers en de bedrijven.’

Volgens de woordvoerder is het niet altijd mogelijk om meer cameratoezicht in te zetten. ‘Dat kunnen we niet zomaar afdwingen, daar moet een wettelijke bepaling voor zijn, of het moet op basis van vrijwilligheid gaan. Bovendien kun je wel honderd camera’s ophangen, maar we kunnen die beelden toch niet allemaal bekijken.’