Hoe het voelt een dierbare te missen

MERYL TANKARD heeft de rijke Europese danscultuur zo gemist, dat de monstrueuze steenklomp die in Luxemburg de naam stadstheater draagt haar humeur niet kan bederven. Ook de zaal vol oude dames met gepantserde handtassen, deert haar niet. Net zo min als het feit dat het oernette Luxemburg geen affiches in de stad duldt, zodat je vergeefs zoekt naar een aankondiging van het Meryl Tankard Australian Dance Theatre. Zelfs in het theater is er niet één piep-postertje dat verraadt dat hier vanavond Furioso wordt gedanst.

'Beetje conservatief, het publiek hier', taxeert Tankard (1955) de volgende morgen met een glimlach. Zij en haar tien man sterke groep komen net uit Lyon en het was, zegt ze, een verademing om weer eens serieuze beschouwingen over haar werk te lezen in de kranten. 'In Australië is kunst toch nog altijd that cute little thing that strange people do.'

Dit is voor de choreografe de eerste tournee door Europa, waar ze vooral bekend is als dé Pina Bausch-danseres tussen 1978 en 1982, toen vanuit Wuppertal de moderne dans definitief werd veranderd. Een klassiek geschoolde danseres was ze, met een groot theatraal talent en relativerende humor. Tankard 'took the piss out of the work of Bausch', zoals een Australische criticus eens formuleerde.

Furioso is geen recent stuk van Tankard, het stamt uit 1993. 'Ik maak al tien jaar twee stukken per jaar, maar buiten Australië is dat nauwelijks bekend.' Met Furioso maakte ze twee jaar geleden een succesvolle tournee door de Verenigde Staten. 'En nu wil iedereen Furioso zien.' Wat haar weer doet beseffen hoe geïsoleerd moderne dans in Australië is.

Vijf vrouwen staan op het toneel, verdiept in een traag, half-mimisch repertoire van huishoudelijke klusjes. Vijf mannen verstoren de rust met een gewelddadige baltsscène. Hoewel ze bij deze paarvorming soms dreigen te worden gevierendeeld, blijven de vrouwen poetsen en strijken. Tot een ijselijke kreet klinkt: het sein voor alle dansers om een serie energievretende buikduiken à la Pierre van Hooijdonk uit te voeren.

Furioso is een seksestrijd genoemd, gewelddadig, mysterieus en vooral vitaal. 'Dat komt omdat ik voor het eerst weer met mannelijke dansers werkte.' Net als Pina Bausch is Tankard gewend vragen te stellen aan haar dansers, ze zoekt emoties die dansers om kunnen zetten in bewegingen. Bij Furioso was de kernvraag: hoe voelt het om een dierbaar iemand te missen. 'Mannen hebben een heel andere manier om verdriet en boosheid te uiten. Veel lichamelijker, veel directer.'

Het tweede deel van Furioso begint met het strijkkwartet uit Henryk Górecki's Quasi una Fantasia. Op de weemoedige muziek knopen de vrouwen zich aan touwen vast en maken tachtig centimeter boven het podium sierlijke figuren. Als het tempo wordt opgevoerd, duwen de mannen de vrouwen steeds woester in het rond: bodysurfen noemde een Amerikaanse krant het. Het effect is zo spectaculair, dat het stuk makkelijk in luchtacrobatiek zou kunnen eindigen. Maar Tankard houdt haar dansers in.

Die touwen, legt Tankard uit, waren een idee toen ze in 1993 voor het eerst de Australian Dance Theatre in Adelaide betrad. 'Ik was gewend in een kleine zaal te werken. Hier was zo veel ruimte, ook boven je hoofd. Dat wilde ik niet onbenut laten.'

De naam Bausch is onvermijdelijk in een gesprek met Tankard, wat overigens geen wrevel wekt. 'Pina heeft grote invloed gehad en zij is mijn grootste inspirator.' Maar, zegt ze, 'je moet niet vergeten dat ook in het werk van Pina Bausch veel creativiteit van de dansers zit.'

'Het was heel zwaar met haar te werken.' Tankard zwijgt. Heel zwaar, zegt ze nog een keer. 'Maar ik ben er dankbaar voor, want niemand heeft mij zo tot het uiterste van mijn mogelijkheden gebracht, zowel fysiek als geestelijk.' Tankard heeft niet de indruk dat ze haar Australische dansers zo ver kan krijgen. 'Daarvoor is het leven daar te makkelijk, te relaxed. Australië mist de zwaarte van Europa, een verleden en de pijn die daar bij hoort.' Angst (in de Engelse betekenis) is het woord dat Tankard gebruikt als sleutelbegrip voor het werk van Bausch.

Bausch en Tankard leken voorbestemd voor elkaar, ook al had de 22-jarige klassieke ballerina toen ze in 1977 door Europa reisde nooit van het Wuppertal Tanztheater gehoord en wist ze weinig van de Duitse expressionisten. 'Ik kwam in Europa en dacht: ik ben in het walhalla van de moderne dans.' Maar dat viel nog tegen, tot ze werk van Bausch zag. 'Drie mensen hadden, onafhankelijk van elkaar, tegen mij gezegd: Jij moet naar Wuppertal. Jij en Pina, jullie zullen het met elkaar kunnen vinden.'

In 1977 stond Pina Bausch aan de vooravond van een belangrijke doorbraak. Tankard liet zich overhalen auditie te doen in Wuppertal ('ik had net een contract van twaalf maanden getekend bij de Australian Ballet Company') en danste drie uur lang voor. 'Ik neem je', zei Bausch laconiek. 'Terug in Australië heb ik net zo lang gezeurd tot ik drie maanden verlof kreeg.'

Dat werden tien Europese jaren.

Tankard danste na vier jaar Bausch nog bij andere groepen, in Europa en de VS, maakte choreografieën en keerde in 1988 naar Australië terug. 'Ga je pionieren', had iemand haar pesterig gevraagd. Ze had de opmerking genegeerd. Maar in Australië moest ze vaststellen dat alle ontwikkelingen in de dans volledig aan haar vaderland voorbij waren gegaan. Tankard werd een zendelinge, haar land moest aan de moderne dans en bovendien:. 'Ik wilde af van die vrijblijvendheid. Ik vond dit land niet serieus genoeg. Ik moest het serieus maken. Ik wilde angst brengen in Australië.'

Two Feet, uit 1988 was haar eerste stuk, een solo over twee personen, gebaseerd op het leven van Olga Spessivtseva; een jong meisje dat de pijn verbijt bij haar zware balletoefeningen en de tweede, een oudere ballerina bij wie de bezetenheid voor dans omslaat in gekte. 'Voor veel mensen uit dit vak is dans een obsessie, misschien zelfs een vorm van religie', zegt Tankard, 'dat geldt net zo hard voor dansers bij de klassieke gezelschappen als voor Bausch.'

Met de theaterachtige elementen in Two Feet maakte ze al een voorkeur voor hybride voorstellingen kenbaar. Voor Songs with Mara (1992) liet ze de danseressen zanglessen nemen. 'Sommige mensen hebben een probleem met mijn werk. Ze denken: zitten we nu naar dans te kijken of is het wat anders.'

Ondanks haar angst-missie zit in Tankards meeste stukken veel vrolijkheid en humor verstopt. Aurora (1994), Tankards interpretatie van The Sleeping Beauty, wordt zelfs hilarisch als ze Assepoester laat tapdansen in een roze donsbikini. 'Ik wilde een stuk maken over de lol van het dansen. De meeste dansers raken dat plezier kwijt, ergens in die jaren van keihard trainen.'

Tien jaar werken heeft haar succes gebracht in Australië. Het grootste moderne dansgezelschap van het land wilde haar zo graag als artistiek leider, dat ze hun naam Australian Dance Theatre door die van Tankard lieten voorafgaan. 'Maar ik mis de respons die je in Europa hebt. Zo veel mensen zijn hier bezig met dansen en met kunst.' Tijdens haar tournee merkt ze dat haar werk voor Europeanen grotendeels onbekend is hier. Aurora, Two Feet en Songs with Mara zijn niet of nauwelijks in Europa te zien geweest. 'Ik maak al dat werk en het lijkt wel of het in de kast verdwijnt.'

Furioso door Meryl Tankard Australian Dance Theatre. Muziektheater Amsterdam, 5, 7 en 9 mei.