Hoe heer Bommel in Buenos Aires zijn hart ophaalt

IN De windhandel, één van de klassiekers van striptekenaar Marten Toonder, verkoopt heer Bommel zakken lucht. De handel loopt goed. Alle bewoners van Rommeldam raken in de ban van de droomlucht die hen bevrijdt van de alledaagse werkelijkheid. Zo wint Bommel met het duur verkopen van iets dat niets kost een weddenschap van Poene Beurskraker.

De komende weken wordt in Argentinië over 'schone lucht' gesproken, een metafoor voor verminderde uitstoot van het broeikasgas kooldioxide, CO2 . Het kopen en handelen in schone lucht is één van de centrale punten op de internationale milieuconferentie van 2 tot en met 13 november in de hoofdstad Buenos Aires.

Daar moeten de grote lijnen nader worden uitgewerkt die vorig jaar op de Klimaatconferentie in Japan werden uitgezet. In het Protocol van Kyoto accepteerde de Europese Unie een reductie van CO2 met 8 procent in 2010 ten opzichte van 1990, de VS verplichtten zich tot een besparing van 7 procent en Japan bond zich aan 6 procent minder CO2 -uitstoot.

De betrokken landen hebben legio mogelijkheden om dit te bereiken: energiebesparing in eigen land, overdragen van technologie aan de Derde Wereld, of samen met landen in Oost-Europa in milieuprojecten investeren. Ook herbebossing is een manier om de uitstoot van kooldioxide tegen te gaan. Een tamelijk nieuwe benadering is de handel in koolstofrechten die via een beurs verhandeld worden.

Een goedkope aanpak voor het westen is, investeren in schonere energiecentrales in Oost-Europa. De vuile bruinkoolcentrales gaan over op schoner gas. Het investerende land dat hiervoor de technologie levert, krijgt CO2 -punten, ook wel credits genoemd, die afgetrokken mogen worden van de CO2 -emissies in eigen land. Als Nederland en Roemenië samen betalen aan schone stadsverwarming mogen beide landen een deel van de CO2 -credits aftrekken. Maar dat mag pas in de periode 2008 tot 2012.

In Oost-Europa valt ook op een andere manier goedkoop aan schone lucht te komen. Het economisch verval in de voormalige Sovjet-Unie heeft ertoe geleid dat er veel fabrieken leeg staan. Daardoor is sinds 1990 30 tot 40 procent minder CO2 uitgestoten. Dit ongebruikte reservoir van CO2 -emissierechten kunnen rijke landen kopen. De VS verwachten dat ze voor een prikje deze 'hete lucht' kunnen kopen. De verhandelbare emissierechten worden al spottend 'gebakken lucht' en 'windhandel' genoemd.

Het zijn weer afspraken in het voordeel van de rijke landen, is de klacht van de ontwikkelingslanden. Maar ook bij hen kunnen de VS, Japan en Europa CO2 -punten halen, en wel vanaf 2000 (dus acht jaar eerder dan in Oost-Europa). Zo is het mogelijk om in energieprojecten of herbebossing te investeren. Dit wordt ook wel aangeduid als clean development mechanisms.

Het ingrijpendst, maar ook het moeilijkst te regelen, zijn de verhandelbare emissierechten. Landen krijgen vergunning om een bepaalde hoeveelheid koolstof te gebruiken. Een ton koolstof (koolstofrecht) wordt daarmee geld waard. Landen die hun koolstofrechten niet opmaken, kunnen ze verkopen aan landen die meer CO2 willen gebruiken.

Op papier lijkt de emissiehandel simpel, maar de praktijk is weerbarstiger. Wat is de prijs van die rechten, wie controleert de emissiehandel, welke sancties krijgen landen opgelegd die de boel flessen? Bovendien: als alle landen afstormen op de goedkope CO2 -handel in Rusland dan is dat land snel door zijn rechten heen. En als Rusland veel emissierechten verkoopt, hoe moet het land dan tot economische groei komen?

Steeds meer economen geloven dat verhandelbare emissierechten de enige manier vormen om het klimaatprobleem aan te pakken. Milieu krijgt zo een prijs en men kan de maatregelen voor CO2 -reductie treffen op de plaatsen waar die het goedkoopst uitvoerbaar zijn.

De elektriciteitscentrales in de VS werken sinds 1995 met verhandelbare zwaveldioxiderechten. 'Dat werkt heel goed. In 2000 zal de helft minder SO2 de lucht ingaan dan in 1993', zegt prof. dr. A. Nentjes uit Groningen, dé expert in Nederland op het gebied van de emissierechtenhandel.

Europa moet volgens hem nog erg wennen aan het idee. 'We zitten in de educatieve fase. Bedrijven beginnen te vragen hoe het werkt. Het is vergelijkbaar met de vis- en melkquota in de Europese Unie. Begin jaren tachtig moest de melkplas worden ingedamd. Elk EU-land kreeg een quotum en wie daarboven uit ging betaalde een boete, de superheffing. Ook de visquota zijn ingevoerd om te voorkomen dat de Noordzee leeg raakte. Een visser krijgt een bepaalde hoeveelheid schol, tong of kabeljauw toegewezen. Elk quotum is daarmee geld waard. Vissers kunnen bij elkaar quotum kopen.'

Het grote probleem is de verdeling van de beginrechten. Krijgt elk land, en daarmee bedrijven en inwoners, gratis CO2 -emissierechten of moeten die bij opbod worden verkocht via de veiling. In de VS is 97 procent van de SO2 -rechten kostenloos uitgedeeld en de rest wordt via de veiling verhandeld.

De verwachtingen voor Buenos Aires zijn niet hoog gespannen. Azië en Rusland verkeren in een economische crisis en de rest van de wereld is bang dat de tegenspoed ook hun kant uitrolt. In zo'n sfeer krijgen milieuafspraken geen prioriteit. Dat bleek ook al uit de voorbereidingen, de afgelopen weken in Argentinië. Sommige landen zeiden daar al dat de afspraken van Kyoto te ambitieus zijn.

De VS stribbelen het hardst tegen. In Amerika wordt duidelijk dat elk gezin 730 dollar per jaar meer moet betalen voor energie als het menens wordt met de CO2 -reductie. Het Congres wil de afspraken van Kyoto alleen ratificeren als ook de ontwikkelingslanden op den duur hun CO2 -uitstoot verlagen. En Europa stelt zijn inspanningen afhankelijk van de bijdragen van de VS en Japan. Zo wacht iedereen op iedereen.

Marieke Aarden