Hoe escaleerde het bij 'Gülenschool' De Roos?

Plaatsgebrek bij De Roos

'Toen ik acht jaar geleden op De Roos werd aangenomen, dacht ik: moet ik dat nou wel doen, een islamitische school, hoofddoekjes, buitenlanders? Toch zei iets in mijn hart: Piet, geef het een kans.'

Meester Piet tuurt op zijn blaadje, onwennig achter het spreekgestoelte in de raadszaal van de gemeente Zaanstad, waar hij vanavond mag inspreken. Het is 7 juli 2016, de gemeenteraad zal zich buigen over het verzoek van de Stichting Islamitisch Onderwijs Zaanstad (SIOZ) om een tweede islamitische basisschool in Zaandam te starten.

'Met meer dan 415 leerlingen is De Roos uit zijn jasje gegroeid', zegt Piet. 'Maar we mogen niet bijbouwen en de vier noodlokalen worden na de schoolvakantie weggehaald. Tevens is er een wachtlijst van 159 kinderen die wij niet kunnen plaatsen wegens plaatsgebrek.'

Dat er acht dagen later, op 15 juli, tanks door de Turkse straten zullen rijden en straaljagers over het parlementsgebouw scheren, kunnen de aanwezigen dan nog niet bevroeden. Dat de mislukte coup ook alles op z'n kop zal zetten bij islamitische basisschool De Roos in Zaandam, waar negen op de tien leerlingen van Turkse komaf zijn, weten ze al helemaal niet.

Ophef over boycotlijst

Een boycotlijst verspreidt zich kort na de couppoging via sociale media. Turkse Nederlanders zien via Facebook en Whatsapp de logo's van bedrijven en instellingen die banden zouden hebben met de Gülenbeweging, die door Turkije verantwoordelijk wordt gehouden voor de coup. Op de lijst staat ook een aantal scholen. Een daarvan is De Roos.

Het bestuur van de SIOZ publiceert op 28 juli een verklaring op de website van De Roos. 'Wij zijn een Nederlandse school op islamitische grondslag die open staat voor alle kinderen, ongeacht hun sociale, politieke en religieuze achtergrond.' En verderop, in krom Nederlands: 'Derhalve distantieert de SIOZ zich ten stelligste met elke link van welke politieke beweging, geweld of couppoging dan ook, zowel niet in Nederland als in Turkije.'

Ouders met kinderen op de Zaanse school zien de boycotlijst ook voorbij komen. Sommigen denken dat de ophef wel overwaait, anderen nemen contact met elkaar op. Op 1 augustus begint Fatma, vorig jaar klassenmoeder van groep 6b, een Whatsapp-groep voor bezorgde ouders die hun kinderen van school willen halen. Een tiental ouders uit die klas sluit zich er bij aan.

Ook moeder Dilek roert zich. 'Jullie kennen de situatie in Turkije. Helaas valt onze school ook onder deze landverraders...'

Iemand schrijft: 'Ik kan me niet op mijn gemak voelen dat mijn kind op een school zit van de moordenaar van 240 martelaren.'

Ook worden ouders op straat aangesproken, aldus moeder Harika, die Gülensympathieën heeft en om veiligheidsredenen niet met haar echte naam in de krant wil. 'Onder een kopje koffie of thee wordt de boodschap doorgegeven dat wie op school blijft als landverrader wordt gezien en niet meer met vakantie zal kunnen naar Turkije.'

De Whatsapp-groep dijt uit en heeft uiteindelijk vier beheerders.

Bezorgde ouders kloppen aan bij gemeente

Halverwege de zomervakantie krijgt de gemeente Zaanstad lucht van de onrust. Ouders vragen aan leerplichtambtenaren wat ze moeten doen als ze hun kind van De Roos willen halen. Andere schoolbesturen laten de gemeente weten dat ze inschrijvingen krijgen van kinderen die voorheen op De Roos zaten.

Op 16 augustus ontvangt de gemeente een brief van een groep van 108 ouders. Kunnen ze hulp krijgen om de honderd kinderen op de bijgevoegde lijst over te plaatsen naar een andere school? En zouden de leerplichtambtenaren coulant willen zijn als de kinderen door de overstap misschien een paar dagen niet op school zijn?

De ambtenaren proberen grip op de zaak te krijgen. Ze nemen contact op met Mustafa Derin, bestuursvoorzitter van SIOZ en met Nilay Kaya, directeur van De Roos. Ook inventariseren ze of andere schoolbesturen in de regio leerlingen kunnen opnemen. Dat moet lukken, zeggen die, al zal niet ieder kind op de school van de eerste voorkeur terecht kunnen.

In de laatste week van de vakantie ontvangt een groep ambtenaren een vertegenwoordiging van de verontruste ouders op het stadhuis. Hun boodschap is duidelijk: wij willen weg bij De Roos.

De vertegenwoordiging wordt bijgestaan door Sükran Ince, een welbespraakte juriste, afgestudeerd aan de Vrije Universiteit die zelf geen kinderen op de school heeft. Ince is openlijk aanhanger van de Turkse president Erdogan. Enkele jaren geleden was ze secretaris bij de Nederlandse afdeling van de UETD, een organisatie die is gelieerd aan Erdogans AKP. De ouders zouden haar benaderd hebben toen ze hun kinderen van school wilden halen.

Tijdens de bijeenkomst vertellen Ince en de ouders dat ze er zeker van zijn dat De Roos banden onderhoudt met de Gülenbeweging. Daar kunnen ze niet mee leven. Bovendien vrezen ze dat hun kinderen voor altijd met Gülen geassocieerd zullen worden als ze op de school blijven. Ook zijn ze bang voor onveilige situaties op school.

De ambtenaren zeggen dat de ouders vrij zijn om hun kinderen bij een andere school in te schrijven, maar dat ze daar zelf stappen voor moeten ondernemen. Ook hoeven de ouders niet te rekenen op coulance van leerplicht.

Ouders staan staatspersbureau te woord

Rond deze tijd staan Sükran Ince en een aantal ouders een cameraploeg van het Turkse staatspersbureau Anadolu Ajansi te woord, waarvan het filmpje 28 augustus op YouTube wordt geplaatst.

'Hoe zou ik mijn kinderen naar die school moeten sturen, wetend dat mijn land door een terrorist zo is toegetakeld', vraagt moeder Nefise zich vanuit haar tuinstoel af. 'Hoe kan ik met een gerust hart mijn kinderen naar die school sturen? Wie weet of deze scholen niet bekogeld gaan worden? Mijn kind is niet meer veilig.'

Daarna vertelt Ince vanuit een andere tuinstoel dat ze een commissie hebben opgericht, Veilig naar school. Daarin zitten ouders uit Zaandam en Amsterdam, waar ook basisscholen staan die op de Gülenlijsten voorkomen. De commissie overlegt met diverse instanties.

Ince toont zich redelijk positief over de opstelling van de Nederlandse overheid, 'die geen kant kiest in deze discussie'. Meer moeite heeft ze met de scholen waar de ouders hun kinderen vanaf willen halen. Die zouden weigeren in gesprek te gaan met 'de ouders die echt van hun land houden' en geen dossiers van leerlingen doorsturen naar hun nieuwe scholen.

Wat ze wel doen, volgens Ince? Ze stappen naar de politie, om te melden dat ze bedreigd worden. 'Ze hebben gezegd dat wij hun scholen misschien zouden aanvallen. Daardoor hebben ze een negatief beeld van ons geschetst.'

Dagvaarding

Een gerechtsdeurwaarder brengt op dinsdag 30 augustus dagvaardingen rond in Zaandam. Daarin lezen de vier Turks-Nederlandse vrouwen die de Whatsapp-groep voor bezorgde ouders beheren dat De Roos een kort geding tegen hen aanspant. De school eist dat de ouders hun negatieve uitlatingen en acties beëindigen en dat ze hun beschuldigingen intrekken dat de school een terroristische organisatie is.

De school vreest voor het voortbestaan, aldus de dagvaarding. Een dag eerder, op de eerste schooldag, zijn '151 leerlingen niet gekomen' en waarschijnlijk 'door hun ouders bij andere scholen aangemeld'. De inkomsten van de school zullen daardoor teruglopen, terwijl de kosten gelijk blijven. Personeel kan niet zo snel worden ontslagen. Dat betekent 'dat de school mogelijk failliet zal gaan'.

Nog diezelfde avond is de dagvaarding te zien op de Turkse televisie, evenals een brief die de school een paar dagen eerder naar de ouders stuurde. De presentator spreekt van 'een school gerund door de Fethullahistische Terreur Organisatie'. De naam van bestuursvoorzitter Mustafa Derin, die de brief ondertekende, wordt meerdere malen genoemd in het item.

'Het zou fijn zijn als we ook de brief van de school konden zien', zegt iemand in het programma. Als al onze kijkers het zouden zien. Een school genaamd De Roos. Met handtekening van M. Derin. Zodat iedereen het kan zien. Stel hem bloot.'

Wie de stukken onder de aandacht van de Turkse media gebracht heeft, is niet bekend.

Kort geding

Op vrijdag 2 september dient het kort geding. Nog voor de zaak begint, is de spanning tussen twee groepen voelbaar. Sükran Ince begeleidt de vier gedaagde moeders. Zij komen, met een grote groep sympathisanten, als eersten de Haarlemse rechtbank binnen. Een paar 'geïnteresseerde Turkse Haarlemmers' fluisteren in de lobby dat ze hopen dat 'de rechter de schimmige Gülenpraktijken uit het donker trekt'.

'Met hun beschuldigingen gaan gedaagden zeer ver', zegt SIOZ-advocaat Marcel Dekker even later over de uitlatingen van de moeders dat De Roos een Gülenschool of een terreurschool zou zijn. 'Gedaagden hebben geen enkele feitelijk onderbouwing', aldus Dekker. 'Dat is ook logisch omdat er geen feiten of verifieerbare omstandigheden zijn die deze beschuldigingen zouden kunnen rechtvaardigen.'

Moeder Fatma laat even later zien hoe ingewikkeld de discussie is. Ze vertelt - via een tolk - dat 'iedereen weet' dat De Roos banden met Gülen heeft. 'We gingen op excursie naar Zaman Vandaag en andere Gülenachtige clubs. Bij feestdagen hielpen we bij die clubs met iftarmaaltijden. Er lagen daar boeken van Fethullah Gülen op tafel.'

Dat het wantrouwen tussen de partijen groeit, blijkt ook tijdens een korte schorsing. Een vrouw met een beige hoofddoek raakt in paniek als een gespierde man in de rij voor haar foto's maakt met zijn iPhone.

'Dit kan niet. We moesten van de rechter allemaal onze telefoon uitzetten', zegt ze op luide toon.

'Selfie, selfie', zegt de man.

'Ik wil dat u de foto's wist', zegt de vrouw, die vreest dat haar portret nog dezelfde dag naar Ankara wordt gestuurd.

Een beveiliger ziet erop toe dat dat ook gebeurt.

Gesprek bij burgemeester

Op verzoek van de rechter doen de school en de ouders nog een laatste poging er onderling uit te komen. Ze treffen elkaar op dinsdag 6 september op het stadhuis van Zaanstad, waar ze onder leiding van burgemeester Geke Faber ruim twee uur praten.

Ze komen er niet uit en besluiten het gesprek twee dagen later voort te zetten. Om journalisten te ontlopen, verlaten de betrokkenen het pand via een zij-ingang.

Daarna gaat het mis. Nog voordat de partijen elkaar donderdagmiddag opnieuw treffen, concluderen ze dat het geen zin heeft om verder te praten. Waar het op stukgelopen is, wil niemand zeggen. 'We hebben afgesproken dat alles wat bij de burgemeester is besproken geheim zal blijven', zegt advocaat Ejder Köse van de ouders desgevraagd. 'In ieder geval tot het vonnis.'

De bal ligt nu weer bij de rechter, die zich alsnog over de delicate kwestie zal moeten buigen. Haar vonnis volgt uiterlijk volgende week vrijdag.

Of dat voor De Roos nog op tijd komt, is de vraag.

Bij De Roos - waar boven beide ingangen in zwierige letters 'Gezegend offerfeest' staat - wordt de situatie intussen nijpend. Deze week zijn nog eens 31 leerlingen opgestapt, het totaal aantal vertrekkers is opgelopen tot 182. De school schat de schade op ruim een miljoen euro. Directeur Nilay Kaya is overspannen geraakt. Een interim-directeur zal haar voor tenminste twee maanden vervangen.

De aandacht van de media zijn de meesten nu ook wel zat. Meester Piet stuurt journalisten die met ouders willen praten resoluut van het schoolplein. 'U mag buiten het hek mensen aanspreken.'

Ook daar zijn de meeste ouders weinig mededeelzaam. 'Het is ook een keer genoeg', zegt een stevige moeder met hoofddoek.

Twee mannen praten wel, al willen ze niet met hun naam in de krant. Natuurlijk heeft hij zijn kind hier op school gehouden, zegt een vader met een zwart T-shirt. De Roos is immers een goede school. Die ouders die ouders hebben opgestookt om hun kinderen van school te halen noemt hij 'een stelletje imbecielen'.

Van banden met Gülen heeft hij nooit iets gemerkt. 'Er worden hier echt geen lessen over Gülen gegeven', zegt hij. 'Leerlingen die hier na groep 8 van school gaan, weten niet wie hij is.'

Dat zegt ook Gulsah Kirp, die wel met haar naam in de krant durft. Ze heeft een dochter in groep 5 en piekert er niet over haar van school te halen. Ze kent de verhalen over de reisjes naar Gülenclubjes. Klopt niets van, zegt ze. 'En er wordt nu ook ineens gezegd dat er geld van de school naar de Gülenbeweging gaat. Ook onzin.'

Om 15.30 uur komt de dochter van een van de twee mannen naar buiten, een meisje van een jaar of 10. In haar klas zijn nog vijftien van de circa vijfentwintig kinderen over. Andere klassen zijn verder uitgedund. Erg vindt ze het niet, als ze heel eerlijk is. 'Veel probleemkinderen zijn weg. Sommigen waren de hele dag aan het huilen.'