Hoe de relschoppers de stad al snel overnemen van de vreedzame betogers

VRIJDAG

Tussen de rookwolken doemt een politiebusje op. Het staat al in vuur en vlam, maar wordt niettemin bekogeld met fietsen. Hier, op deze vrijdagavond op de Coolsingel in Rotterdam, voegen relschoppers een nieuwe dimensie toe aan het toch al wazige begrip zinloos geweld.

Als een ‘orgie van geweld’, vat de getergde Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb de rellen vrijdagnacht zelfs samen. Wat rond acht uur begint als een rustige demonstratie tegen de coronamaatregelen ontaardt binnen de kortste keren in de meest gewelddadige woede-uitbarsting sinds het begin van de coronacrisis.

Politiechef Fred Westerbeke geeft eerlijk toe dat ook hij het niet zag aankomen: dat zijn agenten met de platte pet, die normaal gesproken zo’n demonstratie best aankunnen, al snel worden bekogeld met stenen en vuurwerk. Dat tientallen politiemensen gewond raken, aan oren, benen of hoofd. Dat ook de brandweer wordt belaagd.

Zin in rellen

De demonstratie (aanvankelijk gericht tegen het 2G-beleid waarbij iemand alleen een coronatoegangsbewijs krijgt als hij gevaccineerd of genezen is) trekt na oproepen via de sociale media honderden mensen aan die uit zijn op een confrontatie met de politie. Onder meer in de chatgroep Rellen Nederland, opgericht rondom de avondklokrellen in januari dit jaar, verschijnen berichten als: ‘Waar is de protest. Ik heb zin in rellen.’

De relschoppers, die de stad al snel overnemen van de vreedzame demonstranten, komen niet alleen uit Rotterdam. Onder hen zijn voetbalhooligans. Op een livestream van Video in verzet, een coronakritische Facebookpagina die filmpjes uitzendt van coronabetogingen, vraagt de filmer zich af waarom de politie na ruim twintig minuten nog geen aanstalten maakt om een einde te maken aan de betoging. Er zijn dan al meerdere vuurwerkbommen afgegaan en scooters in brand gestoken. ‘Letterlijk en figuurlijk: alle politie is weg.’

Dat verandert als Westerbeke de Mobiele Eenheid (ME) erbij roept. Binnen twee uur is die opgetrommeld vanuit het hele land.

Een veldslag is het gevolg. Agenten weten niet waar ze het zoeken moeten. Politiebusjes worden bekogeld, winkelruiten gaan aan diggelen. Het geweld verplaatst zich naar andere delen van de stad - wat het volgens Jan Struijs, voorzitter van de Nederlandse politiebond, extra ingewikkeld maakt om er grip op te krijgen. Het thema 2G heeft allang plaatsgemaakt voor wat een gewelddadige reactie lijkt op het kabinetsbesluit om vuurwerk tijdens de komende jaarwisseling te verbieden.

Agenten schieten met scherp

Dan schieten enkele agenten met scherp. Vier mensen worden geraakt door kogels, onder wie de IJmuidenaar Marco Buis, cameraman van het ‘coronakritische protestkanaal’ Onrecht TV. Op sociale media wordt gewag gemaakt van een dode, drie doden zelfs. De politie, die uiteindelijk 49 relschoppers arresteert (van wie de helft minderjarig zou zijn) spreekt dit met klem tegen. Ook een agent moet met verwondingen naar het ziekenhuis, een andere agent wordt door ambulancemedewerkers behandeld.

Dat de politie tijdens rellen met scherp schiet, is uitzonderlijk. Jaap Timmer, politiesocioloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, kan de keren dat dat gebeurd is op één hand tellen. ‘De laatste keer was in 2009 bij de rellen op het strand van Hoek van Holland. Daarbij viel één dode na gericht schieten van de Rotterdamse politie. Dat was duidelijk noodweer.’ Ook nu moet er sprake zijn geweest van noodweer, schat Timmer in nadat hij beeldmateriaal van de rellen heeft bekeken. ‘Ze zullen zich genoodzaakt hebben gevoeld om het vege lijf te redden. Daar lijkt het op, maar weten doen we het nog niet.’ De politie zwijgt omdat de Rijksrecherche onderzoek doet.

In het holst van de nacht, nadat burgemeester Aboutaleb meldt dat de politie de stad weer onder controle heeft, verschijnen de eerste schoonmakers op de zwartgeblakerde Coolsingel.

ZATERDAG

Terwijl de koopjesjagers zaterdagochtend alweer opduiken, staat een 25-jarige medewerker van het Erasmushuis in een zijstraat van de Coolsingel nog na te trillen. ‘Randdebielen hebben een van onze terrastafels door de ruiten gegooid en een politieauto in de fik gestoken’, zegt ze. ‘Als je op filmpjes je werk ineens voorbij ziet komen, is dat echt niet fijn. En ik zie het zo nóg een keer gebeuren. Iedereen is corona zat, dus volgens mij wordt het alleen maar erger.’

Na haar dienst is ze vrijdagavond om half zeven naar huis gegaan, maar omwonenden waren wel getuige van de rellen. Pim Siman (58) sloeg ze gade vanuit zijn huis in de Korte Hoogstraat. De mbo-docent woont al 35 jaar in Rotterdam en noemt de rellen een van de ergste dingen die hij heeft meegemaakt in de stad. Hij heeft veel contact met jongeren en weet zeker dat er tussen de relschoppers ook leerlingen van hem waren. ‘Nederland kent zoveel vrijheden en ineens mag er van alles niet meer. Ik merk dat het afblazen van activiteiten voor frustratie zorgt.’

Socioloog Don Weenink van de Universiteit van Amsterdam herkent dat sentiment: ‘Vrijdagnacht was een optelsom der dingen: de kroegen zijn dicht, je mag niet naar het voetbal en dan krijg je ook nog eens te horen dat er voor Oud en Nieuw een vuurwerkverbod geldt. Alles wordt van ons afgepakt, is het idee, we mogen niks meer, maar hallo, wij zijn er ook nog! De frustratie over alle beperkingen zit waarschijnlijk diep.’

Opgekropte woede

Tot op zekere hoogte heeft ook Gerrit van de Kamp, voorzitter van politievakbond ACP, begrip voor de uitbarsting van opgekropte woede. ‘Je zult maar een jongere zijn die niks mag, nergens een woning kan vinden. En je mag vooral je vertrouwen in de overheid niet verliezen.’ Van de Kamp reageert zaterdag weliswaar woedend op de rellen, maar zijn toorn richt zich vooral op de politici, van wie sommigen de relschoppers zaterdag karakteriseren als ‘mafkezen’ dan wel ‘mafklappers’.

Volgens Van de Kamp hebben diezelfde politici amper oog voor de ‘sociaal-maatschappelijke’ effecten van allerhande verbodsmaatregelen in coronatijd. ‘Alles wordt alleen maar vanuit het perspectief van de gezondheidszorg beschouwd. Corona wordt een chronische ziekte, dat lijkt me wel duidelijk, en voor die andere ziekte waar we nu mee te maken hebben waarschuw ik al járen. Het loopt gigantisch uit de hand met de opgekropte woede in de samenleving.’

In een goed getimed interview met De Telegraaf zegt landelijk politiechef Henk van Essen met andere woorden hetzelfde: ‘De radicale onderstromen worden groter en uiten zich heftiger - ook het in maatschappelijke en zelfs het politieke debat.’

‘Weerzinwekkend’

Minister Grapperhaus noemt de rellen ‘weerzinwekkend’. Hij erkent dat de coronamaatregelen veel losmaken in de samenleving. En dat demonstreren een groot recht is. ‘Maar wat we gisteravond hebben gezien is simpelweg misdadig gedrag. Het heeft niets met demonstreren te maken.’

In Amsterdam wordt zaterdag ondertussen wel degelijk gedemonstreerd. De geplande betoging tegen de coronamaatregelen is weliswaar afgelast ‘uit respect voor de dode en gewonden in Rotterdam’, maar honderden demonstranten verschijnen alsnog op de Dam. Sommigen dragen een rouwband, met dank aan de geruchten online. ‘Wij zijn géén wappies!’, schreeuwt een van de betogers tegen een camera van de NOS. De demonstratie verloopt kalm - ook in Breda, waar zo’n duizend demonstranten achter een muziekwagen aanlopen.

ZATERDAGNACHT/ZONDAG

Wie denkt dat het zaterdagavond na alle commotie in en over Rotterdam wel rustig zal blijven, komt van een koude kermis thuis. De sociale media doen al vroeg in de avond andermaal hun opruiende werk. Op Telegram melden duizenden nieuwe leden zich aan in groepen met namen als ‘Rellen Nederland’ en ‘Rellen NL 3.0’.

In het hele land breken zaterdagnacht inderdaad rellen uit. Rondom diverse voetbalstadions wordt zwaar vuurwerk afgestoken. Voornamelijk jongeren gaan in onder meer Den Haag, Roermond en op Urk de politie met vuurwerk te lijf. Weer moet de ME uitrukken, weer vallen er gewonden en worden arrestaties verricht.

Slopen geeft deze relschoppers ook een gevoel van macht, concludeert socioloog Weenink zondag, als de rookwolken even zijn opgetrokken: ‘Wij kunnen dit flikken, wat jullie ons ook verbieden of opleggen, en dat zullen we laten zien ook.’

Bijdragen: Dylan van Bekkum, Fleur Damen, Marcel van Lieshout, Hessel von Piekartz en Mireille Sneekes.