Hoe de publieke omroep luistercijfers gebruikt om te 'verjongen'

De argwanende buitenstaander kon er een opzetje in zien, maar het staat geheel op zichzelf: de Zilveren Reissmicrofoon voor Argos Radio. De prijs, voor 'het beste radioprogramma van het jaar' volgens critici en mediajournalisten, werd vrijdag uitgereikt.

Hoe toevallig: een dag eerder had de Volkskrant net bericht dat omroepbazen snode plannen hebben de rubriek voor onderzoeksjournalistiek te onthoofden. Het wekelijkse programma op Radio 1, bekend van 'het fotorolletje uit Srebrenica' en talloze andere onthullingen, moet de zendtijd gaan delen met Reporter Radio en raakt ook een deel van het budget kwijt, zo staat in het 'Jaarplan Radio 2018'. In de vrijgekomen tijd zou meer ruimte komen voor 'consumentenonderzoek'. Mayonaisetesten zijn inderdaad lichter verteerbaar dan de zware kost van dossiervreters.

Het gaat goed met de onderzoeksjournalistiek in Nederland, schreef ik twee weken geleden op deze plek. Toch niet helemaal, dus. Er zijn landen waar leiders 'lastige' media en journalisten het leven onmogelijk maken, hier regeren rekenmeesters die zelf de luis in de pels dooddrukken. Omdat Twitter voor een groot deel een speeltje is van mediamensen, 'ontplofte' het donderdag weer eens. De digitale snelweg is geplaveid met bermbommetjes. Oud-Kamervoorzitter Frans Weisglas, Pieter van Vollenhoven, oud-Ombudsman Alex Brenninkmeijer, een handvol geëngageerde cabaretiers, kortom de hele Twitterposse reageerde ontzet op het plan.

Luistercijfers

Argos mocht wensen dat die massale bijval zich vertaalde in luisteraars. Even een onderzoekje: volgens marktonderzoeksbureau GfK, dat de luistercijfers onderzoekt, trok Argos afgelopen maart en april 131 duizend luisteraars. Dat is niet veel, maar wel 20 duizend meer dan diezelfde maanden vorig jaar. De cijfers schommelen wat, van 88 duizend in april en mei vorig jaar tot 167 duizend in juli en augustus 2016.

Nu zeggen luistercijfers natuurlijk niets over effect, invloed en betekenis. Argos heeft in het 20-jarig bestaan talloze feiten en affaires boven water gekregen, dat is onbetaalbaar.

Nog meer cijfers: Radio 1 trok begin 2013 gemiddeld nog 153 duizend luisteraars, begin 2015 was er een dip naar 132 duizend, na een vernieuwing begin 2016 steeg het licht naar 141 duizend, afgelopen januari en februari zakte de zender weer naar 138 duizend. Het zijn marginale getallen en verschuivingen, die de deplorabele staat van nieuwsradio in Nederland illustreren.

Met cijfers kun je alle kanten op. Zo kan het dat het marktaandeel van Radio 1 afgelopen drie jaar licht steeg (voor de liefhebber: afgelopen drie jaar van 7,3 naar 7,9), maar dat het absolute aantal luisteraars daalde. Dat zegt vooral iets over de totale radiowereld en niet over het succes van een zender, maar de paradox is een zegen voor de rekenmeesters, die zo naar believen hun gelijk kunnen aantonen voor weer een vernieuwing.

Intussen is de luisteraar de dupe. De luisteraar die houdt van (serieus) nieuws, achtergrond, mooie, lange reportages en gesprekken zonder hitjes uit Arbeidsvitaminen.

Argos is eerder geofferd. Met de komst in 2014 van het zaterdagse De taalstaat, een programma over taal, verschoof Argos van 12.00 uur naar 14.00 uur. Gevolg volgens eindredacteur Kees van den Bosch: 'Wij raakten 80 duizend luisteraars kwijt.'

Want, zo leren radiowetten volgens Van den Bosch: het maakt niet zozeer uit wat je maakt, maar hoe laat. 's Ochtends wordt radio beter beluisterd dan later op de dag. Met uitzondering van Met het oog op morgen, het oude instituut dat dagelijks een plotse stijging in de luistercijfers veroorzaakt.

Valt er dan niets aan te merken op Argos? Jazeker. De vormgeving is wat ouderwets, de toon klonk nogal eens eenvormig. Maar dat is nou net wat het programma eigenstandig aan het aanpakken is. De laatste weken experimenteerde het met nieuwe vertelvormen.

Te veel Volkskrant

10 januari 2013. NPO-baas Henk Hagoort stak op zijn nieuwjaarsreceptie de loftrompet over de eigen NPO. Hij sprak lovenswaardige woorden over journalistiek bij de NPO: 'Een publieke omroep hoort om te beginnen prioriteit te geven aan onafhankelijke en betrouwbare journalistiek. Nieuws, achtergronden bij het nieuws, opinie, debat en onderzoeksjournalistiek. Radio 1, 1 Vandaag, het Achtuurjournaal, Nieuwsuur, Argos. Met dergelijke programma's zorgt de publieke omroep ervoor dat Nederlanders als geïnformeerde kijkers en luisteraars kunnen deelnemen aan het gesprek van de dag.'

Ach ja, 2013. Zalige onschuld. 'Het Radioplan 2018', naar verluidt nog in statu nascendi, past in een zorgwekkende en ergerlijke ontwikkeling van Radio 1. De nieuwszender maakt steeds meer plaats voor sport en spelletjes, afgewisseld met muziekjes uit een ver verleden. Teken des tijds: zodra termen als 'innovatie', 'verjonging' en 'kwaliteitsslag' vallen, en die vallen nogal eens, leidt dat zelden tot verdieping, maar wel tot afbrokkeling. Want ja, de mantra's zijn 'toegankelijk', 'laagdrempelig', 'vlotter', 'eigentijdser'. Zoals zendercoördinator Laurens Borst eens in de Volkskrant zei over 'zijn' zender: 'Ik vond het te veel NRC en de Volkskrant en wil meer AD en De Telegraaf.'

Dat klinkt als een grote mayonaisetest.