Hoe China de WHO steeds meer begint te domineren

Uit alle macht probeerde Bruce Aylward van de Wereldgezondheidsorganisatie dat ene woord niet uit te spreken: Taiwan. De Hongkongse televisiezender RTHK vroeg hem naar de Taiwanese corona-aanpak, maar Aylward negeerde de vraag. ‘China’ was al besproken, zei hij.

Het tenenkrommend ongemakkelijke moment laat zien hoe organisaties van de Verenigde Naties zich in bochten wringen om Beijing niet op de tenen te trappen. Beijing behandelt Taiwan als afvallige provincie, die door Beijing zou moeten worden bestuurd. Initiatieven die het eiland een zelfstandige plek geven in een internationale organisatie, roepen de Chinese furie over zich af.

Nadat in Taiwan pro-Chinese politici verkiezingen wonnen, mocht Taiwan als waarnemer aanzitten bij de WHO. Dat voorrecht werd direct afgepakt toen Taiwan in 2016 koos voor een president die zich verzet tegen Beijing.

Disproportioneel

‘De disproportionele invloed van China op VN-organisaties als de WHO is niet in overeenstemming met de Chinese bijdrage aan de budgetten’, zegt Huang Yanzhong, een in internationale gezondheidszorg gespecialiseerde expert van de Amerikaanse denktank CFR. Naast vrijwillige donaties drijft de WHO op bijdragen van lidstaten. De Chinese bijdrage was in 2017 nog geen 10 procent van wat de Verenigde Staten bijdragen. Geld verklaart dus niet waarom de WHO zijn oren naar Beijing laat hangen.

De WHO is zoals veel VN-organisaties in de ‘val van volgzaamheid’ gelopen, zeggen experts. Wie Chinese zegeningen wil doen neerdalen, prikkelt Beijing niet met openbare kritiek.

Dus had de WHO slechts lof, ook toen Beijing steken liet vallen, zoals het muilkorven van klokkenluidende artsen of de melding dat besmetting van mens tot mens ‘een beperkt risico’ zou zijn. De WHO moest weken soebatten voordat ze de situatie in China met eigen ogen mocht bekijken. ‘Politiek ging boven ziekteverwekkers,’ aldus Huang.

WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus, voor zijn benoeming al fan van China, volgde netjes de Chinese lijn: toen Beijing het sluiten van grenzen veroordeelde als ‘overreactie’, vond Tedros hetzelfde. De aarzeling covid-19 uit te roepen tot PHEIC (Public Health Emergency of International Concern) is waarschijnlijk ingegeven door Beijing.

Bevoegdheden

Ook zag de WHO af van speciale bevoegdheden om meer informatie te verzamelen dan de regering van een getroffen land verstrekt. Bevoegdheden die juist zijn ingesteld om herhaling van het verzwijgen van de sars-epidemie in 2003 door Beijing te voorkomen. Huang: ‘Desondanks koos WHO ervoor zich volledig te verlaten op Chinese overheidsinformatie en verloor daarmee geloofwaardigheid.’

Andere landen raakten in verwarring, aldus de Franse Azië-specialist François Godemont. ‘Uit vooringenomenheid nam Tedros Chinese verklaringen en ontkenningen klakkeloos over, met vertraging in de internationale respons als gevolg.’

Trump dreigt nu de Amerikaanse jaarlijkse bijdrage aan de WHO te schrappen. De VS is met 122,6 miljoen dollar vorig jaar de belangrijkste donateur van de WHO, in februari dit jaar werd bekend dat de VS de bijdrage wil korten tot 57,9 miljoen.

Toen de VS enkele jaren geleden de budgetten al halveerden, dreef die schok de WHO in de armen van China. VN-ambtenaren zien China, de lidstaat met een ambitieuze visie voor wereldgezondheidsbeleid, als grote belofte, constateerde François Godemont tijdens zijn onderzoek naar China’s rol in de VN. ‘De verwachtingen zijn torenhoog. VN-ambtenaren zijn in de ban van een bijna religieus gevoel.’

Aanhang

Voor die trend naar een steeds grotere invloed van Beijing was weinig aandacht, tot de coronacrisis in volle omvang toonde hoe China zijn vleugels uitslaat in een VN-organisatie. Een proces dat binnen veel VN-organisaties aan de gang is.

‘De internationale gemeenschap wil al langer dat China meer verantwoordelijkheid neemt. VN-instituties reflecteren de mondiale machtsverhoudingen van na de Tweede Wereldoorlog, maar die machtsbalans is ingrijpend veranderd en dat zien we terug bij de VN,’ aldus Huang.

De Chinese invloed is een gevolg van jarenlange publieksdiplomatie. Bijvoorbeeld via conferenties. In luxe hotels en aan bankettafels met de Chinese top meepraten over cyberveiligheid, gezondheidszorg en andere grote kwesties is egostrelend voor buitenlandse technocraten, die zo worden getraind in de kunst om kennis te delen zonder Beijing tegen de haren in te strijken. De Chinezen zijn meesters in het bundelen van dossiers en thema’s, waardoor Chinese wrevel over een enkel onderwerp negatief doorwerkt op een groot aantal beleidsterreinen, waardoor China besluitvorming kan vertragen of blokkeren.

Wereldorde

Terwijl Beijing zijn invloed op de bestaande wereldorde vergroot, bouwt China tegelijkertijd nieuwe internationale structuren. Dat leidt op termijn tot scheuren in de internationale gemeenschap, verwacht Huang: welke landen kiezen voor China, welke niet. Trump is niet de enige die deelname aan de WHO heroverweegt, al wacht de rest nog af wat het Chinese bestuursmodel voor wereldgezondheid precies oplevert.

Huang schetst de vage contouren: ‘China neemt de staat als uitgangspunt. Beijing werkt bilateraal van staat tot staat, niet via ngo’s of andere internationale verbanden. China legt minder nadruk op transparantie, mensenrechten en verbetering van openbaar bestuur.’

Godemont omschrijft het als een ‘goedkopere versie van de huidige internationale orde, minder ambitieus en minder veeleisend.’ Dat heeft positieve kanten, vindt Huang. ‘Klinieken bouwen, artsen sturen: de Chinese leidersrol in die praktische benadering moeten we verwelkomen.’

Voorlopig heeft de coronacrisis andere lidstaten echter zodanig uit het lood geslagen, dat in WHO-verband weinig tegenwicht komt voor de complimentenstroom richting Beijing. Huang: ‘Dit is de eerste keer dat Beijing zo nadrukkelijk het leiderschap op zich neemt. In januari modderde China door de eigen coronacrisis heen, twee maanden later staat het land op als de grote winnaar en zijn ze wereldleider in de covid-19-bestrijding.’ Geen wonder dat de wereld − op Trump na − even in verwarring is.

Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel stond dat de VS 50 miljard per jaar bijdraagt aan de WHO. Dit klopt niet.