Hoe bereiden politieke partijen zich voor op een 1,5 meter-campagne?

Campagnetijd, dat betekent zwermen vrijwilligers die gehuld in hesjes of regenjacks in partijkleuren de markten afgaan. Het betekent ook debatten in feestzalen, parochiehuizen en schoolaula’s. Maar de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 wordt er een van cameralens naar beeldscherm. Hoe bereiden partijen zich daarop voor?

1. Wel/Geen massabijeenkomsten

De eerste verandering is die van het echte leven, met echte bijeenkomsten en ontmoetingen, naar livestreams en beeldschermen. Met soms een mengvorm, zoals de zesduizend gedragen schoenen, die begin september naar het Malieveld werden gereden met drie SP-busjes. Niet alleen vanwege het coronavirus was het een verstandig idee om de actie Meer dan applaus, voor betere arbeidsomstandigheden in de zorg, in de Haagse buitenlucht te houden. De voetengeur die nu in de busjes hing, had anders een zaaltje gevuld.

De schoenenstunt, waaraan ook GroenLinks en PvdA en drie vakbonden meewerkten, was een poging massale steun uit te stralen zonder massa’s mensen. Vanwege de coronabeperkingen durfden de partijen het niet aan duizenden zorgmedewerkers naar het Malieveld te halen. Als zij niet konden komen, dan maar hun schoenen.

De Haagse zorgactie kan worden gezien als een voorbode van de campagnestrijd. Het coronavirus stelt partijen voor een unieke uitdaging. Hoe kun je de burger betrekken bij je politieke beweging, als die burger vooral thuis moet blijven?

Op het Malieveld deden de drie linkse partijen een poging. De duizenden betogers die naar Den Haag hadden willen komen, konden thuis een live-uitzending volgen, gepresenteerd door Humberto Tan. Dat de productie werd uitbesteed aan mediabedrijf United was te zien aan de uitvoering. Snel camerawerk, gelikte overgangsfilmpjes: dit had ook op tv uitgezonden kunnen worden. Er was zelfs een verslaggever op locatie, in een verzorgingshuis in Hellendoorn.

Alleen zo houd je de aandacht, zegt Maarten Hijink, Tweede Kamerlid namens de SP en deel van het campagneteam. ‘Het moet superstrak zijn.’ Een gewone livestream is niet genoeg. Het uitzenden van activiteiten was voor partijen altijd iets ‘voor erbij’, voor die paar politieke junkies die niet naar een congres konden komen. Nu is de uitzending het hoofdgerecht.

Dat vraagt om een andere, meer professionele aanpak, zeggen met de SP andere partijen. ‘We zijn veel meer bezig met de regie, met camerastandpunten, met animaties tussendoor’, aldus Nelleke Weltevrede, plaatsvervangend campagneleider van het CDA. ‘Tijdens onze lijsttrekkersverkiezing hebben we daar enorme stappen mee gemaakt.’

Op de middag waarop Hugo de Jonge werd uitgeroepen tot de nieuwe CDA-leider, waren er hooguit honderd mensen in de zaal. Toch waren die (en hun applaus) volgens Weltevrede cruciaal voor de beleving op beeld. ‘Het kijkt leuker als je nog wel die interactie hebt. Voor de mensen op het podium is dat ook wel fijn.’

Ook op het Malieveld zijn toch nog honderd zorgverleners afgekomen, op eigen initiatief. Hijink, als organisator ter plekke, is er stiekem blij mee – het beeld is inderdaad levendiger. Niet alles loopt op rolletjes. Als Hijink wil laten zien dat thuisblijvers online kunnen meepraten, toont zijn telefoon een wit scherm: site overbelast.

Ook GroenLinks gooit het noodgedwongen over een andere boeg. Bij de vorige Kamerverkiezingen waren de meet-ups met partijleider Jesse Klaver in een opzwepende rol een effectief campagnemiddel, met als hoogtepunt die in het Afas Live. Vijfduizend aanhangers lieten zich in de concertzaal opzwepen door Klaver. Die meet-ups groeiden uit tot symbool van de verjonging van GroenLinks.

Wijnand Duyvendak, sinds 2013 campagneleider van GroenLinks, weet dat een herhaling er nu niet in zit. Al speelt hij met de gedachte van een grote meet-up in de buitenlucht. Zijn team werkt diverse scenario’s uit, in te zetten als het virus wegebt of juist opleeft.

Forum voor Democratie, de partij die het minst in het gevaar van het virus gelooft, is ook het meest vastberaden om grote evenementen te blijven organiseren. Forums drukbezochte tournees voorzagen de eerdere campagnes van Thierry Baudet cum suis van allure. Het is een recept dat de partij graag voortzet, zegt woordvoerder Tom Gorny.

Vorige week gaf Forum het startsein voor de campagne. In theater Musis in Arnhem waren driehonderd geïnteresseerden gekomen om te luisteren naar de toekomstplannen van Baudet. Vanaf een catwalk bestreek de partijleider de gehele concertzaal.

Toch is er ook voor Forum geen ontsnappen aan het nieuwe normaal. In de Parkzaal pasten voor de coronacrisis nog 1.700 mensen. Nu moesten bezoekers twee aan twee langs de catwalk zitten, met lange tafels ertussen. Wie alleen kwam, werd verwezen naar het balkon. De garderobe bleef dicht en drankjes werden niet aan tafel geserveerd, ook niet toen Forum-medewerkers daarop aandrongen tijdens de tijdelijke paniek over een vermeend veiligheidsissue.

Voor Baudet had het niet gehoeven. Toen aan het eind van de avond het applaus klonk, gaf hij boerenvoorman en Forum-aanhanger Jan Cees Vogelaar demonstratief een stevige handdruk. ‘Wij schudden gewoon handen. Want wij geloven er helemaal niets van, dat dat niet mag.’

2. Wel/Niet langs deuren en markten

De tweede grote verandering is die van het flyeren op markten en langs de deuren gaan, naar bellen en de brievenbus gebruiken. Staan mensen wel open voor een gesprekje aan de voordeur, is de vraag waarvoor de campagneteams staan. Het ‘canvassen’ is een klassiek staaltje campagnevoeren, directer contact met de kiezer bestaat niet. De verplichte anderhalve meter schept afstand tussen zender en ontvanger. Ouderen die vrezen voor besmetting, hebben mogelijk helemaal geen trek in een politieke colporteur aan hun deur.

Canvaspartij SP waagt het erop: met een anderhalve meter lange deurmat, uit te rollen tussen vrijwilliger en kiezer, wil de partij opgewekt de afstand waarborgen. Ook D66 durft het aan. Bij ieder gesprekje vraagt de partij eerst hoe mensen zich voelen, zegt Kamerlid en ‘kwartiermaker’ Sjoerd Sjoerdsma.

GroenLinks heeft juist besloten het canvassen in elk geval tot de Kerst op te schorten. ‘Het ligt nu te gevoelig’, zegt Duyvendak. ‘Ook een paar van onze campaigners twijfelden of we dit wel moesten doen.’

Net als veel collega-campagneleiders benadrukt hij het belang van flexibiliteit. Ook inhoudelijk moeten de campagneteams lenig zijn. ‘Werk en uitkeringen stonden vorig jaar nog niet in ons script. Nu wel. Gelukkig voor ons is het klimaat nog steeds een belangrijk thema.’

Het lastigst vindt Duyvendak dat de leden van zijn campagneteam voornamelijk vanuit huis werken. ‘Samen kom je tot meer ideeën. En juist teamspirit is belangrijk tijdens een campagne.’

‘We gaan dit keer niet massaal rozen uitdelen’, weet Nelleke Vedelaar, voorzitter en campagneleider van de PvdA. Ook daar zal de campagne zich goeddeels online afspelen. ‘We houden rekening met onze oudere leden’, zegt ze. ‘We horen vaak van leden dat ze heel zorgvuldig de richtlijnen van het RIVM willen volgen. Ook omdat ze rekening willen houden met mensen die kwetsbaar zijn. En je wilt als partij het goede voorbeeld geven.’

Die rozen brachten bij vorige campagnes een kans op direct contact. ‘De ontmoeting moeten we anders organiseren’, zegt Vedelaar. ‘Dat kan telefonisch: ik ben Nelleke van de PvdA en ik wil u graag even vertellen wat wij willen bereiken.’

Ze hoopt dat ook lokale volksvertegenwoordigers gaan bellen, zoals dat in de VS gebeurt. ‘Get out the vote, dat spreekt me aan.’ Die persoonlijke boodschappen kunnen wat haar betreft ook, heel klassiek, via de brievenbus naar binnen.

3. Iedereen online, maar op een andere manier

Een sterke onlinecampagne was al langer onontbeerlijk voor een goed verkiezingsresultaat, maar de coronacrisis heeft die noodzaak alleen maar vergroot. Partijen worden gedwongen om na te denken over wat ze op de sociale media nog meer kunnen doen om de harten van de kiezers te veroveren.

Zo houdt PvdA-campagneleider Vedelaar sinds het begin van de pandemie live-uitzendingen op Instagram. ‘Dan zoek ik mensen op die een fantastisch idee gaan uitvoeren, of plannen hebben voor bijvoorbeeld een meer coronaproof inrichting van de stad. Dan kom je dichterbij dan op een werkbezoek.’

Bij de Partij voor de Dieren zal YouTube in veel gevallen de werkbezoeken en zaaltjes vervangen. Op Facebook is de PvdD al langer een zwaargewicht, de aanwezigheid op Instagram wordt uitgebouwd. De ChristenUnie gaat online webinars organiseren. Lijsttrekker Gert-Jan Segers praat met kiezers via Facebook. ‘Dat zijn vormen die nog niet zo in ons arsenaal zaten’, zegt campagneleider Gerrit van den Berg.

Helemaal zonder ‘echte’ bijeenkomsten willen en kunnen de partijen het niet stellen. ‘Esther Ouwehand die een gloedvol betoog houdt voor zestig mensen, waarom niet?’, zegt Elze Boshart, partijsecretaris van de PvdD.

De ChristenUnie wil een decentrale campagne voeren, met lokale campagneleiders die hun eigen team organiseren. ‘Hoe kunnen we mensen concreet helpen – op die vraag zetten we in. Dat betekent minder zaaltjes dan de vorige keer.’ Maar zaaltjes zullen er komen. Het thema van de ChristenUnie is niet voor niets ‘Omzien naar elkaar’. ‘Dat wordt gek als je dat niet ook fysiek doet’, zegt Van den Berg. ‘Daar hoort de ontmoeting met de ander bij.’

Omdat onzeker is wat GroenLinks op straat en in zaaltjes kan doen, haalde campagneleider Duyvendak geld uit het potje voor evenementen en besteedt extra aan de onlinecampagne. GroenLinks gaat kiezers vragen om zelf wervende berichten te schrijven en die te verspreiden op hun sociale media. ‘Kiezer tot kiezer, ik geloof daar heilig in.’

Bijkomend voordeel: de partij wordt zichtbaarder op Facebook. Dat knijpt sinds enige tijd berichten af van grote organisaties ten voordele van persoonlijke boodschappen. ‘Maar als gebruikers er een eigen draai aan geven, worden we daar weer zichtbaarder.’