Historische botsing tussen Italië en Duitsland
Zou er ooit een Europese geschiedenis, in de zin van: geschiedschrijving, komen? Zou, anders gezegd, het continent dat zich zo graag laat voorstaan op zijn rijke en gevarieerde historie, ooit een werkbare consensus bereiken als het gaat om de wijze waarop die geschiedenis verteld en geduid moet worden?...
Geen natie kan zonder geschiedenis en een zeker historischbewustzijn bij haar burgers, geen herkenbare gemeenschappelijkestaat kan het zonder een gedeeld historisch besef van haaronderdanen stellen. Als het veel bejammerde vacuüm tussenEuropese instituties en Europese volkeren ergens mee opgevuld zoumoeten worden, dan is dat met een gedeeld historisch besef. Wieover 'de idee Europa' wil spreken, begint ermee de historischeontwikkeling van die idee en de concretisering ervan invoorvallen en belevenissen uit te werken.
Maar wie de belevenissen van de Italiaanse historicusLuciano Canfora, meer in het bijzonder de Duitse omgang met zijnvoor de Europese burgers geschreven boek, in ogenschouw neemt,kan niet anders dan daar een hard hoofd in hebben. Zijn boek overde geschiedenis van de democratie, dat in verscheidene Europeselanden verschenen is, stuitte namelijk in Duitsland op grotetegenzin en werd er ten slotte geweigerd. Democratie is hétpronkstuk bij uitstek van alle gedachtenwisselingen over deunieke waarden van het oude continent. Het is op zijn zachtstgezegd komisch dat een auteur uit het ene land dat het nog nietzo heel lang geleden moeilijk had met die bestuursvorm, in hetandere land dat daar de afgelopen eeuw mee getobd heeft, opverzet stuit.
Canfora is een in Italië bekend historicus; hij ishoogleraar aan de universiteit van Bari en geldt als eenautoriteit zowel op het gebied van de klassieke oudheid alsinzake de ideeëngeschiedenis van de laatste twee eeuwen. Alsgeen ander is hij geëquipeerd om zijn licht te laten schijnenover de geschiedenis van de democratie in Europa. Het ideedaarvoor stamt immers uit het antieke Athene, de democratie kreeggestalte in en door het intellectuele debat dat in de Verlichtingbegon.
En dus schreef Canfora zijn boek, La democrazia - storia di un' ideologia. Hij deed dat op uitnodiging van de voornameFranse historicus Jacques Le Goff, die vijftien jaar geleden eenreeks opzette die 'Europa bouwen' heet en waarvan de deeltjes minof meer tegelijkertijd verschijnen in Duitsland, Engeland,Frankrijk, Italië en Spanje. Helemaal aan het begin heeft ookNederland getracht mee te doen, maar daar bleek debelangstelling voor Europese geschiedschrijving onder het publieknon-existent en in academische kring beperkt tot intellectuelecosmetica. Le Goff kreeg in de andere landen zowel historici alsuitgevers mee voor zijn project en zo verschenen er deeltjes over'Europa en de zee', 'Europa en de stad', 'Europa en hetindividu'. Veilige of ten minste hoogst algemene onderwerpen.
Geschiedschrijving is tot dusverre in de meeste gevalleneen nationale aangelegenheid, de zoektocht naar vergelijkingentussen verschillende landen en een internationaal perspectief vanmenig contemporain historicus niet te na gesproken.
Canfora's boek verscheen de afgelopen twee jaren geruisloosin Italië, Frankrijk en Spanje, telkens bij vooraanstaandeuitgevers, en ook de Engelse vertaling is gereed. Maar eervorigeweek maakte het voorname Duitse uitgevershuis Beck bekend hetboek van Canfora niet te zullen uitgeven. De uitgever wijst ineen verklaring op aperte fouten in Canfora's boek, maar deItaliaanse media houden het erop dat het gaat om visies die deDuitsers onwelgevallig zijn, en dat er daarom sprake is vancensuur. Doorgaans rustige en ernstige dagbladen als Il Corrieredella Sera maakten gewag van een 'boekverbod' van de Duitsers tenkoste van een Italiaan. Canfora heeft in zijn boek hetdemocratische gehalte van de Duitse regering-Adenauer daniggerelativeerd en in de ogen van Beck de wandaden van hetcommunistische regime in Oost Europa wat al te gemakkelijktoegedekt. In Italië staat hij bekend als een 'Italo-communist';enkele jaren geleden leverde hij felle kritiek op het 'Zwartboekvan het communisme'.
Zijn visie op enkele aspecten in de geschiedenis van dedemocratie is, aldus Beck, niet zozeer omstreden als wel domwegfeitelijk onjuist. Zijn boek uitbrengen zou de reputatie van dehele uitgeverij schaden, liet een woordvoerder weten. Tegen hetzere been van onder meer de Italiaanse uitgever van de reeks,Laterza, die immers ook een reputatie te verdedigen heeft: goedboek, betrouwbare auteur, die Duitsers zitten te zeuren.
Het is niet zonder ironie dat het juist de historischevisie op de democratie is die nu tussen enkele Europese culturentweedracht veroorzaakt.
Michaël Zeeman
