Hilhorst en de PvdA: een complete mismatch

De kiem van de verpletterende nederlaag die de PvdA in Amsterdam lijdt bij de gemeenteraadsverkiezingen dit voorjaar wordt al maanden eerder gelegd. Wethouder Pieter Hilhorst blijkt begin juli 2013 de enige kandidaat te zijn voor het lijsttrekkerschap. Niemand in de partij denkt een kans te maken tegen de oud-Ombudsman en oud-Volkskrant-columnist, wiens komst volgens sommigen is geregisseerd door prominente partijgenoten in de Stopera.

Maar de opvolger van Lodewijk Asscher wordt om procedurele redenen pas vijf maanden later officieel benoemd. Het partijbestuur en hijzelf vinden dat hij tot die tijd geen formeel mandaat heeft. De totstandkoming van het verkiezingsprogramma en de voorbereiding van de campagne geschieden grotendeels buiten hem om. Er ontstaat een niet meer te dichten kloof tussen de partij en de opvattingen en stijl van Hilhorst.

Het is een van de vele zaken die fout gaan voor en tijdens de campagne, constateert de evaluatiecommissie die het verkiezingsdebacle heeft onderzocht. De commissie, onder voorzitterschap van oud-wethouder Jaap van der Aa, maakt vandaag haar bevindingen bekend. Uit het rapport blijkt dat de onervarenheid van Hilhorst, een onduidelijke campagneboodschap en het kiezen van de VVD in plaats van D66 als doelwit een grote rol speelden. De PvdA verloor 5 van de 15 zetels, D66 werd de grootste. Voor het eerst in 65 jaar zit de partij in de oppositie.

Asscher

Eind oktober 2012 vertrekt Lodewijk Asscher, de veelgeprezen wethouder Onderwijs en Financiën, naar Den Haag. Het is een klap. 'Met het vertrek van Lodewijk viel in veler ogen het fundament onder de PvdA Amsterdam weg', schrijft de commissie. Een paar dagen later maakt de maatschappelijk betrokken schrijver en columnist Pieter Hilhorst bekend dat hij Asscher wil opvolgen. Het is een verrassing, maar uit het rapport Van der Aa blijkt dat zijn komst is voorbereid. Zijn charisma spreekt aan, de fractie is hoopvol en enthousiast.

Desondanks heeft de partij van begin af aan een tweeslachtige houding tegenover Hilhorst. Enerzijds wordt hij geprezen als een bestuurder voor de lange termijn. Anderzijds wordt benadrukt dat hiermee nog geen nieuwe lijsttrekker is benoemd. Dat moet in een open procedure gebeuren. Hilhorst heeft geen bestuurlijke ervaring, maar neemt wel zonder veel discussie de twee zware portefeuilles over van Asscher.

Terwijl Hilhorst wacht op zijn officiële benoeming tot lijsttrekker, ontstaat onduidelijkheid over de boodschap die in de campagne moet worden gekozen. Gaat de partij vol trots uitdragen wat er allemaal is bereikt? Of gaat zij benadrukken dat er nog veel te doen is? Die laatste rol, van uitdager, is Hilhorst op het lijf geschreven. Maar omdat een duidelijke stellingname uitblijft, ontbeert de campagne een centrale boodschap. Nog een probleem voor Hilhorst: hij vindt dat de burger veel meer zelf de regie in handen moet nemen in een doe-het-zelf-democratie. Dat botst op de traditionele PvdA-opvatting dat de overheid een grote rol moet spelen. Hilhorst moet steeds meer de rol van verdediger gaan spelen in plaats van die van uitdager. Steeds duidelijker wordt dat Hilhorst en de PvdA een complete mismatch vormen.

Buitenstaander

Het gevolg is dat onduidelijk wordt waar Hilhorst eigenlijk voor staat. Hij moet in de campagne en tijdens de debatten thema's verdedigen 'die onvoldoende aansloten bij z'n eigen opvattingen en ideologie', constateert de commissie. Het blijkt ook uit onderzoek onder kiezers: enerzijds vinden ze hem niet echt horen bij de gevestigde orde, anderzijds vinden ze hem geen buitenstaander.

De campagne zelf wordt een drama. De partij kiest voor de klassieke tweestrijd met de VVD in de stad. Het is nota bene de partij waarmee zij in het college zit, en waarmee in Den Haag wordt geregeerd. Dat maakt het aan de kaak stellen van het impopulaire landelijke beleid tamelijk lastig. Er komen geen aanvallen op D66, terwijl dat de grote electorale concurrent is in de stad.

Tot overmaat van ramp maakt de gemeentelijke belastingdienst in december 2013, vlak voor het begin van de campagne, een grote blunder. In plaats van 1,88 miljoen euro wordt op bijna 10 duizend rekeningen een woonbijdrage van in totaal 188 miljoen euro overgemaakt. Wethouder van Financiën Hilhorst kan er niets aan doen, maar reageert politiek onhandig. 'Achteraf wordt dit incident door velen als keerpunt in de campagne gezien', schrijft de commissie. 'Pieter Hilhorst komt langzaam steeds meer in de verdediging en is niet in staat adequaat te reageren.'

Er worden tijdens de campagne 66 duizend rozen uitgedeeld, 44 debatten georganiseerd, 15.374 online gesprekken gehouden, meer dan 100 duizend brieven verstuurd en er wordt 55 liter plaklijm gebruikt om 6.550 posters op te hangen. Het helpt niet; de partij is de grote verliezer. Pieter Hilhorst maakt op 20 maart, een dag na de verkiezingen, zijn aftreden bekend.