Hij zit al 33 jaar vast in de VS - waarschijnlijk onterecht. De Nederlandse overheid laat Jaitsen in de steek

Zeer geachte heer Koenders,

Sinds 10 april 1984 heb ik totaal geen assistentie gehad van Nederland. TOTAAL NIETS. In Godsnaam, laat een mede-Nederlander niet in de steek. Help mij alstublieft!
^{Gevangenis Vacaville, 1 nov 2015}

In een cel met een brilloze wc-pot, stalen wasbak, vijf stapelbedden en acht celgenoten, bijna 9.000 kilometer hiervandaan, zit een Nederlander al 33 jaar gevangen. De tragiek van deze man: hij heeft de moorden op zijn vrouw en dochter vrijwel zeker niet gepleegd. En ook niet laten plegen, zoals het vonnis zegt waarop hij in 1986 is veroordeeld.

Zijn naam is Jaitsen Jainandun Singh. In Amerika, waar de Surinaamse Nederlander destijds woonde, kreeg hij 56 jaar celstraf. Dat gaat de nu 72-jarige Singh - kaal, ietwat gedrongen, vriendelijke blik en slecht ter been - niet overleven.

De bewijzen van zijn onschuld stapelen zich op sinds advocaat Rachel Imamkhan zich sterk voor hem maakt. Zij is de vrouw die vorig jaar Romano van der Dussen vrij kreeg, de Nederlander die in Spanje 12 jaar vastzat voor drie zedenmisdrijven die hij niet heeft gepleegd. Ze reisde onder meer naar de zwaarst beveiligde gevangenis van Groot-Brittannië, Frankland Prison, waar ze de werkelijke verkrachter een bekentenis liet schrijven en ondertekenen.

Ook voor Singh verzamelt ze ontlastend bewijs. Zo vloog ze onder meer naar de weduwe en broer van een van de vermoedelijke daders van de 'Singh-moorden' in Amerika. 'Jezus, zit die man nog steeds vast?', heeft de broer gezegd. De weduwe en hij legden verklaringen af en ondertekenden die. Hun oordeel: Singh had er niets mee te maken.

Eerder is Singhs strafzaak al eens, heel uitzonderlijk, in de VS heropend wegens twijfel aan zijn schuld. De aanklager, Dennis Stout, bleek corrupt. Hij had een heroïneverslaafde gedetineerde betaald om belastend tegen Singh te verklaren. Na onderzoek door de FBI moest Stout corruptie onder ede erkennen en werd hij daarvoor veroordeeld. Toch werd Singh, door een nieuwe aanklager van hetzelfde corrupte kantoor en een procedurele fout van zijn toenmalige advocaat, opnieuw veroordeeld. Op slechts één - aantoonbaar valse - verklaring, zonder enig ondersteunend bewijs.

'Mijn leven is al heel lang voorbij', zei Singh zelf in 2015, toen de Volkskrant hem opzocht in San Quentin State Prison in San Francisco. Voor het oog van de bewaking voegde hij er in de bezoekersruimte huilend en bijna stikkend in zijn eigen woorden aan toe: 'Minister Van der Steur heeft mij hier levend begraven.'

Deze langst vastzittende Nederlander in het buitenland, die in detentie al een paar zelfmoordpogingen heeft gedaan, was onthutst toen het Nederlands ministerie van Justitie niet meewerkte aan zijn verzoek voor overplaatsing naar Nederland. Het feit dat hij mogelijk onschuldig vastzit, weegt minder zwaar dan de formele regels, die eerder al zijn bekritiseerd door de Nationale Ombudsman - 'Voor maatwerk en weging van de menselijke maat lijkt weinig ruimte te zijn'.

Minister Koenders, ik had koningin Beatrix geschreven om hulp om ook mij, net als de Nederlandse gevangene op death row in Thailand, te helpen. Doch helaas: geen antwoord. Mijn zoon is niet alleen zijn zus en moeder kwijt, maar ook mij. (...) Ik ben een dead man walking.
_{Vacaville, 1 november 2015}

Deze man is onterecht veroordeeld, zegt advocaat Rachel Imamkhan stellig. 'Dat is verschrikkelijk. En net als bij Romano doet Nederland heel weinig voor hem.'

Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) en een machtiging van Singh zelf, vroeg de Volkskrant alle documenten op die betrekking hebben op zijn zaak. Wat heeft Nederland voor deze man gedaan of nagelaten?

Het vertrouwensrapport is een wassen neus

In kartonnen dozen op de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie zitten alle mails, handgeschreven brieven, notulen, interne nota's en officiële documenten van en over Singh sinds 1984. Over zijn arrestatie, de vrijspraak, veroordeling en herziening, over zijn zelfmoordpogingen, een wurgpoging door een celgenoot, kapotte knieën en mishandelingen door medegedetineerden.

Ineens duikt de Volkskrant zelf op:

Ons voorstel is om Singh mee te delen dat er een WOB-verzoek van de Volkskrant ligt. Dat het vertrouwensrapport zal worden overhandigd aan de Volkskrant en, als hij dat wenst, hij ook een kopie kan krijgen. (...) Op de vraag waarom hij nu pas een kopie krijgt, kun je uitleggen dat het rapport een intern stuk is en daarom in principe niet met derden wordt gedeeld.
_{(Mail van BuZa, 24 november 2015)}

Deze tekst, gericht aan de Nederlandse consul-generaal in San Francisco, is opmerkelijk. Dit is de eerste mail in de afgelopen vijf jaar, sinds advocaat Imamkhan op de zaak zit, waarin het ministerie bevestigt dat er een vertrouwensrapport bestaat. Zo'n rapport kan cruciaal zijn in het leven van een gedetineerde. Het bevat het oordeel van een vertrouwensadvocaat die door de Nederlandse overheid wordt ingehuurd bij vermoedens dat de rechtsgang van een Nederlander in het buitenland niet goed is verlopen.

Dit rapport had de basis moeten zijn voor meer bijstand in de zaak-Singh, zegt zijn advocaat. Een basis om voor hem te lobbyen, advocaten te ontvangen en zittingen bij te wonen, zoals - in een laat stadium - ook bij Romano van der Dussen is gebeurd. Een vertrouwensrapport had reden kunnen zijn voor minister Van der Steur een beroep te doen op zijn discretionaire bevoegdheid om Singh naar Nederland te laten overplaatsen.

Maar het rapport was kwijt. Bijna twintig jaar was het zoek. Al lezend in de dozen op Justitie en BuZa blijkt hoe dat kwam.

Op 29 juli 1992, bijna 25 jaar geleden, schrijft het consulaat aan de Nederlandse ambassade in Washington:

Belangrijkste grond voor herziening van de zaak Singh is dat er valse getuigenissen zijn uitgelokt door de officier van justitie. Advocaat acht kans op nieuw vonnis met vrijspraak groot.

En op 3 september 1999:

Het lijkt niet uitgesloten te zijn dat de heer Singh indertijd op oneigenlijke gronden voor beide moorden is veroordeeld.

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding}

Op 29 oktober 1999 stuurt de Nederlandse viceconsul vanuit Los Angeles een uiterst zeldzaam verzoek naar het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag:

Wij stellen voor om deze zaak nader te laten onderzoeken door een vertrouwensadvocaat. Kosten max 4.000 dollar resp. 550 dollar bemiddelingskosten.

Drie dagen later faxt BuZa in Den Haag terug dat het akkoord is. Singh wordt daarover nimmer geïnformeerd. Uiteindelijk blijken de 'dozen vol dossiers' de advocaat Harland Braun te veel om tijdig 'het gewenste rapport' uit te brengen. Hij draagt de zaak, een half jaar later, over aan een collega, de heer Slueter.

Dan gaat het mis.

Op 13 juli 2000, precies 17 jaar geleden, eindigt de Nederlandse poging om inzicht te krijgen in de omstreden rechtsgang van Jaitsen Singh. Het consulaat ontvangt die dag een brief van Brauns vervanger. De korte brief, die bestaat uit twee halve A4'tjes aan tekst, eindigt (in het Engels) met:

Ik heb talloze pogingen ondernomen om contact te krijgen met de advocaat van de heer Singh en de aanklager in deze zaak. Helaas, geen van hen heeft mij teruggebeld. Ik laat het u weten zodra dit verandert.

Niemand heeft ooit nog iets van deze advocaat vernomen. Niemand heeft hem ooit nog iets gevraagd. Deze brief wordt nu beschouwd als hét vertrouwensrapport in het dossier Singh. 'Het zat verborgen in de dikke dossiers en stelt niet veel voor', erkent een woordvoerster.

Voor deze twee halve A4'tjes heeft de Nederlandse overheid 4.550 dollar betaald. Singh heeft er nooit van geweten.

Het rechtshulpverzoek bereikte Nederland nooit

Er ging meer mis. Singhs zoon Surendar is tijdens de strafzaak nooit gehoord. Dat is vreemd; hij is een cruciale, ontlastende getuige. De destijds 14-jarige jongen had kunnen en willen verklaren, zo zei hij in 2015 in San Franciso tegen de Volkskrant, dat hij met zijn vader op een jachttrip was tijdens de moorden op zijn moeder en zus. Zijn moeder zou op die trip meegaan, evenals een vriendje van Surendar. Zijn moeder zag er op het laatste moment van af, dus van een gearrangeerde huurmoord kon geen sprake zijn.

Het Superiour Court heeft Surendar Singh destijds als getuige opgeroepen, maar de aanklager heeft nooit een rechtshulpverzoek naar Nederland gestuurd. Uit Singhs dossier blijkt dat de Nederlandse consul en ambassadeur herhaaldelijk bij het Nederlandse ministerie van Justitie hebben aangedrongen op een 'spoedig' besluit over het invliegen van de jongen, die na de moorden op moeder en zus en de detentie van zijn vader bij familie in Nederland was ondergebracht.

Op 4 januari 1985 schrijft toenmalig minister Hans van den Broek van Buitenlandse Zaken in een telexbericht aan de Nederlandse ambassade in Washington:

Officieel rechtshulpverzoek uit de VS werd nimmer ontvangen. Daarom kan aan verzoek geen gevolg worden gegeven.

De officier van justitie is verantwoordelijk voor zo'n rechtshulpverzoek. In een verslag van Singhs rechtszaak, gedateerd op 14 december 1984, staat dat deze aanklager 'geen verklaring kon geven waarom Washington nimmer een officieel rechtshulpverzoek heeft gedaan'.

Die aanklager is Dennis Stout, de man die later is veroordeeld wegens corruptie en het arrangeren van belastend bewijs om snel de zaak te kunnen winnen.

Het overplaatsingsverzoek wordt geweigerd

In de zomer van 2011 ontvangt advocaat Rachel Imamkhan een handgeschreven briefje uit de gevangenis van San Luis Obispo in Californië. In sierlijke letters stelt Jaitsen Jainandun Singh zich aan haar voor. Hij kent haar kantoor PrisonLaw uit Gezant uit Nederland, een blad dat gedetineerde Nederlanders in het buitenland vier keer per jaar ontvangen.

Singh schrijft over zijn echtgenote Grace, 'een Indische jongedame die haar 2-jarige dochtertje meebracht in ons huwelijk', over zijn zoon Surendar, over de moorden, zijn 56-jarige celstraf en wat er misging in zijn strafproces.

Vanwege overvolle gevangenissen, schrijft Singh, wil Californië af van veroordeelde buitenlanders die nooit meer vrijkomen. Zij worden zo veel mogelijk overgeplaatst naar hun land van herkomst, mits dit thuisland hen accepteert.

Advocaat Imamkhan bezoekt Singh dat najaar en raakt in de daaropvolgende jaren van onderzoek en opvragen van juridische stukken in de VS overtuigd van zijn onschuld. Ze 'vraagt, lobbyt en smeekt' bij BuZa en Justitie of haar cliënt voor overplaatsing in aanmerking kan komen, zodat ze samen met hem een nieuwe heropening van zijn strafzaak kan bewerkstelligen. Maar ze ontdekt al snel dat de ministeries het onderling oneens zijn.

Ondanks tegenwerking uit Den Haag stuurt ze in 2015 naar de VS een overplaatsingsverzoek. Het Amerikaanse Department of Justice vraagt het Nederlands ministerie van Justitie daarop: is Nederland bereid Jaitsen Singh over te nemen, en zo ja, hoe gaat de rest van zijn straf er dan uitzien?

Die vragen komen terecht bij Saskia de Reuver. Zij is bij het ministerie van Justitie hoofd van de afdeling IOS, Internationale Overdracht Strafvonnissen. De Reuver staat vanaf het begin afwijzend tegen Singhs overplaatsing, blijkt uit mailtjes en gespreksverslagen, met steeds nieuwe argumenten.

De consul-generaal in San Francisco, Hugo von Meijenfeldt, maakt zich sterk voor Singhs zaak. Hij organiseert op 1 juli 2015 een videoconferentie waarin hij De Reuver en haar Justitiecollega's in Den Haag overtuigt van het belang om Singh op humanitaire gronden naar Nederland te halen. Samen accorderen zij een positieve conceptbrief voor de Amerikaanse autoriteiten: ja, Nederland is bereid Singh op te nemen en te begeleiden bij zijn resocialisatie. De reclassering heeft daarvoor al een rapport opgesteld.

Tot zijn verbijstering krijgt consul Von Meijenfeldt kort daarop een brief te zien die vlak voor de teleconferentie al is verstuurd, waarin Nederland Singhs overplaatsingsverzoek onomwonden afwijst. De brief is op eigen houtje opgesteld door De Reuvers baas, directeur Jaap Koopman (Directie Beleidsondersteuning). Singh is hier niet welkom, schrijft hij, omdat hij niet voldoet aan twee criteria: ten tijde van zijn veroordeling was deze man al langer dan vijf jaar uit Nederland weg en Singh heeft te weinig 'strafrestant': naar Nederlandse maatstaven zou hij in Nederland direct vrij komen, omdat hij al meer dan 30 jaar vastzit. Want 30 jaar is in Nederland, na levenslang, nou eenmaal de hoogste straf.

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Consul Von Meijenfeldt is woedend.

Geachte heer Koopman,

Mij kwam een brief onder ogen die u zonder tussenkomst van de gebruikelijke diplomatieke kanalen heeft gemeend te moeten sturen. (...) In onze goede interdepartementale traditie wordt overleg gevoerd als er sprake is van verschillende standpunten. (...) Eenzijdige acties zijn uit den boze. U ontneemt de heer Singh de mogelijkheid om na 31 jaar gevangenschap op vrije voeten te komen.

De minister wordt niet volledig ingelicht

'Minister Van der Steur heeft mij hier levend begraven', huilde Singh in 2015 in San Quentin State Prison. Uit zijn dossier blijkt echter dat Koopman zijn afwijzende brief, geschreven namens Van der Steur, al had verstuurd zonder dat Singhs omstreden proces met de minister was besproken. Dat Van der Steur niet volledig over Singhs situatie was ingelicht, blijkt ook uit een mail van Saskia de Reuver aan vier collega's.

Zij schrijft op 20 augustus 2015 dat de minister verrast is door een publicatie in de Volkskrant, waarin 'andere feiten' over Singh staan dan hem bekend waren. De Reuver mailt:

'Dat zit volgens mij in de mogelijke oneerlijke rechtsgang. Die info was bij ons niet bekend (maar dat zou geen verschil maken).

Dat die info bij haar afdeling IOS niet bekend was, kan niet kloppen. Niet alleen heeft De Reuver destijds achter de schermen actief meegewerkt aan beantwoording van vragen van de Volkskrant, zoals blijkt uit haar e-mailcorrespendentie; ook kan advocaat Imamkhan twee brieven overleggen waaruit blijkt dat IOS al twee jaar eerder, in 2013, uitvoerig over Singhs omstreden rechtsgang op de hoogte was gesteld. Bovendien, zegt de advocate, 'sprak ik kort voor die mail een uur lang met Saskia de Reuver in haar kantoor in Den Haag. Daar heb ik haar een overzicht van alle misstanden in Singhs proces gegeven. Bij dat gesprek zaten drie personen die dit kunnen bevestigen.'

Het Volkskrant-artikel over Singhs geweigerde overplaatsingsverzoek leidt tot Kamervragen. Daarop antwoordt minister Van der Steur het parlement op 2 oktober 2015 dat de Amerikaanse autoriteiten nimmer concreet om het overnemen van Singh en zijn straf hebben verzocht, waarmee hij suggereert dat zijn ministerie dus niets te verwijten valt. Er staat echter niet bij dat zijn directeur Beleidsondersteuning Jaap Koopman de daaraan voorafgaande vragen uit Amerika afwijzend heeft beantwoord, waardoor zo'n verzoek er ook nooit zou komen.

Geen hulp bij overplaatsing

Singhs tragische geschiedenis toont dat hij 12 jaar van zijn detentie geen enkel consulair bezoek en nauwelijks bijstand uit Nederland heeft gehad.

Als Singh zijn overplaatsingsverzoek enkele jaren eerder had ingediend, was dit waarschijnlijk wel gelukt. Dan zat hij nog geen 30 jaar vast en had hij voldoende strafrestant gehad om zijn straf in Nederland uit te dienen en te resocialiseren. Dan was hij nu vrij man geweest. De verantwoordelijke consulair medewerker ontkent tegenover advocaat Imamkhan dat Singh eerder pogingen tot overplaatsing heeft ondernomen. Uit zes documenten blijkt echter dat hier wel degelijk sprake van was. De aanvraagformulieren hebben hem echter nooit bereikt.

De 72-jarige Jaitsen Jainandun Singh is slachtoffer van onmacht, onwil en Haagse regelzucht. Hij zit, zoals hij zelf zegt, 'weg te rotten' in een gevangenis ver weg, waar niemand hem hoort of ziet. De enige uitweg die hem rest is herziening van zijn strafzaak, maar dat kost veel tijd en geld. Daarvoor moet hij een lokale advocaat inhuren, met een private investigator getuigen opsporen en hoge proceskosten maken. 'Dat geld heeft hij niet', zegt zijn advocaat. Ze begint als laatste redmiddel een crowdfunding-actie, zoals ze dat ook in de zaak van Romano Van der Dussen in Spanje heeft gedaan.

Ook Singh zelf probeert een bijdrage te leveren, blijkt uit een tweeregelig tekstje van een geestelijk verzorger:

Singh wast kleding voor de gedetineerden à 0,10 dollar per stuk. Het spaargeld, nu 274 dollar, wil hij gebruiken om met een advocaat zijn onschuld te bewijzen.
_{Bezoekverslag, 26 mei 2009}