Hij ontving 15 miljoen subsidie voor zijn taalscholen. Nu wordt hij van fraude verdacht: ‘Ik heb niks te verbergen’

Er zijn solide aanwijzingen voor betrokkenheid van de Syrische zakenman Waiel Shaker bij grootschalige fraude in het inburgeringsonderwijs. Zelf wuift hij elk verwijt weg.

Waiel Shaker wijst naar een gevelsteen van bruin marmer die van onderen wordt verlicht door spotjes in een bedje van witte kiezels. Hier, op deze luxe winkelpui, had hij zijn naam willen laten graveren. Maar het marmer blijft voorlopig onbeschreven.

De Syrische vijftiger met de vriendelijke oogopslag bouwde sinds 2016 aan een web van bedrijven. Zijn onderneming TCI Compiti groeide met 32 vestigingen uit tot een van de grootste taalscholen voor inburgeraars van Nederland. Daarnaast is Shaker, die zelf gebrekkig Nederlands spreekt, eigenaar van een rijschool en een fabriek voor koperrecycling.

Hier in Eindhoven had de vestiging van het Shaker Centre de nieuwe kroon op zijn imperium moeten worden. In een straat in de wijk Oud-Woensel, die vanwege zijn grote hoeveelheid shoarmazaken en Arabische barbiers ook wel ‘klein Syrië’ wordt genoemd, wilde de zakenman een juwelier vestigen, een winkel voor witgoed, meubels en tapijten en een restaurant met Syrische delicatessen. De steenoven staat er al.

Syrisch platbrood zal er voorlopig niet in worden gebakken. Na jaren van succes is Shaker in het vizier van justitie beland. Zijn rekeningen zijn geblokkeerd en zijn aanvraag voor een Nederlands paspoort is bevroren.

Waiel Shaker is verdachte in het onderzoek King City, naar grootschalige witwas- en fraudepraktijken in het inburgeringsonderwijs. Volgens vertrouwelijke informatie uit het strafdossier, die in het bezit is van de Volkskrant, zijn er via valse facturen mogelijk miljoenen euro’s gedeclareerd voor nooit gegeven taalcursussen.

Hoewel er meerdere verdachten zijn, is Shaker volgens een informant van het Team Criminele Inlichtingen ‘de grote baas’, zo valt te lezen in een proces-verbaal. ‘De andere eigenaren hebben niets te vertellen. Zonder de goedkeuring van Waiel Shaker kan er niets gebeuren.’

In Eindhoven spot de verdachte vrolijk met dit beeld van de capo di tutti capi. Voordat we plaatsnemen op een Perzisch bankstel in zijn kantoortje achter in het pand, kijkt hij zijn bezoek deze maandagochtend indringend aan. ‘Wat kan ik jullie aanbieden? Koffie, thee, marihuana, cocaïne?’ Hij schaterlacht.

Moeilijk te ontdekken

Dit voorjaar berichtte de Volkskrant over het gemak waarmee taalscholen geld achteroverdrukken dat is bedoeld voor de inburgering van nieuwkomers. Voor iedere asielzoeker staat bij de overheidsinstantie Duo een rekening klaar met 10 duizend euro, waarmee zij zelf een taalcursus kunnen inkopen bij een aanbieder naar keuze.

Het journalistieke onderzoek toonde aan dat fraude moeilijk te ontdekken valt als scholen het op een een-tweetje gooien met hun cursisten. In ruil voor cadeaukaarten van de Mediamarkt of contante geldbedragen blijken nogal wat inburgeraars bereid om facturen te tekenen voor lessen die zij nooit hebben gevolgd. Die facturen worden vervolgens door Duo uitbetaald aan de taalschool.

Betrokkenen die informatie deelden met de krant, wezen erop dat achter de schermen van verschillende taalscholen steeds dezelfde persoon aan de touwtjes trekt. Hij zou er al jaren in slagen om zichzelf, buiten het zicht van de instanties, te verrijken met geld dat is bedoeld voor de integratie van nieuwkomers. Hard bewijs werd niet geleverd.

Na publicatie van het eerste artikel meldden zich nieuwe tipgevers bij de krant. Ook in hun verhalen dook steeds weer dezelfde naam op: Waiel Shaker. Wie is deze Syrische zakenman?

Open boek

Wie op zoek gaat naar meer informatie over Shaker, belandt al snel in de mist. Volgens de Kamer van Koophandel is hij af en aan betrokken bij een wirwar aan bedrijven. Over zijn privéleven is hij weinig mededeelzaam. Zelfs mensen die met hem hebben gewerkt, weten niet waar zijn vrouw vandaan komt – de één zegt Italië, de ander Polen (het blijkt Albanië).

Van immigratiedienst IND krijgt Shaker in 2014 een verblijfsvergunning als Syrische oorlogsvluchteling. Dat is hij niet, geeft hij toe tijdens het gesprek in Eindhoven, waarin hij zich opstelt als een open boek. ‘Jullie kunnen me alles vragen’, zegt hij, terwijl hij zijn gasten met een gulle glimlach van koffie voorziet.

Hij heeft zijn geboorteland al ruim voor de oorlog verlaten, vertelt hij. In 2000 om precies te zijn, het jaar dat de Syrische president Bashar al-Assad het stokje overneemt van zijn beruchte vader Hafez, die het land met ijzeren hand heeft geregeerd.

Hoewel er op dat moment geen oorlog woedt in Syrië, is het voor politieke dissidenten allesbehalve veilig. De familie van Shaker, die in het noorden van het land een succesvolle business runt in onderdelen van landbouwmachines, is soennitisch en verzet zich openlijk tegen de Assad-clan, die afkomstig is uit een andere religieuze stroming. Het wordt Shaker, dan nog een jonge dertiger vol toekomstdromen, te heet onder de voeten. Hij vlucht naar Nederland.

In die tijd is het nog niet zo vanzelfsprekend om als Syriër een verblijfsvergunning te krijgen. ‘Na tweeënhalf jaar in een asielzoekerscentrum was ik het wachten helemaal zat’, zegt Shaker. Hij reist op een vals paspoort naar Italië, waar een broer woont.

Ruim tien jaar leeft hij als illegale vreemdeling in Europa. Het langst in Italië, maar hij beweert ook te hebben gewerkt in België, Frankrijk en Rusland. Hij pakt naar eigen zeggen alles aan: van laden en lossen tot een baantje bij een pokerclub.

‘Ik houd van gokken, ja’, zegt Shaker, terwijl hij flesjes water uitdeelt aan zijn bezoek. Even later trommelt hij een jonge Syriër op, een medeverdachte uit het onderzoek King City, die hij opdraagt kebab te gaan halen. Als toetje verschijnt een doos baklava op de glazen salontafel.

Tijdens de lunch – ‘ik ben eigenlijk op dieet’ – vertelt Shaker dat hij in 2014 het plan had om naar Noorwegen te gaan. De Syrische burgeroorlog die inmiddels in volle gang is, biedt hem de kans om legaal verblijf te krijgen. Hij hoeft zich maar aan te sluiten bij de stroom vluchtelingen.

Maar de geplande reis naar Oslo stokt in een trein aan de Duitse grens, waar een oplettende douanier opmerkt dat hij geen geldige identiteitspapieren heeft. Hij stuurt Shaker terug naar Amsterdam, waar hij een tussenstop had. Zo belandt Shaker tegen zijn zin opnieuw in de polder. Dit keer krijgt hij wel een verblijfsvergunning. Dat hij vele jaren eerder ook al een poging heeft gedaan, wordt door de IND niet opgemerkt.

Ondernemersgeest

Illegaal werken in Italië is makkelijker dan een baan vinden als geregistreerde nieuwkomer in Nederland, merkt Shaker. ‘Zelfs in restaurants waar ik me aanbood als afwasser, zeiden ze dat ze geen werk voor me hadden.’

Zijn ondernemersgeest, die hij van huis uit heeft meegekregen, brengt hem op een idee: wat nou als hij een taalschool opzet? Tijdens zijn eigen inburgeringstraject is hij op tal van dingen gestuit die beter kunnen.

Hij benadert zijn oud-docent Margot, die Nederlands doceert aan anderstaligen maar ook een eigen taalschooltje runt voor Italiaanse les.

Ze hebben een klik en kunnen bovendien in het Italiaans communiceren, omdat Shaker die taal dankzij zijn lange verblijf in Italië vloeiend spreekt. Tot zijn verbazing gaat de docent mee in zijn voorstel om samen een bedrijf te beginnen. ‘Die vrouw is gek’, grijnst Shaker in de richting van Margot van B., die deze maandagochtend naar Eindhoven is afgereisd om het interview te vertalen op momenten dat hij er in het Nederlands niet uitkomt.

Van B. is medeverdachte in het onderzoek naar fraude en witwassen. Ze wil niets kwijt over de beschuldigingen aan haar adres. ‘Ik zit hier alleen als tolk.’

De eerste lessen van TCI Compiti worden nog gegeven in een buurthuis, maar al snel kunnen ze zich een pand in Breda veroorloven. Binnen een half jaar heeft de school al honderden leerlingen.

De pijlsnelle opkomst van TCI Compiti leidt tot argwaan bij concurrenten. Taalscholen in de buurt die al jaren bezig zijn, hebben nog geen honderd cursisten, en deze school heeft er in no time een veelvoud. Hoe kan dat?

Volgens Shaker is dat te danken aan een combinatie van slimme marketing via Syrische tussenpersonen, die op basis van een bonussysteem studenten werven, en goede lessen. TCI Compiti opent in rap tempo locaties in het hele land, waar Shakers kennissen uit de Syrische diaspora worden aangesteld als coördinatoren.

De opmars gaat zo snel dat de eigenaren het zelf kennelijk nauwelijks kunnen volgen. ‘Binnen anderhalf jaar hadden we 32 filialen’, zegt Shaker. ‘32?’ onderbreekt Margot hem verbaasd, ineens uit haar rol als vertaler. ‘Dat klopt toch niet? Ik zou eerder zeggen 22.’

Parallel hieraan vindt Shaker tijd om, in wisselende samenwerkingen met anderen, nóg drie bv’s te verwerven die zich allemaal bezighouden met taalles: ABC Taal, Taalhorizon en Succes2gether.

Lucratieve handel

Het is een lucratieve handel. Uit documenten van justitie blijkt dat Taalhorizon in twee jaar tijd 2,4 miljoen euro heeft ontvangen van Duo. TCI Compiti kreeg in vier jaar tijd bijna 13 miljoen euro uitgekeerd van de overheidsinstantie. ‘Opvallend’ is volgens justitie het hoge winstpercentage dat TCI Compiti al in het eerste jaar van zijn bestaan weet te behalen: bijna 32 procent.

Volgens eigenaren van bonafide taalscholen is het best lastig om een redelijk inkomen te verdienen met inburgeringsonderwijs, als je werkt met gekwalificeerde docenten en alle regels opvolgt.

Dat is dan ook niet wat er bij de taalscholen van Shaker gebeurt, vermoedt justitie. ‘Bij de taalscholen van Waiel Shaker zijn er leerlingen die daadwerkelijk les volgen, leerlingen die alleen in het begin les volgen en leerlingen die helemaal geen les volgen’, noteert het Team Criminele Inlichtingen. Volgens de verdenking worden er stapels facturen ingediend voor lessen die nooit zijn gegeven. De cursist profiteert er in veel gevallen van mee, via de ontvangst van een cadeaukaart van de Mediamarkt of een contant geldbedrag.

Een getuige vertelt, zo staat in een proces-verbaal, dat hij met zijn vrouw contracten tekende bij TCI Compiti en later bij Taalhorizon. In vijf maanden heeft het stel geen enkele les gehad. Toen de cursist daarover boos de school opbelde, kreeg hij een manager aan de lijn. ‘Die vertelde me dat ik heel goed moest luisteren en voorzichtig moest zijn, want als ik niet doe wat hij wilde, dan zou ik voortaan alleen nog kunnen dromen van een Nederlandse identiteit. (...) Hij zei: ik kom naar je huis en zal je vermoorden. (...) Hij vroeg me om naar het kantoor in Rotterdam te komen. Ik weigerde en hij begon te vloeken.’

In sommige gevallen worden cursisten DigiD-inlogcodes afgetroggeld. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Zaanstad, waar de taalschool Succes2gether van Shaker enige tijd actief is. Een oplettende vrijwilliger van Vluchtelingenwerk ontdekt in 2018 dat sommige nieuwkomers hun DigiD hebben afgegeven, waardoor de taalschool via hun persoonlijke Duo-pagina declaraties heeft kunnen goedkeuren. ‘Ik ben gaan waarschuwen en heb wachtwoorden samen met mijn cliënten veranderd’, zegt de betreffende oud-vrijwilliger Ernst-Jan Kloosterhuis hierover tegen de Volkskrant.

Een Syrische cursist die op Facebook waarschuwt voor Succes2gether, krijgt berichten waarin iemand van de taalschool dreigt haar te laten uitzetten, als zij haar Facebook-post niet corrigeert. Een woordvoerder van de politie Zaanstad bevestigt dat er in deze kwestie melding is gedaan van bedreiging.

Gevoel van onaantastbaarheid

Op zijn kantoortje in Eindhoven wuift Waiel Shaker de beschuldigingen zelfverzekerd weg. Succes2gether werd gerund door een zakenpartner van hem, dus met die bedreiging heeft hij niks te maken. De getuige die heeft verklaard dat hij geen les kreeg en werd bedreigd toen hij daarover klaagde? Dat is iemand die het om persoonlijke redenen op hem heeft gemunt, en daarom leugens verspreidt. En zo weet hij aan elk verwijt een draai te geven.

‘Ik heb al zo vaak tegen de instanties gezegd: kom alles hier onderzoeken’, zegt Shaker. ‘Maar ze hebben nooit iets kunnen vinden.’

De zakenman lijkt zich onaantastbaar te voelen. Hij overhandigt de Volkskrant zelf de documenten van justitie die vol staan met beschuldigingen, ‘want ik heb niks te verbergen’.

Naast verklaringen van getuigen die klagen over het vervalsen van handtekeningen en het indienen van nepfacturen door TCI Compiti, staan er meldingen in die zijn gedaan bij de Financial Intelligence Unit (FIU), de overheidsinstantie die strijdt tegen witwassen. Zo meldt Holland Casino Shaker meerdere keren op bezoek te hebben gehad met tienduizenden euro’s speelgeld.

Volgens Shaker is elke stap in zijn leven opeens verdacht. Het is hem duidelijk: er wordt een politiek spel gespeeld. De overheid wil een schuldige aanwijzen, nu het inburgeringsstelsel een fiasco is gebleken. En terwijl andere frauduleuze scholen vrijuit gaan – ‘ik heb harde bewijzen’ – wordt hem als ‘hardwerkende asielzoeker’ het leven zuur gemaakt.

Diepe zucht

Door de webcam is te zien dat Lidy Schilder diep zucht, als de naam Waiel Shaker valt. Schilder is de directeur van Blik op Werk, de instantie die door de overheid is aangewezen om toezicht te houden op het inburgeringsonderwijs. Alleen taalscholen met het keurmerk van Blik op Werk kunnen bij Duo cursussen declareren.

Schilder zegt het niet met zoveel woorden – vanwege de privacy mag ze geen uitspraken doen over specifieke scholen – maar duidelijk is dat Blik op Werk de activiteiten van Shaker en zijn spinneweb aan bv’s al lange tijd in het vizier heeft. ‘Het probleem met sommige scholen’, aldus Schilder tijdens het (vanwege corona) online-gesprek, ‘is dat ze het in de juridische entiteit goed hebben geregeld. En dat de fraude dus op een andere plek plaatsvindt, waar wij niet bij kunnen.’

Sommige bronnen vinden dit een onwaarschijnlijk verhaal, zeggen ze tegen de Volkskrant. Er zijn al jaren signalen dat er iets niet klopt bij TCI Compiti, waarom is er niet eerder ingegrepen? Zij vermoeden dat een of meerdere medewerkers van Blik op Werk door Shaker worden betaald om het onderzoek te saboteren of informatie door te brieven. Hun indruk wordt versterkt doordat de toezichthouder deze zomer ‘nat’ ging voor de rechter. Door een (gemakkelijk te voorkomen) fout van Blik op Werk kreeg TCI Compiti zijn keurmerk terug.

Schilder kent de vermoedens. ‘Sinds anderhalf jaar horen wij geruchten dat een medewerker zou meewerken aan het lekken van informatie.’ Maar de drie externe onderzoeken die daarop volgden hebben volgens haar ‘geen enkele aanleiding’ gegeven om aan te nemen dat er echt is gelekt. Waar die verhalen dan vandaan komen? ‘Het lijkt allemaal te herleiden tot één bron, die de roddel verspreidt omdat hij last van ons heeft.’ Wie precies? ‘Een eigenaar die drie taalscholen heeft gehad.’

De werkelijkheid is volgens Schilder minder spannend: de bestrijding van fraude verloopt nu eenmaal moeizaam omdat Blik op Werk geen opsporingsinstantie is. Als stichting die toeziet op de kwaliteit van het inburgeringsonderwijs, is Blik op Werk niet berekend op het natrekken van alle fraudesignalen die sinds 2016 in toenemende mate binnenkomen.

Ook de privacywetgeving werkt volgens Schilder niet mee: zo was bij uitvoeringsinstantie Duo bekend dat TCI Compiti in totaal voor ruim 2.500 cursisten lesgeld heeft gedeclareerd, maar mocht deze informatie op individueel niveau niet worden gedeeld met Blik op Werk. Schilders organisatie kan wel controles uitvoeren in de klas, maar als niet duidelijk is wie daar zouden moeten zitten, is het onmogelijk te checken of een school geld incasseert voor ‘spookstudenten’.

Spookstudenten

Spookstudenten die geen les volgen, maar wel cursussen declareren, staan bij TCI Compiti bekend als ‘engelen’, vertelt een ingewijde. ‘Ze zijn er wel, maar je ziet ze niet.’ De Volkskrant sprak met vijf bekenden van Shaker, die in meer of mindere mate zelf betrokken waren bij zijn organisatie. Niemand wordt herkenbaar of herleidbaar opgevoerd, omdat bronnen repercussies vrezen als uitkomt dat ze hebben gepraat.

Ze doen hun verhaal omdat ze gewetenswroeging hebben gekregen en omdat ze vinden dat de Nederlandse maatschappij schade wordt berokkend door misbruik van de middelen. De schatting van een goed ingevoerde bron is dat ongeveer 40 procent van het leerlingenbestand bij TCI Compiti uit ‘engelen’ bestaat. Omgerekend zou dat op basis van een omzet van bijna 13 miljoen euro neerkomen op zo’n 5 miljoen euro die onterecht is uitgekeerd.

Een document waaruit deze werkwijze blijkt, is in bezit van de Volkskrant. Op de foto van een aanwezigheidsformulier van TCI Compiti is te zien dat zeven studenten al voor twaalf lessen een krabbel hebben gezet, terwijl de data van de lessen niet zijn ingevuld.

Een bron, zelf van Syrische komaf, verbaast zich erover dat dit in Nederland vooralsnog onbestraft is gebleven. ‘In Syrië zou de geheime dienst daar meteen achter komen en beland je, ook zonder bewijs, in de gevangenis.’

Shaker wordt omschreven als een slimme zakenman, die met zijn charme veel voor elkaar krijgt. Hij is sociaal en allervriendelijkst. ‘Zijn woorden zijn als honing’, zegt een geïnterviewde. Achter dat innemende voorkomen zou een gewiekste persoonlijkheid schuilgaan die precies weet hoe hij zijn criminele activiteiten verborgen moet houden. Gevoelige gesprekken worden nooit over de telefoon gevoerd. Informatie over zijn zaken zou hij alleen met een kleine kring van vertrouwelingen delen.

Zijn invloed reikt ver. ‘Hij is als een octopus’, vertelt iemand. ‘Overal heeft hij tentakels.’ Daarmee zou hij zijn vertrouwelingen in zijn greep houden: ze zouden geen belastende informatie over hem kunnen delen zonder zichzelf in diskrediet te brengen. ‘Iedereen is bang voor hem’, zegt een bron. ‘Hij is de God van de taalscholen.’

Niet onder de indruk

In Eindhoven klinkt weer die schaterlach in het kantoortje, als Shaker deze typeringen te horen krijgt. ‘Zeg, kijken jullie soms te veel Amerikaanse films?’ Hij spoort zijn bezoek aan vooral nog een stukje baklava te nemen.

Shaker is niet onder de indruk van de beschuldigingen. Zelfs als eind juni de Fiod om zeven uur ’s ochtends zijn huis in Heerlen binnenvalt, maakt hij zich naar eigen zeggen niet druk. ‘Mijn vrouw schudde me wakker met de mededeling dat de politie voor de deur stond. Ik zei: laat ze maar hierheen komen.’

Hij heeft de avond ervoor tot na middernacht gesport en is moe. Kan hij nog even blijven liggen? Maar de breedgeschouderde, in het zwart gestoken rechercheur die even later naast zijn bed staat, gebiedt hem mee naar beneden te komen.

Daar treft hij een heel opsporingsteam van de Fiod en de Inspectie Sociale Zaken aan, inclusief een stel speurhonden. Hij wordt verdacht van witwassen en het indienen van valse facturen, krijgt hij te horen. Op dat moment worden in het onderzoek King City nog vijf woningen en twee panden in Rotterdam, Breda, Heerlen, Barendrecht en Halderberge doorzocht.

‘Mooie auto’, merkt een van de rechercheurs op over zijn Audi A6 Allroad, die later wordt meegenomen. Ook stelt de Fiod vragen over een aangetroffen contant geldbedrag van 2.000 euro. Shaker snapt niet waar ze zo moeilijk over doen. ‘Meneer, ik heb miljoenen omzet gedraaid met mijn taalschool.’

Bevroren bankrekeningen

Het is vervelend dat hij door die bevroren bankrekeningen de plannen voor zijn winkelcentrum in Eindhoven niet kan voortzetten, zegt Shaker, laverend tussen de opgerolde oosterse tapijten. Toch staan in het pand de koelkasten en wasmachines al klaar voor de verkoop.

Dat zit zo: Shaker kan momenteel zijn restaurant niet openen, omdat de gemeente Eindhoven hem vooralsnog een horecavergunning heeft geweigerd op basis van de wet Bibob, die het faciliteren van criminaliteit tegengaat. Maar Shaker heeft de onderverhuur van het pand geregeld, dus zijn zakenpartners kunnen wel door met hun geplande winkels.

Een van zijn maten die deze maandagochtend in kluskleding door het gebouw scharrelt, is Abu Bilal. Die was enige tijd verdachte in het onderzoek naar de Hofstadgroep, omdat hij hun geestelijk leider in 2004 had helpen ‘ontsnappen’. Op de dag dat Theo van Gogh werd vermoord, vloog de geestelijk leider naar Syrië. Abu Bilal zei destijds niets te hebben geweten van de gewelddadige plannen, hij had slechts de reis geboekt voor zijn Syrische vriend. Het kwam toen niet tot een vervolging. Wel zat hij eerder drie jaar vast in België voor mensensmokkel en werd hij al in 2007 tot ongewenst vreemdeling verklaard.

Deze maandag legt Abu Bilal niettemin de laatste hand aan de inrichting van een witgoedzaak. Die komt op naam van de zoon van Abu Bilal te staan, verduidelijkt Shaker.

De Syriër zegt zich niet bezig te houden met het verleden van de mensen die in dit pand zakendoen. ‘Voor mij is hij gewoon een goed persoon.’ Beschuldigingen van justitie in Nederland moet je bovendien met een korreltje zout nemen, vindt hij. ‘Dat zie je wel aan mijn zaak.’

Het onderzoek loopt

Of en wanneer Shaker en zijn medeverdachten voor de rechter moeten komen, is nog niet bekend. Justitie wil alleen kwijt dat het onderzoek nog loopt.

Hoe dan ook komt strafrechtelijke vervolging te laat, zegt een van de bronnen voor dit verhaal. ‘Het geld is allang naar het buitenland verdwenen.’

Dat vertelt ook een informant aan het Team Criminele Inlichtingen. ‘Een groot gedeelte van het geld van Waiel gaat via zijn broer naar Italië en Turkije. In die landen kan de broer van Waiel het geld investeren in nieuwe bedrijven en grond’, staat in een proces-verbaal.

Wat een onzin, zegt Shaker zelf. ‘Ik heb mijn broer in Italië zes of zeven keer 500 euro gestuurd, zodat hij het naar onze moeder in Syrië kan sturen. Dat is alles.’

Hij denkt erover om naar het buitenland te vertrekken. Zijn vertrouwen in de Nederlandse rechtsstaat is hij kwijt. Zolang het onderzoek loopt, zijn zijn handen gebonden. En ook als straks niks wordt bewezen, is zijn toekomst hier verpest. ‘Tegen die tijd zijn al mijn bedrijven failliet.’

Het is dat hij twee kinderen heeft, anders zat Shaker hier niet meer. Zodra hij de kans krijgt om met zijn gezin te emigreren, maakt hij dat hij wegkomt. Waarheen dondert niet, zegt de man die zich op zoveel plekken in de wereld al wist te redden. ‘Elk ander land is goed voor mij.’