Het woord vagina is Nigeriaanse mannen veel te gewaagd

‘Op de première-avond zat ik zelf met open mond te kijken’, lacht Hafsat Abiola, de vrouwenrechtenactiviste die de Vaginamonologen naar Nigeria haalde. ‘Ik was bang dat als ik het tevoren had gezien, ik het stuk nooit zou durven brengen, want de Nigeriaanse samenleving is zo conservatief.’

In 2004 zond Abiola het script en de banden van de originele Amerikaanse voorstelling naar Joke Silva, de beroemdste actrice van Nigeria, met de vraag of zij het stuk wilde produceren. Silva deed er twee jaar over om te beslissen.

‘En daarna was vooral de financiering een probleem’, vertelt Abiola. ‘Ambassades, stichtingen, bedrijven, allemaal wezen ze ons de deur. ‘Vagina’ in de titel van een stuk, dat was Nigeriaanse mannen veel te gewaagd. ‘Eerst durfde niemand hardop ‘borst’ te zeggen, maar borstkanker doodt vrouwen en dus zeggen we het nu. Vrouwen worden mishandeld, verkracht, genitaal verminkt omdat ze een vagina hebben, dus we móéten het woord wel gebruiken. Maar dat argument overtuigde hen niet.’

Nigeriaanse zakenvrouwen en de Nederlandse hulporganisatie Cordaid brachten uiteindelijk het geld bij elkaar. Die laatste nodigde Abiola uit om haar verhaal in Den Haag te komen doen.

Niet tijdens de monologen over huiselijk geweld voelden Abiola en de andere vrouwen in het publiek zich ongemakkelijk – ‘want dat kennen we’ – maar wel wanneer de actrices het over seksueel genot hadden. ‘In Nigeria worden vrouwen niet geacht dat belangrijk te vinden. Maar na afloop kreeg de cast wel een staande ovatie.’

Nog belangrijker voor Abiola is de hoorzitting die het Nigeriaanse parlement binnenkort, naar aanleiding van de monologen, organiseert over huiselijk geweld. Die moet wetsvoorstellen opleveren die vrouwen beter beschermen.

‘Ze doen uiterst zelden aangifte van huiselijk geweld’, zegt Abiola. ‘Er zijn dan ook geen precieze cijfers bekend over het aantal verkrachte, misbruikte of vermoorde meisjes en vrouwen. De Nigeriaanse publieke opinie vindt een zekere mate van geweld tegenover vrouwen ‘normaal’. De Vagina monologen is een heel klein stapje in de strijd tegen die mentaliteit.’

De opbrengsten van de voorstellingen gaan naar een blijf-van-m’n-lijf-huis, het derde in het land. Dat die nodig zijn, bewijst een recent rapport van Amnesty International. Tweederde van de Nigeriaanse vrouwen zou thuis fysiek of psychisch mishandeld worden.

Abiola, een moslim, ziet het geweld tegen vrouwen in haar land als een groter probleem dan etnische of religieuze spanningen. ‘Bevolkingsgroepen zijn destijds door de militaire dictatuur tegen elkaar opgezet. Toen zeven jaar geleden een democratisch gekozen regering aan de macht kwam, kwamen die spanningen vrij. Maar het conflict tussen mannen en vrouwen overstijgt al die scheidslijnen.’

Dat Abiola dat zegt is opmerkelijk. Haar vader Moshood Abiola, de eerste democratisch gekozen president, werd in 1993 gevangen genomen door militairen die het niet eens waren met de verkiezingsuitslag. Abiola’s moeder Kudirat, die na de opsluiting van haar man boegbeeld werd van de pro-democratische beweging, werd in 1996 vermoord.

‘De militairen vermoordden mijn mum omdat ze geen lastige pottenkijkers wilden. Het ergste dat ik dus kon doen, was zwijgen. Want dan zou de junta gewonnen hebben.’

Abiola – toen amper 22 en laatstejaars politieke economie aan de Harvard University – richtte ter nagedachtenis van haar moeder KIND (Kudirats Initiatief voor Democratie) op. Ze oefende druk uit op de VS, internationale instellingen en oliebedrijven om sancties tegen het regime in te stellen. In 1999 werd Nigeria een democratie. Abiola gooide het roer om bij KIND. Ze maakte er een organisatie van die jonge vrouwen wil emanciperen. ‘Want hoewel vrouwen als mijn moeder een belangrijke rol hadden gespeeld in de democratische beweging, bleken ze in de eerste democratisch gekozen regering ondervertegenwoordigd. ‘Op alle niveaus waren meer dan 95 procent van de raadsleden mannen.’

‘Ook in Europa en de VS kregen vrouwen pas inspraak toen ze nodig waren als arbeidskrachten. Afrika heeft nooit zo’n economische revolutie gekend. In plaats daarvan ondervinden we de gevolgen van de globalisering. En die is vernietigend voor de emancipatie van Afrikaanse vrouwen, die meestal het land bewerken. Als er geen Europese landbouwsubsidies zouden bestaan, zouden ze hun oogsten in Europa kunnen verkopen. Die grotere economische macht zou hen onafhankelijker maken. Nu worden vrouwen seksueel uitgebuit omdat ze financieel afhankelijk zijn.’

Abiola wil jonge vrouwen weerbaarder maken, zodat ze dit soort misstanden niet langer pikken. ‘Daarnaast geven we leiderschapstraining, carrièreadvies en les in financieel management. Ze kunnen alles worden wat ze maar willen, het hangt alleen maar af van hun eigen ambitie. Een van de vrouwen die het programma doorlopen heeft, coördineert de Nigeriaanse werkgelegenheidsprogramma’s voor de International Labour Organisation.’

Abiola vertelt erover met enthousiasme. ‘Een andere heeft in Lagos een weeshuis opgezet, een derde is hoogleraar Engels aan de universiteit en schrijft toneelstukken. Allemaal volgen ze hun eigen droom.’

Stiekem hoopt de vrouwenrechtenactiviste wel dat sommige van ‘haar’ vrouwen zich ook kandidaat zullen stellen bij de parlementsverkiezingen volgend jaar. Met minder dan 6 procent vrouwelijke parlementariërs bevindt Nigeria zich in een achterhoedepositie. ‘Daar moeten we dringend iets aan doen.’

Hafsat Abiola is zelf intussen zes maanden zwanger. ‘Het wordt een jongetje’, zegt ze glimlachend, onderwijl over haar buik strelend. ‘Maar hij zal nooit vrouwen slaan. Dat beloof ik.’