Het stilgehouden verhaal van het Nederlandse schip dat honderden Duitse gevangenen aan hun lot overliet op zee

Terwijl het gesprek langs de historische meetlat van goed en fout scheert, kijkt Herman Hoeksema ons vanaf een foto ondoorgrondelijk aan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Hoeksema de kapitein die 478 Duitse opvarenden aan hun lot overliet in de wateren bij Nederlands-Indië, met alle gevolgen van dien. Nu is hij de tragische hoofdrolspeler in de documentaireserie De ondergang van de Van Imhoff.

Kleindochter Anouk Hoeksema vertelt in een Leids café over de emoties die loskwamen bij de ontrafeling van dit drama. Drie dagen eerder werd de driedelige film vertoond aan betrokkenen, familie en nabestaanden. De zaal zat vol Duitsers en Nederlanders en de spanning was bijna tastbaar. Een Duitse vrouw nam de 44-jarige Hoeksema apart om te zeggen hoezeer ze onder de indruk was. 'Dat heeft me zo veel goed gedaan.'

In De ondergang van de Van Imhoff zijn nu eens Duitsers het slachtoffer en wordt Nederland opgezadeld met de schuldvraag. Het is een gelaagd verhaal, waarin het microleventje van Anouk Hoeksema wordt meegesleurd door de macrogeschiedenis rond haar grootvader.

Voor het uitbreken van de oorlog deed de Van Imhoff stilletjes dienst in de wateren van Nederlands-Indië. De Japanse invasie zadelde de kapitein op met een onmogelijke opdracht. Nadat het moederland was bezet, besloten de autoriteiten van Nederlands-Indië alle Duitse inwoners op te sluiten. Met de nadering van de Japanse bezettingsmacht in 1941 werden ze met spoed naar Brits grondgebied getransporteerd. Daar ging het in januari 1942 gruwelijk mis.

De Van Imhoff was met zijn lading van bijna vijfhonderd gevangenen nauwelijks de haven van Sibolga uit of Japanse gevechtsvliegtuigen zetten de aanval in. Toen het schip slagzij maakte, liet Hoeksema de beschikbare reddingsboten zakken. Bemanningsleden en bewakingspersoneel brachten zichzelf in veiligheid. De menselijke vracht bleef achter. Slechts 67 gevangenen wisten het vege lijf te redden.

Ragfijn wordt blootgelegd waarom het nooit tot strafvervolging kwam en waarom die ramp slechts een kanttekening bleef in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. De ondergang van de Van Imhoff is een niet te missen les in verwerking van onaangename geschiedenis.

Zo werd televisiejournalist Dick Verkijk in 1965 gedwarsboomd bij zijn poging de affaire aan de grote klok te hangen. Voor Achter het Nieuws, de toenmalige nieuwsrubriek van omroep Vara, had hij een reportage gemaakt, maar de omroepleiding stak een stokje voor uitzending. Uit nieuwe documenten blijkt dat verbod zelfs uit Den Haag te zijn gekomen. Kennelijk had ARP-staatssecretaris Adri van Es (Marine) geen zin in gedonder.

Die doofpot is de tweede laag die de documentairemakers Kees Schaap en Foeke de Koe aanboren. Daarin is de journalistieke rol Dick Verkijk, met zijn 88 jaar nog altijd een opgewonden standje, de hoofdrolspeler. In haar zoektocht naar oorzaak en gevolg wordt Anouk Hoeksema vergezeld door Thomas Heindl, achterkleinkind van een van de slachtoffers.

Tamelijk eensgezind beginnen ze daaraan. Langzaam maar zeker komen hun verschillende invalshoeken aan de oppervlakte. Heindl kan de ondergang van de Van Imhoff op 18 januari 1942 niet anders kwalificeren dan als een oorlogsmisdaad. Emoties spelen daarbij een ondergeschikte rol. Hoeksema wil juist weten wat haar grootvader, die zwijgzame en ondoorgrondelijke man, heeft bezield. Begrip en irritatie strijden bij Heindl om de voorrang.

Gaandeweg leert Anouk Hoeksema meer over de gecompliceerde verhoudingen binnen haar familie. Ook daarin heeft de ondergang van de Van Imhoff een rol gespeeld. Zonder dat zij daar iets van wist, blijkt haar vader zich al eens in de discussie te hebben gemengd. 'Ik weet ook zeker dat mijn vader deze film niet had gewild.'

Toch heeft Hoeksema allerminst spijt van de onderneming. 'Het is tijd dat die rauwe pijn naar boven komt. Pas dan kan het helingsproces beginnen.' Daarom vermoedt ze dat haar vader, gesteld dat er een hiernamaals is, er nu net zo over denkt. 'En mijn opa ook, waarschijnlijk.'

Ze blijft de paniek benadrukken die Herman Hoeksema ongetwijfeld parten heeft gepeeld. 'Hij is zo ontzettend onder druk gezet om die onmogelijke opdracht uit te voeren. Niemand weet hoe je in zo'n situatie zou handelen.'

Zijn portret, opgedoken bij een familielid, is deze woensdagochtend een cadeautje van Kees Schaap. Voor het eerst heeft Anouk Hoeksema een foto van opa Herman in haar bezit. Het is een blijvende herinnering aan hem, aan de ondergang van de Van Imhoff en aan de zoektocht naar dat alles.

_{De ondergang van de Van Imho1. Deel 1 wordt morgen om 20.15 uur op NPO 2 uitgezonden. Vervolgdelen op 17 en 24/12.}