Het schoolbord stiekem verstopt

Dat jonge meisjes tijdens het Taliban-bewind in Afghanistan toch leerden lezen en schrijven, is voor een klein deel te danken aan Orzala Ashraf (31). De Afghaanse hulpverleenster zette eind jaren negentig een netwerk op van vrouwen die het aandurfden om stiekem les te geven aan buurmeisjes. Op zo’n veertig ‘huiskamerscholen’ volgden bijna driehonderd meisjes onderwijs. Als de Taliban op de deur klopte, werd het schoolbord snel achter het gordijn verstopt.

Gevaarlijk was het zeker, vertelt Ashraf met een bescheiden glimlach in de lobby van het Amsterdamse Lloyd Hotel. Ze is drie dagen in Nederland op uitnodiging van IMEC, een bedrijf dat ‘toekomstige topmanagers’ traint en opleidt. Het verhaal van Ashraf moet die toekomstige Nederlandse leiders inspireren.

Ashraf smokkelde via tussenpersonen schoolboeken met afbeeldingen – streng verboden door de Taliban – de Afghaanse grens over vanuit buurland Pakistan. Bij de poreuze grenspost Torkham ging het schoolmateriaal verstopt onderin manden met voedsel door naar kinderen in Kabul of in kleinere dorpen in de provincies Nangarhar en Samangan.

Ze werd regelmatig geschaduwd door de Taliban, vooral in de zomer van 2001 – de huiskamerscholen bestonden ruim twee jaar – toen de Taliban zo’n 90 procent van het land onder controle hadden en de Twin Towers in New York nog overeind stonden. ‘De Taliban wisten dat ik iets deed voor een ngo, maar wat was ze niet precies duidelijk.’

Ashraf werd die zomer in Kabul verraden door twee vrouwen die haar hadden zien filmen bij een van de huiskamerlessen. De betrokken lerares werd gearresteerd. Ashraf wist te ontkomen naar haar woonplaats in Pakistan, dankzij een waarschuwing. ‘Vertrek uit dit land en kom nooit meer terug,’ zei een bebaarde man in het Intercontinental Hotel in Kabul dreigend. ‘Ik voelde dat het menens was, dus ik ging.’

Haar tienerjaren bracht Ashraf door in een vluchtelingenkamp in het Pakistaanse Peshawar, een stad zo’n 300 kilometer verwijderd van Kabul. Als 11-jarige vluchtte ze midden in de nacht met haar moeder, twee broers en twee zussen uit de Afghaanse hoofdstad. Het was 1989 en de Russen en de mujahedin belaagden elkaar met kalasjnikovs en raketten in haar woonplaats.

Maar wat de kleine Orzala Asharaf te wachten stond in Pakistan, had ze nooit kunnen dromen. ‘Ik moest ineens een hoofddoek om van de strenge islamisten daar en ik mocht niet zonder man over straat. Ik voelde mij een gevangene.’ Maar het allerergste vond Ashraf dat ze een jaar lang niet naar school kon, omdat er nog geen hulpverleners waren die les gaven in het kamp.

‘Omdat ikzelf heb meegemaakt hoe verschrikkelijk het was om als meisje aan huis gekluisterd te zitten en niet naar school te kunnen, vond ik het belangrijk om meisjes in mijn geboorteland met hetzelfde lot te helpen,’ vertelt Ashraf over haar motivatie om met gevaar voor eigen leven onderwijs te organiseren voor meisjes in Afghanistan. Op 21-jarige leeftijd reisde ze terug naar haar geboorteland en richtte haar eerste huiskamerschool op in Kabul.

Westerse donordollars vond Ashraf in het vluchtelingenkamp in Peshawar waar zij opgroeide. Hulpverleners uit Italië en Nederland waren onder de indruk van de Afghaanse jonge idealist – een bevlogen en begenadigd spreekster – en introduceerden haar op internationale fora. De Nederlandse ontwikkelingsorganisatie ICCO is nog altijd een van de belangrijkste donoren van Ashrafs ngo HAWCA.

Onderwijs voor meisjes werd eind 2001 na de val van het Taliban-bewind ineens een stuk makkelijker. Ashraf: ‘In de eerste vijf jaar hebben we vijfduizend meisjes en vrouwen leren lezen en schrijven.’

Maar de vooruitgang die in de eerste jaren is geboekt, dreigt nu geheel teniet te worden gedaan door gewapend conflict , zegt Ashraf. Een miljoen Afghaanse meisjes gaan niet naar school, een derde van alle meisjes in het land, berekende VN-kinderorganisatie Unicef onlangs.

Ashraf: ‘Dat is natuurlijk een schande.’ De hulpverleenster wil volgend jaar tien nieuwe scholen bouwen voor elk 200 meisjes.