Het scheelde weinig of Wim Kok was nooit premier geworden

De loop van de geschiedenis wordt niet zelden door kleine ingrepen van omstanders bepaald. Wat als Rita Kok haar man op vrijdag 30 augustus 1991 niet had aangespoord toch maar gewoon naar de ministerraad te gaan? In zijn langverwachte biografie van Wim Kok beschrijft oud-diplomaat Marnix Krop hoezeer de PvdA-leider die dag de wanhoop nabij was. ‘Rita vond haar man aan het tafeltje in de keuken, terneergedrukt, uit het lood geslagen, vechtend tegen zijn tranen. Hij wilde ermee ophouden, de handdoek in de ring gooien. Hij kon het niet langer. (-) Hij twijfelde zelfs of hij nog wel naar Den Haag zou gaan. Hij had immers kabinetszitting. Rita adviseerde haar klein geworden grote man toch naar zijn werk te gaan. Ja, ja, dat moest ook eigenlijk wel.’

Vandaag verschijnt het eerste deel van Krops biografie van Wim Kok. Vanaf 2016 voerde Krop twee jaar lang gesprekken met Kok, tot diens overlijden in oktober vorig jaar.

Aan het eind van de zomer van 1991 – Kok was minister van Financiën in het derde kabinet-Lubbers – scheelde het weinig of de Partij van de Arbeid was haar leider verloren. De politieke crisis over bezuinigingen in de arbeidsongeschiktheid stond op barsten. De opiniecijfers over het vertrouwen in Kok waren desastreus. De WAO was gaandeweg verworden tot een aantrekkelijke afvloeiingsregeling voor overtollige werknemers - er moest iets gebeuren. Wim Kok was als altijd weifelmoedig. Zijn onzekerheid loopt als een rode draad door de biografie. Toen de zee huizenhoog ging, leek Kok te verdrinken. Hij wilde aftreden, de politiek verlaten. Radeloosheid was zijn deel.

Auteur Marnix Krop beschrijft het drama van binnenuit: ‘Tijdens de lunchpauze van de ministerraad merkten de leden van het PvdA-smaldeel dat hun voorman er goed doorheen zat. Hij wilde het bijltje erbij neergooien. Neer en uitgeteld. Zijn partijgenoten ontfermden zich over hem. (…) Medelijden. Sympathie. Vechtlust. Vooral Jan Pronk sprak hem moed in, praatte op hem in. Wat hem zo dwarszat en of dit de goede weg was? Of zijn vertrek niet meteen het einde van dit kabinet zou inhouden? Kok weg, PvdA weg, kabinet weg. Of hij nu dacht dat ‘zijn’ mensen zijn vertrek zouden begrijpen, toejuichen zelfs? Geloofde hij dan helemaal niet in zijn zaak?’

Kok scharrelde zichzelf bij elkaar. Een maand later, eind september, kreeg hij op een buitengewoon partijcongres in Nijmegen overweldigende steun van de achterban voor het WAO-besluit. ‘Zoals vaker, als het erom ging, kreeg Wim de zaal mee en wikkelde hij deze in zijn charisma’, schrijft Krop.

Maar op 30 augustus was Kok zichzelf nog volkomen kwijt: ‘Het zwenken werd zwalken.’ Het was dezelfde dag waarop partijvoorzitter Marjanne Sint aftrad. Ze had het gehad met de scherpe kritiek uit de partij en uit haar eigen partijbestuur op haar voorzitterschap. Krop schrijft: ‘Het had niet veel gescheeld of de PvdA was die dag bijna geheel onthoofd.’