HET PROBLEEM VAN DEN HAAG

Het ís mogelijk, denken sommigen: Tweede-Kamerlid zijn en toch geendeel uitmaken van de vermaledijde Haagse politiek. De erfgenamen van PimFortuyn hebben er een truc voor. Zij zijn sinds vorig jaar gehuisvest inhet Logement, de dependance van het parlementsgebouw, één pleinverwijderd van het Binnenhof. 'Buiten de kaasstolp dus', zeggen deLPF-Kamerleden trots.

Maar wie op een regenachtige dag afdaalt in de parkeergarage onder hetPlein, kan ze zien lopen, met dikke pakken Haags papier onder de arm. Wanttussen de auto's van de politici loopt tevens de droge, onderaardseverbinding van het Logement naar de vergaderzalen van de Kamer. En daar,onder de kaasstolp, moet een politicus uiteindelijk toch zijn, wil hij ietsveranderen. In een democratie zal ergens moeten worden vastgesteld wat demeerderheid wil.

Gemopper op de kaasstolp is van alle tijden. Maar er is de laatstejaren meer aan de hand. De traditionele scheldpartij op 'Den Haag' vielvooral op verjaardagsfeestjes te beluisteren, en bij sporadische politiekebuitenstaanders als Hadjememaar en boer Koekoek. Sinds de revolte van PimFortuyn hoef je de televisie maar aan te zetten voor een eloquente aanvalop de Nederlandse politiek, en dan ook nog van de politici zelf.

De laatste tijd is de oogst bijzonder rijk. Gerd Leers, krachtdadigburgemeester van Maastricht en zelf twaalf jaar lang Kamerlid, gebruiktede Thorbecke-lezing aan het Binnenhof om het Binnenhof de wacht aan tezeggen: 'De Haagse machine wast alles op negentig graden, met bleekmiddel.Wat er kleurrijk in gaat, komt er grijs uit', zei hij. Eerste en TweedeKamer zijn 'allemaal mannetjes die iets te doen moeten hebben, die beleidop beleid stapelen, die zich moeten profileren, die herkozen moeten worden,die onderling de baantjes verdelen.'

Bij nieuwkomer Peter R. de Vries komen de politici er nog slechter vanaf. Ze hebben een 'pennelikkerige, wereldvreemde uitstraling', zeggen nieteerlijk waar het op staat en weten niet wat er leeft in het land. Depolitiek wordt vertroebeld door 'handjeklap, achterkamertjesoverleg,hypocrisie, opportunisme, nepotisme, mediageilheid en schijndemocratie.'Heel goed dat iemand van buiten zoiets zegt, reageerden diverse gevestigdepartijen op het Binnenhof.

Zelfs een minister, toch iemand die uit hoofde van zijn functie voor'Den Haag' staat, bevestigt het beeld van malaise. 'Het probleem van DenHaag is Den Haag', zegt D66'er Alexander Pechtold, een half jaar ministervan Bestuurlijke Vernieuwing. 'Den Haag is een systeem dat zichzelf instand houdt.' Hij ziet er weinig inspirerende mensen rondlopen. 'We zijnde aansluiting kwijt. We praten in jargon, gedragen ons op een Haagsemanier. Mensen kijken met verbazing naar ons.'

En dan de term 'Haags gedoe', die politici tegenwoordig te pas en teonpas van stal halen, bijvoorbeeld als ze door andere partijen op eeninconsistentie worden gewezen. Premier Balkenende doet dat af en toe, maarveelgebruiker is VVD-fractieleider Jozias van Aartsen, soms met zijn eigenvariant 'Haags gedoetje'.

Den Haag komt er ook al beroerd van af op de weblogs van politici, datnieuwe instrument om een band met de mensen in het land op te bouwen. Eenonderzoekster van het Centrum voor Politieke Geschiedenis, die alle weblogsbekeek, was verbaasd over alledaagse internetverzuchtingen vanCDA-Kamerleden als: 'Zelden heb ik aan zulke nutteloze discussiesdeelgenomen. Haagser kan haast niet', of, over het reces: 'Even geen Haagsebureaucratie, maar tijd om echt politiek te bedrijven, dicht bij demensen.'

De klaagzang is niet erg geloofwaardig uit de mond van Haagse politici,zeggen critici. Er zitten zelfs gevaarlijke kantjes aan.Tweede-Kamervoorzitter Frans Weisglas, altijd in de bres voor de goede naamvan het parlement, vindt dat een groeiend aantal politici 'het eigen nestbevuilt'.

'Natuurlijk moet je altijd kritisch zijn over je eigen werkwijze en jeeigen vak, maar dat wil niet zeggen dat je je zo makkelijk moet losmakenvan datgene waar je zelf toe behoort. Sommige politici spreken nu wel heelgemakkelijk over dat Haagse gedoe.' Met brede armgebaren imiteert deKamervoorzitter zijn partijgenoot Van Aartsen.

'Ze vergissen zich. Mensen willen niet zien dat hunvolksvertegenwoordigers zichzelf afbreken en met ze meepraten. Die denken:wat is dat nou - wij hebben kritiek, maar als de politici er zelf al nietmeer in geloven, wie dan nog wel?'

Columnist en schrijver Bas Heijne richtte zijn pijlen in NRCHandelsblad onlangs ook op Van Aartsen. 'Fortuyn was de outsider die hetestablishment aanviel. Van Aartsen is het establishment dat ineens doetalsof hij de outsider is', aldus Heijne. 'Je moet de burger wel ergonderschatten als je denkt dat je daarmee wegkomt.'

'De politiek is een beetje aan het doorslaan', vindt ook Jouke deVries, bestuurskundige aan de Leidse universiteit. 'Er klinkt een litanie,alsof er niets wordt gerealiseerd.' Hij waarschuwt: 'Als je zelf drager vande representatieve democratie bent en je klaagt over Haags gedoe, dan neemthet vertrouwen van de mensen alleen maar verder af. Ik vind het spelen metvuur.'

De volgende stap, zegt Weisglas, is dat politici in Den Haag ook gaanroepen: wij zijn zakkenvullers! 'Want dat wordt altijd gezegd over DenHaag, ook al is het onzin. Waar is je trots als je steeds zegt: hier in DenHaag deugt het allemaal niet? Als we dat vinden, moeten we er wat aan doen,maar niet meehuilen met de wolven in het bos.'

Baantjes verdelen

Minister van Staat en oud-VVD-bewindsman Frits Korthals Altes bewondertde manier waarop Gerd Leers in Maastricht orde op zaken heeft gesteld. Maarin zijn kritiek op Den Haag overschreeuwt hij zichzelf, vindt KorthalsAltes. 'Ik denk ook niet dat het waar is, zijn verhaal dat politici alleenmaar de baantjes verdelen. Waarom hebben we hem niet in de Kamer gehoordtoen hij daar zelf nog in zat?'

Leers vertrok omdat hij van het systeem een prachtige burgemeesterspostkreeg. 'Hij onderscheidt zich dus niet van andere Kamerleden.'

Senator Eimert van Middelkoop, oudgediende in de ChristenUnie, vindtdat vooral nieuwe politici wat bescheidener moet zijn. 'Bijna elke Kamerliddat net binnenkomt spreekt zijn verbazing uit over de Haagse rituelen. Maarvan diegenen die in die verbazing blijven hangen, hoor je meestal niet veelmeer. Alleen zij die de rituelen naar hun hand zetten, groeien uit toteffectieve Kamerleden die erin slagen iets te bereiken in de politiek.'

Weisglas maakt zich zorgen: 'Als voortdurend ook van binnenuit hetvuurtje wordt opgestookt, dan bestaat het risico dat je de parlementairedemocratie uitholt. Ik voorspel geen revolutie, maar het is best riskant.'

De anti-Den Haag-stemming op het Binnenhof verwondert de experts niet.Het vertrouwen van de burgers in de politieke instituties is heel gering,toonde dit jaar zowel het Europees referendum als een groot onderzoek vanhet Sociaal Cultureel Planbureau aan. Fortuyn legde bloot dat deNederlandse burger op drift is geraakt. Welke politicus kan het zich nogpermitteren de stem des volks te negeren?

In die nieuwe situatie lijkt het zelfvertrouwen van de Haagse politiekkleiner dan ooit. Driekwart van de kiezers is aan het zweven, zegt deRotterdamse politicoloog Rinus van Schendelen. 'Er ligt een gigantischemarkt braak. Er is een sterk toegekomen competitie binnen de partijen entussen de partijen.'

Er is geen moment rust en onder druk van de media moet vanuit depolitiek overal onmiddellijk op worden gereageerd. Voor rijp beraad overde eigen standpunten hebben politici nauwelijks meer de tijd.

Minister Pechtold beklaagde zich onlangs dat zijn reactie op een aanvalvan CDA-fractievoorzitter Verhagen al 's middags door het Journaal moestworden gefilmd, vóór de toespraak van Verhagen.

'Massahysterie in de Nederlandse politiek', noemt Jouke de Vries dat.

[vervolg op pagina 26]

DE DEMOCRATIE MOET EEN GROTE BEURT HEBBEN

[vervolg van pagina 25]

Jouke de Vries: 'Nederland is overgegaan van een consensusdemocratie,waarin iedereen het vooral met elkaar eens wilde worden, naar eenemotiedemocratie'

Van Middelkoop: 'Dat het imago van de politiek de laatste jarenerodeert, ligt deels aan de politiek zelf. Het fenomeen spoeddebat heeftertoe geleid dat de Kamer het management over de eigen agenda volledigkwijt is. Die wordt bepaald door de door de media gedicteerde waan van dedag.'

Korthals Altes vermoedt dat de oorzaak van de identiteitscrisis deelsbij het medium televisie ligt, dat de politiek 'steevast met een zekeregeringschatting' benadert. 'Ik denk bijvoorbeeld aan twintig jaar Den HaagVandaag. Uitlatingen van politici worden altijd in twijfel getrokken. Eenjournalist moet kritisch zijn, maar die vanzelfsprekend neerbuigende toondraagt niet bij aan een oplossing voor de problemen.'

Retoriek van de televisie

Ook minister Donner van Justitie sprak onlangs zijn zorg uit over deretoriek van de televisie. Feiten leggen het af tegen beelden, waartegenveel politici in hun reacties nauwelijks weerstand weten te bieden, metalle gevolgen van dien. 'Als voortdurend een beeld wordt opgeroepen van eenblunderend openbaar bestuur, moeten politici en media niet vreemd opkijkenals de burgers op een gegeven moment nergens meer vertrouwen in hebben',aldus Donner. 'Dan verliezen we collectief ons zelfvertrouwen omdat we nietmeer geloven in het collectieve vermogen maatschappelijke problemen op telossen.'

De klaagzang over Den Haag maakt de vertrouwenscrisis alleen maardieper, zeker zolang de politiek geen alternatief aandraagt en slechts eenpartijtje meeblaast in het orkest. Daar zijn de waarnemers het over eens.Toch behoeft de Nederlandse politiek verbetering, vinden velen, maar hoe?

Het antwoord van Leers en Peter R. de Vries is persoonlijkleiderschap. 'De kiezer wil kiezen tussen mensen aan wie hij hij desleutels van het land toevertrouwt. Tussen leiders, en niet tussen kiftendeprecisiepolitici', zei Leers in zijn Thorbeckelezing. Peter R. de Vriesmist in de politiek mensen die op een onbewoond eiland 'vuur kunnen maken'.Hij kan dat wél, zegt hij.

Maar volgens Jouke de Vries is het zeer de vraag of Nederlanders welecht zitten te wachten op een sterke man. De aloude karaktertrekken van deNederlandse politiek, zoals het depolitiseren en het consensus bewaren,zullen uiteindelijk 'gewoon te sterk' blijken om helemaal te verdwijnen.Daarbij hoort ook dat altijd in coalities wordt geregeerd, een van deoorzaken van het door Leers en Pechtold zo bekritiseerde gegeven datpolitici niet zomaar alles kunnen zeggen. Weisglas: 'Je kunt best wat meervrijheid voor discussie scheppen. Maar aan de afspraken die je maakt, moetje je wel houden. Anders heb je om de drie maanden een kabinetsformatie.Daar wordt het imago van de politiek ook niet beter van.'

Radicale veranderingen

De Groningse geschiedsfilosoof Frank Ankersmit denkt dat de politiek aanhet einde van een tijdperk is gekomen. Hij ziet maar één uitweg: 'Dedemocratie een grote beurt geven'. En middels het nieuwe Liberaal Manifest,waaraan hij meeschreef, tracht hij de hele VVD op sleeptouw te nemen. 'Wijhebben een gevoel van urgentie omdat de staat niet goed functioneert. Ende staat is voorwaarde voor alles', zegt hij.

Ankersmit wil radicale veranderingen, zoals een gekozenminister-president. Dat zou de hele politieke dynamiek veranderen, denkthij. 'Wanneer je met grote problemen wordt geconfronteerd, is het vanbelang iemand in de cockpit te hebben die het vertrouwen geniet. Het is eenanomalie in het systeem dat je nu nooit weet wat voor regering je krijgtals je stemt.'

De bestuurlijke vernieuwing staat er echter nog steeds slecht voor inNederland, vooral door het verzet van de grote partijen CDA en PvdA en eendeel van de VVD. Die hebben belang bij de status quo. Ankersmit is dan ooksomber gestemd. 'De geschiedenis laat zien dat de meeste staten liever tenonder gaan dan dat ze iets aan hun constitutie veranderen.'

Heijne vindt dat een van de zwakke punten van de huidige Haagsezelfkastijding. De kritiek op Den Haag klopt soms best, zegt hij. 'Maarmensen die zich daartegen keren en zelf te lui zijn om zichzelf grondig tereorganiseren, dragen bij aan het defaitisme. Iemand als Pechtold zalverder moeten komen dan soundbites. Je voelt niet dat er iets in gang wordtgezet.' Zo creëert hij onvrede, zegt Heijne. 'Mensen zijn er toch al aangewend dat in de politiek woorden los staan van hun betekenis.'

Kamervoorzitter Weisglas hoopt dat zijn collega's op tijd bij zinnenkomen. Hij vindt het goed als politici beter luisteren en doordringen totwat hun kiezers vinden. 'Maar je moet proberen door je manier van politiekbedrijven er wat aan te doen. Gewoon roepen de burgers vinden het Haagsgedoe dus het is allemaal maar Haags gedoe en het stelt allemaal niets voorhier, dat vind ik heel betreurenswaardig.'

Want ook zonder stelselwijziging, in het huidige politieke systeem,moet het beter kunnen, denkt Heijne. De politiek heeft veel in eigen hand.'Ik zit te wachten op de politicus die Den Haag en de nationale politiekzelf nieuw elan geeft, in plaats van zich tegen die politiek te keren.'