HET PRINCIPE OP DE HELLING

Als een bestuurder iets fout doet en dan van positie wisselt, kleeft de verantwoordelijkheid dan aan de persoon of aan de zetel? Het Principe zegt aan de zetel. Het gekke is dat het Principe in Den Haag niet bestaat. Er is geen wet waar het in staat, het is nooit toegepast, en het zou ook idioot zijn om het ooit toe te passen. Toch kakelt iedereen elkaar na over staatsrecht, en dat het altijd zo gebeurt, en dat het goed is zo.

Het aftreden van het kabinet-Kok is beslist geen voorbeeld van het Principe. Immers Wim Kok zat er persoonlijk bij als vice-premier. Wim Kok treedt niet af als bestuurlijke erfgenaam van Ruud Lubbers, hij treedt af omdat hij zich persoonlijk medeverantwoordelijk acht. Ook minister De Grave treedt af omdat hij zelf niet een departement wil leiden dat de minister niet volledig inlicht.

Op plaatselijk niveau is het Principe een enkele keer toegepast. Bijvoorbeeld bij PvdA-gedeputeerde Arie de Jong in Zuid-Holland in de Ceteco-affaire. In de periode voor zijn aantreden had het PvdA-VVD college zich erg marktgericht opgesteld. Mede omdat de PvdA dit niet meer wilde, had men gekozen voor een volgende coalitie zonder de VVD. De nieuw aangetreden bestuurder Arie de Jong liet de zaak uitzoeken. Toen bleek dat zijn voorganger het fout had gedaan, moest De Jong het veld ruimen, hoewel hij persoonlijk niets kon doen aan de fouten uit het verleden.

Ik vermoed dat plaatselijk soms wel het Principe word toegepast maar landelijk nooit, omdat landelijke bestuurders Bekende Nederlanders zijn, en dan is de neiging groter om het sneu te vinden voor de persoon. Landelijk kleeft verantwoordelijkheid aan de persoon, en niet aan de zetel. Toen ten tijde van de Bijlmer-enquête twijfel rees aan het beleid van de minister van Verkeer, kwam Jorritsma in het schootsveld, niet de nieuw aangetreden minister Netelenbos. Van Eekelen trad af om de paspoortaffaire, hoewel hij inmiddels op Defensie zat. Niemand heeft van burgemeester Opstelten het aftreden geëist wegens het declaratiegedrag van Peper.

Of een oude verantwoordelijkheid nog aan een persoon kleeft is niet een staatsrechtelijk oordeel, maar politiek. Burgemeester Ouwerkerk van Groningen kon na zijn aftreden opnieuw burgemeester worden; Bram Peper niet, omdat Peper nog steeds grote ruzie had met zijn eigen partij in Rotterdam. Ad Melkert kon afgelopen dinsdag op de vraag van Jan Marijnisse bevestigen dat hij nog steeds beschikbaar was voor een kabinetspost, omdat hij politiek vertrouwen van zijn partij heeft.

Het toepassen van het Principe in zuivere vorm is niet alleen persoonlijk sneu, pech voor Arie de Jong, maar het is ook staatsrechtelijk en politiek onwenselijk. Het ontneemt namelijk de bevolking en de politiek de mogelijkheid om na een machtswisseling het roer om te gooien. Immers het oordeel of iets een reden is om af te treden, is meestal afhankelijk van de politieke positie. Stel, een theoretisch voorbeeld, dat Pim Fortuyn in mei de absolute meerderheid haalt. Hij wordt premier. Er komt een enquête naar de immigratie-politiek, en de Kamer vindt het een schande dat de grenzen niet veel eerder zijn gesloten. Moet Fortuyn dan aftreden omdat Wim Kok niet heeft ingegrepen?

Minder theoretisch is de vraag hoe het nu moet met een parlementaire enquête naar Srebrenica. Als je vasthoudt aan het Principe, dan kan een nieuwe parlementaire enquête helemaal niet. Immers de zonde is weggewassen na de val van Kok II. Zou je in die enquête op nieuwe politieke verantwoordelijkheden stuiten, dan zou volgens het Principe een nieuw aantredend kabinet opnieuw af moeten treden, en iedereen snapt dat dat niet kan. Dat zou het voor pakweg Balkenende ook onaantrekkelijk maken om tot een regering toe te treden.

Wie, zoals ik, het Principe in zuivere vorm sowieso absurd vindt, heeft geen probleem met een nieuwe enquête. De enquête is een middel van het parlement om onder ede en in het openbaar de waarheid te zoeken. Stel dat de Kamer verder uit wil zoeken hoe het zat met de doofpot op Defensie. Dat zou toch nuttig kunnen zijn? Als blijkt dat er inderdaad kwade zaken zijn gedaan, en er zit op het moment dat de enquête dat constateert een nieuwe minister van Defensie, dan hoeft die van mij niet weg. Niet omdat De Grave door zijn offerdood de zonde heeft weggewassen, maar omdat het nergens op slaat iemand weg te sturen die er totaal niets mee te maken had. Als je het Principe verwerpt dan heeft een nieuwe enquête zin, anders niet.