Het nieuwe Justitie-duo dat ambtenaren moet laten sidderen
Met Ard van der Steur en Klaas Dijkhoff krijgt het ministerie van Justitie twee bestuurders met weinig ervaring. Kunnen zij de ambtenaren de baas?
Het waren de twee Kamerleden Ard van der Steur en Klaas Dijkhoff die als eerste inzagen dat hun partijgenoot Ivo Opstelten het vertrouwen van het parlement kwijt zou raken. Op de fatale dag van het aftreden van de minister waren ze uitgenodigd op het ministerie van Justitie. Ze schrokken van de dorre juridische teksten die naar de Tweede Kamer moesten. Sorry Ivo, luidde hun conclusie, dit kun je niet verdedigen. De beide Kamerleden stapten naar de VVD-top, en de rest is geschiedenis.
Nu zijn Van der Steur en Dijkhoff terug op het departement van Justitie, als minister en staatssecretaris. Gedegen juridische kennis en politieke doortastendheid, dat zijn de kwaliteiten die andere VVD-Kamerleden hen toedichten. Ze krijgen beiden een zware en belangrijke functie - twee ministerschappen eigenlijk, nu Immigratie bij Veiligheid en Justitie hoort. Aan hen de opdracht om de controle over het ministerie terug te winnen. Voor een deel is Opstelten zelf verantwoordelijk voor zijn aftreden, met zijn stellige uitspraken in de Tweede Kamer. Maar binnen de VVD wijzen er ook veel vingers naar zijn ambtenaren: hoe kan het dat zij hun minister eerst verzekerden dat er niets meer te vinden was over de deal met Cees H., om later toch een bonnetje tevoorschijn te halen?
'Ik verheug me erop om samen met alle ambtenaren te werken aan de veiligheid en de rechtsstaat', zeiden Van der Steur en Dijkhoff elkaar na, kort nadat ze waren beëdigd. In werkelijkheid denkt de VVD erg kritisch over de ambtenaren op Veiligheid en Justitie. Premier Rutte en minister Schippers lieten doorschemeren dat ze ambtenaren van lekken naar de pers verdachten.
Bovendien zou de top met dedain kijken naar het wispelturige politieke bedrijf en politieke sensitiviteit ontberen. Daardoor zou Opstelten op een politieke mijn zijn gestapt. Opstelten zelf zag het gevaar niet; zijn grondhouding was dat het prima ging op Justitie.
Klaas Dijkhoff
‘Als je jonger bent, kun je sneller kennis opdoen. Dat is een belangrijke vaardigheid, want je kunt eigenlijk nooit genoeg weten.’ Dat zei Klaas Dijkhoff nog maar vijf jaar geleden, toen hij op het punt stond om in de Tweede Kamer gekozen te worden.
Nu is Dijkhoff, 34 jaar, de jongste van het kabinet. Een juniorportefeuille krijgt hij niet. Als hij hetzelfde doet als Fred Teeven, heeft hij de verantwoordelijkheid over immigratie, de gevangenissen en over juridische onderwerpen als de rechtsbijstand, kansspelen en adoptie. Net als zijn minister Ard van der Steur mist Klaas Dijkhoff de rechts-populistische uitstraling die hun voorgangers hadden. Crimefighters zullen de twee vermoedelijk niet worden. Maar stevige standpunten hebben ze wel. Zo drong Dijkhoff, gepromoveerd op het oorlogsrecht, erop aan dat ook een jihadreis zou worden opgevat als vreemde krijgsdienst. Daardoor kunnen jihadstrijders hun Nederlandse nationaliteit verliezen.
Bovendien viel Dijkhoff bij de VVD op door zijn politieke gaven. Hij presteerde het in zijn woonplaats Breda, met de slogan ‘Kies Klaas’, om tegen de landelijke trend in de VVD de grootste te maken. Ook landelijk boekte de partij met hem als campagneleider de ene na de andere verkiezingszege.
Het politieke primaat heroveren
De hoogste ambtenaar, secretaris-generaal Pieter Cloo, trad vrijdag nog voor het aantreden van de nieuwe bewindslieden terug. Hij was door Opstelten zelf naar het ministerie gehaald, zeer tegen de zin van zijn ambtenaren. Cloo leerde het besturen bij de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees. Daar werkte zijn methode. Maar het slagerswerk kon niet op bijval rekenen van de subtiele juristen op V en J. Het kan een reden zijn dat cruciale informatie niet bij de minister terecht kwam. Vanaf vrijdagavond zijn Dijkhoff en Van der Steur aan zet. De VVD heeft steeds gezegd: de nieuwe bewindslieden moeten bestuurlijke zwaargewichten zijn. 'Iemand die de ambtenaren kan laten sidderen', aldus een VVD'er.
Het is de vraag of Van der Steur en Dijkhoff de ervaren bestuurders zijn waarop de partijtop hoopte. Van der Steurs bestuurlijke ervaring beperkt zicht tot het VVD-fractievoorzitterschap in de gemeente Teylingen en de leiding over enkele stichtingen - Huis te Warmond, Holland Debate. Ook Dijkhoff was fractievoorzitter, in Breda.
Kon de VVD geen bestuurders vinden met meer ervaring? Of schatten ze zelf in dat een interimmer de klus maar moest klaren, nu de levensduur van het kabinet onzeker is vanwege de wankele basis in de Eerste Kamer? De VVD bezweert dat het laatste niet het geval is. Het project van Rutte mag niet exploderen door nog meer Veiligheid en Justitie, een cruciaal departement voor de VVD. Het gaat erom dat de twee nieuwe bewindslieden het politieke primaat heroveren.
En dat is nou net de belangrijkste eigenschap van Van der Steur en Dijkhoff. Zij brengen een grote dosis politiek gevoel mee. Dijkhoff was campagneleider voor zijn partij. Hij zou in staat moeten zijn om bananenschillen waarover een bewindspersoon kan uitglijden van een kilometer afstand te zien.
