HET MENSENRECHTENLAND

Het arrest is in Frankrijk zelf flink aangekomen. Er zijn weinig Fransen die hun land níet als het moederland van de beschaving beschouwen. De vaststelling dat hier te lande de 'droits de l'homme et du citoyen' zijn uitgevonden, wordt tot vervelens toe herhaald. Nog geen twee weken geleden, tijdens de feestelijkheden van 14 juli, riep president Chirac de volgende eeuw uit tot 'eeuw van de mensenrechten'.

Een paar dagen later reisde hij naar Afrika om een paar bevriende staatshoofden op het stuk van de mensenrechten de les te lezen. En nu zit Frankrijk in de strafbank, nota bene naast Turkije. Een klassiek geval van wat ze hier noemen 'l'arroseur arrosé' - letterlijk de besproeier besproeid.

Hoe zuur de druiven zijn, blijkt uit de summiere officiële reacties. Bij het ministerie van Justitie 'kent men het dossier niet'. Buitenlandse Zaken volstaat met de opmerking dat men buigt voor het vonnis van het Hof in Straatsburg. En Binnenlandse Zaken liet weten dat de Franse rechter niet gehouden is aan de uitspraken van het Europese Hof.

Ik haast me te verklaren dat Frankrijk niet het Barbarije is waarvoor sommige Nederlanders het graag verslijten, bijvoorbeeld onder verwijzing naar de justitiële wandaden die een onschuldige fietsploegleider zijn aangedaan. Frankrijk kent een (hoog) minimumloon, goed openbaar onderwijs en een solide stelsel van sociale zekerheid. Dat neemt niet weg dat je er beter niet in handen van de politie kunt vallen.

In het politiebureau van Bobigny gebruikten de vijf agenten van dienst misselijk makende methodes om aan Selmouni, verdacht van heroïnesmokkel, een bekentenis af te dwingen. Het was niet de eerste keer dat iets dergelijks gebeurde. Franse politiebureaus staan bekend om hun gladde trappen, waarover nogal eens een arrestant wil struikelen. Vorig jaar verscheen er een buitengewoon kritisch rapport over mishandeling op politiebureaus, afkomstig van de Raad van Europa.

Het was wél voor het eerst dat een arrestant zo zelfbewust was om een klacht in te dienen bij het Europese Hof, én dat die klacht leidde tot een dubbele veroordeling. Want naast marteling is de Franse staat óók berispt omdat de zaak tegen de vijf betrokken agenten niet binnen 'redelijke termijn' werd afgesloten met een proces.

Ook een unicum: het Hof heeft zich over een zaak uitgelaten voordat die tot in de hoogste instantie is afgesloten. De zaak van de vijf moet - na zeven jaar - nog worden behandeld door het Hof van Cassatie.

Die trage behandeling is ook typerend. Selmouni had zich eerder bij de Franse autoriteiten beklaagd over mishandeling. De politie-inspectie stelde tweemaal een onderzoek in, dat tweemaal smoorde in de ontkenning van de betrokken agenten en de groepssolidariteit van het ministerie. Een in 1993 ingediende aanklacht leidde in 1994 tot een officieel onderzoek, waarop de vijf betrokken agenten pas in 1997 in staat van beschuldiging werden gesteld. Zeveneneenhalf jaar na de bewerking van Selmouni, in maart van dit jaar, kwam het uiteindelijk tot een veroordeling.

'Een wonder dat een Franse rechter, een paar maanden voor de te verwachten uitspraak van het Europese Hof, plotseling tot een vonnis wist te komen', smaalde de advocate van Selmouni gisteren in Libération. Dat lijkt me een typische advocatensuggestie. Maar aangenomen dat de raadsvrouwe gelijk zou hebben, dan is daarmee niet alleen aangetoond dat het Franse strafstelsel niet deugt, maar ook dat het Europese Hof zijn invloed heeft.

Feitelijk heeft het Franse ministerie gelijk om met superieur dédain te zeggen dat de Franse rechter niet gehouden is aan de uitspraken van het Europese Hof. De arresten van het Hof gelden alleen individuele gevallen. Europa-haters mogen zich aan die soevereine strohalm vastklampen, wat niet wil zeggen dat de uitspraak zijn invloed zal missen. Eerdere arresten wijzen in ieder geval in die richting.

Zo werd Frankrijk eerder veroordeeld wegens de afluisterpraktijken van president Mitterrand. Dat leidde in 1991 tot een nieuwe wet op de bescherming van de privacy. Frankrijk hoeft zijn wetten niet aan te passen na een arrest van het Hof, zegt een kenner van de materie, Jean-Pierre Marguénaud, in Libération. 'Maar de staat heeft het grootste belang om wél hervormingen door te voeren, om niet het risico te lopen te worden bestookt met een regen van individuele klachten, die zullen leiden tot nieuwe vernederingen.'

Zo bezien zal de uitspraak van het Hof over de 'redelijke termijn' nog van groter invloed zijn, zij het minder spectaculair, dan die over de marteling. Marteling is immers in de Franse strafwet al lang en breed verboden. Terwijl een van de grote problemen van het Franse justitiële stelsel juist betrekking heeft op de schier eindeloze tijd dat verdachten in voorlopige hechtenis zitten, voordat ze berecht worden.

Al tientallen jaren volgt de ene wetswijziging op de andere, allemaal gericht op het verkorten van de voorlopige hechtenis. Ook de huidige minister Guigou (Justitie) probeert de taaie Franse justitiële cultuur te veranderen. De uitspraak van het Europese Hof is een mooie stok achter de deur.