Het kan snel gaan met het nieuwe goud: de Nedervanille

'Kijk, daar hangt weer een trossie', wijst Jan van Marrewijk. Het platform onder zijn voeten komt op ruim drie meter hoogte met een ruk tot stilstand, maar de kweker geeft geen kik. Het inspecteren van zijn 600 vierkante meter grote kas vol hoge vanilleplanten is voor de 48-jarige Van Marrewijk inmiddels routine geworden, na drie jaren van testen, aanpassen en nog eens testen. 'En het eerste resultaat is er', zegt hij, terwijl hij de eerder aangewezen tros groene vanillebonen met zijn rechterhand omvat.

Voor Van Marrewijk vormen de spaarzame trossen die in zijn kas in het Noord-Brabantse Dinteloord hangen slechts een opmaat naar meer. Samen met drie collega-kwekers en de universiteit van Wageningen probeert de tomatenkweker sinds 2012 van 'nedervanille' een rendabel product maken. In de toekomst is dit wellicht zijn nieuwe inkomstenbron.

Maar het spelen met verschillende kweekmethoden is tijdrovend doordat het opkweken van de plant drie jaar in beslag neemt. De kwekers zien pas daarna of een verandering in het kweekproces heeft geleid tot meer en betere vanille. 'Vorig jaar wilden we er eigenlijk mee stoppen, omdat er enkel rotzooi van kwam', zegt Van Marrewijk. 'Toen zagen we warempel een paar bonen. Gingen we toch maar door.'

Madagaskar

Op dit moment komt bijna alle vanille uit Madagaskar. Door het beperkte aanbod is vanille duur: een vanillestokje van twee gram kost in de supermarkt al gauw drie euro. De aanvoer vanuit Madagaskar is door wijdverspreide corruptie en mislukkende oogsten wisselvallig. Het plan van de Wageningse universiteit is om wat Nederlandse degelijkheid in deze grillige markt te injecteren. Door vanille in de kas te verbouwen, mislukt de oogst minder snel. De consument is er daarnaast van verzekerd dat er voor de productie geen boeren zijn uitgeknepen. Daarmee is het een interessant product voor de Nederlandse markt, hoopt men in Wageningen. Binnen drie jaar moet de eerste nedervanille beschikbaar zijn voor supermarkten en restaurants.

Bang om Madagaskar van de inkomsten van vanille, het tweede exportproduct van het land, te beroven zijn de initiatiefnemers niet. De markt is zo groot dat de aanstaande Nederlandse productie in het niet valt bij wat er op het Afrikaanse eiland wordt geoogst. De boeren aldaar zouden zelfs kunnen profiteren van de kennis die hier in kassen wordt opgedaan, meent de universiteit van Wageningen.

Tomaten

Van Marrewijks vanillekas valt op dit moment in het niet bij de rest van de kassen op zijn 130 duizend vierkante meter grote terrein, waarin hij hoofzakelijk tomaten kweekt. In eerste instantie was de kleine kas bedoeld om met nieuwe tomatensoorten te experimenteren, zegt hij. 'Tot ik door Wageningen werd gepolst voor dit vanilleproject.' Nu prijken er in zijn kas vier lange rijen met 1.500 vanilleorchideeën; sommige zijn al tot het glazen dak gekropen, andere pas net geplant. De planten groeien omhoog via stokken en grote kleden die aan het plafond hangen. 'Op Madagaskar klimmen vanilleplanten tegen bomen aan', vertelt Van Marrewijk. 'Maar wij zijn eigenwijze Nederlandse tuinders, die denken dat we ze zo beter kunnen laten groeien.'

De vanilleorchideeën bloeien slechts een dag in het jaar. Het bestuiven van de bloemen moet op die dag met de hand gebeuren, want de meeste bijen komen niet bij de stamper van de bloem. Om het nog ingewikkelder te maken bloeien de vanilleorchideeën niet allemaal op dezelfde dag. Het bestuiven is daardoor arbeidsintensief werk. Daarna duurt het zo'n half jaar voor de bonen, die dan van donkergroen tot geel zijn verkleurd, kunnen worden geplukt. Vervolgens worden ze gedroogd, tot ze eruitzien als de kleine bruine vanillestokjes.

De hoofdlijnen van het productieproces zijn dus bekend. Dat geldt niet voor het verbouwen in een kas. Van Marrewijk en de andere pioniers zijn genoodzaakt te spelen met de schuifjes die de omstandigheden in de kas bepalen. Een hogere of lagere temperatuur, meer of minder water, wel of geen scherm dat de planten voor de zon behoedt: wij weten het ook niet, zegt Van Marrewijk meermaals, maar we doen ons best. En als het meezit kan het opeens snel gaan met de nedervanille, denkt hij. 'Tenminste, als we erachter komen hoe die gekke plant reageert.'