Het is weer ball

Ja, dit stuk gaat over balls, die worden gehouden door de ballroom-gemeenschap. Maar denk daarbij vooral niet aan adellijke types die onder een glinsterende kroonluchter de Weense wals dansen, want met klassiek stijldansen heeft het weinig te maken.

Wat je op een ball eerder zult zien: twee dansers, een in een strak roze pakje met gouden kettingen om de buik, de ander in een negligé met een Goudlokje-pruik op, overal glitter. Op het dakterras van The Suïcide Club in Rotterdam nemen ze het tegen elkaar op. Op opzwepende house lopen ze heupwiegend over een geïmproviseerde catwalk, terwijl armen en handen strakke patronen tekenen in de lucht. Ze nemen sexy poses aan en laten zich precies op de beat op de grond vallen, om dan hun benen omhoog te zwaaien. Een presentator met een roze stola om moedigt ze aan (‘work it, you sexy bitch’), terwijl drie juryleden bepalen wie van de twee een trofee krijgt.

Voguing, zoals deze uit New York afkomstige dansstijl heet, is in Nederland steeds vaker te zien. In clubs en op festivals worden balls georganiseerd, waar gevogued wordt. Op dansscholen wordt er les in gegeven. Ook internationaal is het een trend. In onder meer Zweden, Duitsland, Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn de laatste jaren grote ballroomgemeenschappen ontstaan. De Amerikaanse Netflixserie Pose, die dit jaar uitkwam, speelt in de oorspronkelijke, New Yorkse scene.

De eerste balls werden gehouden in de jaren zeventig, in de arme wijk Harlem. Daar konden homo’s en transgenders uit de zwarte en latino-gemeenschap even ontsnappen aan de discriminatie waar ze in hun dagelijks leven vaak mee te maken kregen. In achterafzaaltjes leefden ze hun fantasieën uit. Gekleed in extravagante baljurken, modieuze gewaden of sexy niemendalletjes namen ze het tegen elkaar op, waarbij een strenge jury bepaalde wie in zijn rol het meest overtuigde. Het scala aan wedstrijdcategorieën werd steeds groter: van ‘runway’ (modeshow) tot ‘face’ tot ‘body’ tot ‘realness’, het talent om zo goed mogelijk een ‘normaal’ persoon te imiteren. Een schoolmeisje of een rijke witte dame, een heteroseksuele zakenman, militair of dokter.

Laten zien dat je net zo veel waard bent als witte hetero’s, of méér, daar ging het om. Kijk, als ik de kans krijg ben ik sexyer dan iemand die als vrouw geboren is, lijk ik meer op een zakenman dan een witte jongen en show ik deze outfit overtuigender dan een model op de cover van Vogue. Uit het ritmisch aannemen van modellenposes en het theatraal aftroeven van de tegenstander ontstond voguing.

De deelnemers vormden ‘houses’, hechte clans met namen als Xtravaganza of Balenciaga, met aan het hoofd een moeder. In Paris is Burning, de documentaire over de scene uit 1990, vertellen een aantal oudere dragqueens over hun rol als moeder. Hoe ze zich bekommeren om jongeren die door hun ouders uit huis zijn gezet en ze helpen zich klaar te maken voor de balls, waar ze tegen andere houses zullen aantreden.

Nu, zo’n dertig jaar later en zesduizend kilometer verderop, spoort Amber Vineyard, moeder van het House of Vineyard, gestoken in een zilverkleurige blazer en hoge witte laklaarzen haar kinderen aan. House of Vineyard is het eerste Nederlandse house, dat in 2015 werd opgericht. Intussen zijn er hier acht, waarvan de meeste afdelingen (chapters) zijn van de originele houses uit New York. Op 1 juni vindt in het Amsterdamse productiehuis Dansmakers een groot ball plaats voor het veertigjarig bestaan van het internationale House of Ultra Omni, waarbij ook leden van de oorspronkelijke New Yorkse scene zullen jureren.

Voguing wordt nu zo’n vijf jaar gedaan in Nederland. Intussen heeft het - opgedeeld in het klassieke Old Way, het acrobatische New Way en het extra vrouwelijke Vogue Femme - een plek veroverd in het rooster van veel dansscholen. De dans is dit jaar ook doorgedrongen tot het theater, in de voorstelling Q4: Quantified van choreograaf Sarada Sarita. Wat haar betreft, hoort voguing thuis op de planken. ‘Er gaat zo veel expressie en kracht van uit’, zegt Sarita (31), de voormalig godmother van House of Vineyard, die vanaf het ball van 1 juni zal horen bij House of Ultra Omni. ‘Je moet vol overtuiging een statement maken als je voguet, want als je onzekerheid toont, straft de jury dat af. Er zijn daarnaast weinig andere urban dansvormen waarin vrouwelijkheid zo wordt gevierd. Bij hiphop bijvoorbeeld, is mannelijke energie vaak dominant. Veel mannelijke dansers zijn bang om zich vrouwelijk te bewegen. Voguing laat je dat soort hokjes doorbreken.’

Zijn de strikte wedstrijdcategorieën van de balls, waarin bijvoorbeeld een onderscheid wordt gemaakt tussen butch queen en femme queen en waarin je gediskwalificeerd kunt worden voor de verkeerde kleding, dan niet óók hokjes? Ja, zegt Thorn Vineyard, die zich transgender non-binair noemt en liever niet met ‘hij’ of ‘zij’ wordt aangesproken. ‘Maar die hokjes zijn niet gebaseerd op de kenmerken waarmee je geboren bent. Je kunt zelf kiezen waar je bij wilt horen. Sommige mensen vinden een categorie als realness nu misschien aanstootgevend, omdat je je moet aanpassen aan de heteroseksuele norm. Maar toen de scene ontstond, was dat nu eenmaal een belangrijke vaardigheid. Als een homo niet door kon voor een hetero, een transvrouw niet voor cis-vrouw (iemand met een genderidentiteit die overeenkomt met hoe ze is geboren, red.), dan was dat levensgevaarlijk. Er is intussen natuurlijk veel veranderd, maar voor wie niet aan die norm voldoet, is het nog steeds moeilijk geaccepteerd te worden.’

We spreken Thorn op een avond in de Utrechtse club Ekko, waar de dansers van House of Vineyard zijn uitgenodigd om voguing te demonstreren aan de joelende feestgangers. Met glitterbaard en in neongele overal laat Thorn afwisselend de spierballen rollen en de heupen draaien voor de categorie ‘Sex Siren’, die draait om verleiden. ‘Als je vroeger met een vrouwelijk lichaam Sex Siren wilde lopen, moest dat extreem feminien, met hakken en lingerie. Maar tijden veranderen, dus heeft mijn moeder Amber de subcategorie Lion Babe bedacht. Daarin kunnen bijvoorbeeld butch lesbiennes, of non-binaire personen zoals ik, meer masculiene energie gebruiken. Zo verandert de scene met ons mee.’

Thorn ziet Amber en Elly Vineyard, moeder en vader van het house, als echte ouders en de andere Vineyard-kinderen als broers en zussen. ‘Een paar jaar geleden zat ik diep in de put en had ik heel weinig eigenwaarde. Toen ik voor het eerst iemand zag voguen, zo trots en krachtig, dacht ik alleen maar: hoe kan ik dat ook leren? Sinds ik erbij hoor sta ik veel sterker in mijn schoenen.’

In club Ekko is de aantrekkingskracht van voguing evident. Na het optreden van de Vineyard-kinderen ontstaat een kring op de dansvloer, waarin druk met armen heen en weer wordt geslingerd in meer en minder geslaagde pogingen de dansers te imiteren. In de scene bestaan gemengde gevoelens over het feit dat voguing doordringt tot de mainstream. ‘Het is niet zomaar een leuke hype’, zegt Sarada Sarita. ‘Deze bewegingen komen van mensen die zich probeerden te bevrijden van onderdrukking. In principe is iedereen welkom om mee te doen, maar het is wel de bedoeling dat je de context kent, en dat je stilstaat bij je eigen privileges.’

Ook Thorn benadrukt de politieke lading van voguing. ‘Hoe leuk het er ook uitziet, ik doe het niet om mensen te vermaken, ik doe het om ze iets bij te brengen. Ik wil dat ze naar me kijken en denken: hee, misschien is er inderdaad meer tussen man en vrouw. Zo hebben we allemaal onze eigen agenda. Laten zien dat een translichaam mooi is bijvoorbeeld, of dat een vrouw die sexy beweegt geen slet is.’

Voor een beweging die draait om acceptatie, is de jury vrij genadeloos: wie ze niet overtuigt of de regels van de wedstrijdcategorie breekt, wordt gediskwalificeerd (chopped). Dat maakt je juist sterk, zegt Thijmen Oosterbaan (22), die sinds anderhalf jaar aan balls meedoet als Tina 007. ‘Het kost heel veel durf om voor die strenge jury en het publiek te gaan staan en jezelf bloot te geven. Die onverschrokkenheid kun je goed gebruiken in de rest van je leven.’