Analyse
Het grote afstrepen is begonnen: wie wil met wie regeren?
Informateur Mariëtte Hamer kan beginnen met het afstrepen van partijen die niet willen meedoen in een nieuwe regering met de VVD van Mark Rutte. Eind deze week wordt naar verwachting bekend wie wel mee willen doen.
‘Het was een goed gesprek en daar laten we het bij, want we hebben afgesproken verder onze mond te houden’, zeiden VVD-leider Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag maandag na afloop van een twee uur durend gesprek met informateur Mariëtte Hamer over het starten van de onderhandelingen met potentiële regeringspartijen.
De twee grote winnaars van de verkiezingen hebben eerder de hoop uitgesproken dat er nog voor de zomervakantie – medio juli – een nieuw kabinet is. Dat betekent dat er vaart moet worden gemaakt.
Maandag eerste contouren
Om te bepalen wie überhaupt wil meeregeren, zal Hamer deze week eerst nog een paar ‘verdiepende gesprekken’ voeren met partijleiders. Haar voorspelling is dat later deze week, rond 6 juni, de contouren van een nieuwe coalitie zichtbaar worden.
Het skelet van een nieuw kabinet begint intussen vorm te krijgen. Zeker is dat Kaag graag namens D66 in gesprek wil met VVD, CDA, PvdA en GroenLinks. De VVD heeft meer opties in het vizier. De partij wil liever niet met twee linkse partijen regeren. De liberalen lonken daarom ook naar ChristenUnie en JA21, hoewel die laatste partij geen optie is voor D66.
Het CDA weifelt nog over kabinetsdeelname vanwege een tegenvallend verkiezingsresultaat en een richtingenstrijd binnen de partij. Met name de liberalen voeren de druk op CDA-leider Wopke Hoekstra op om toch mee te doen, niet alleen vanwege de ideologische overeenkomsten met het CDA, maar ook omdat het getalsmatig lastig wordt een stabiele regering te vormen zonder de christen-democraten.
Ook regeringsdeelname van de linkse partijen PvdA en GroenLinks is nog onzeker, hoewel beide partijen graag willen. Samen met VVD en D66 hebben die partijen slechts 75 zetels; net geen Kamermeerderheid. Een logische vijfde bondgenoot is het CDA. Nog meer linkse partijen erbij om aan de gewenste Kamermeerderheid te komen is voor de VVD niet wenselijk en is praktisch ook niet erg haalbaar.
Geen deelname
Vorige week schoof SP-leider Lilian Marijnissen aan bij een overlegtafel met de VVD, maar die partij wilde alleen praten over een kortetermijnherstelplan voor Nederland en niet over regeringsdeelname. ‘Wij hebben ons eerder helder uitgesproken dat wij Rutte IV niet aan een meerderheid gaan helpen. Nou, dat staat’, zei Marijnissen een paar dagen geleden nog.
Aanvankelijk leek de ChristenUnie Rutte eveneens in de ban te doen, nadat die achter de schermen had gefilosofeerd over een ‘functie elders’ voor het kritische Kamerlid Pieter Omtzigt. Maar de ChristenUnie is in de afgelopen weken van toon veranderd. Vorige week wilde CU-leider Gert-Jan Segers na afloop van een overleg met de informateur bijvoorbeeld niet zeggen of hij inmiddels wel met Rutte in een kabinet wil. ‘Daar hebben we het niet over gehad’, zei hij tegen Nieuwsuur.
De partij bereidt zich voor op een rol in de oppositie, heeft Segers meermaals publiekelijk gezegd. Maar een gedoogvariant lijkt daarmee niet uitgesloten. In die optie zou een minderheidskabinet van VVD, D66 en CDA of van VVD, D66, PvdA en GroenLinks alsnog gedoogsteun kunnen krijgen. Het zal voor de ChristenUnie echter niet de voorkeursvariant zijn, eerder een laatste optie om nieuwe verkiezingen te voorkomen.
Door de terugtrekkende beweging van de SP en ChristenUnie zal de blik van Hamer zich deze week naar verwachting richten op VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks. De informateur is van plan verder te werken aan het herstelplan en haar ‘derde oog aan te zetten’, zei ze vrijdag, om goed te gaan kijken wie er nou echt met wie wil. In de praktijk betekent dat: nog meer gesprekken voeren.
