Het Braziliaanse net sluit zich rond de ‘nalatigen’ die de bolsonaristen hun gang lieten gaan

Het onderzoek naar de verantwoordelijken van de bestormingen in Brazilië komt op stoom. Afgelopen zondag sloegen aanhangers van voormalig president Jair Bolsonaro de interieurs van het presidentieel paleis, het parlement en het hooggerechtshof aan gort.

Hoge rechter Alexandre de Moraes (54) en topambtenaar van Justitie Ricardo Cappelli (50) onderzoeken het geweld en beiden hebben in hun notitieboekje één naam in blokletters neergepend en omcirkeld: Anderson Torres. Die verblijft momenteel in de Verenigde Staten.

President Lula da Silva verordonneerde zondagmiddag een ‘federale interventie’ in hoofdstad Brasilia. Hoewel de landelijke regering daar zetelt, is de stad onderdeel van het zogeheten ‘Federaal District’ met een eigen bestuur onder leiding van een gekozen gouverneur.

Het lokale veiligheidsapparaat van gouverneur Ibaneis Rocha (51) had hopeloos gefaald, daarom greep de landelijke regering in. Lula benoemde Cappelli, de tweede man op het ministerie van Justitie, tot ‘interventor’, degene die orde op zaken moet stellen in het hart van de Braziliaanse macht.

Sabotage binnen de veiligheidsdiensten

Dinsdag deed Cappelli een eerste boekje open. Er was sprake geweest van ‘sabotage’ binnen de lokale veiligheidsdiensten, stelde hij tegenover CNN Brasil. Op 1 januari kon het Federaal District nog wel de veiligheid garanderen van Lula’s feestelijke beëdiging, benadrukte hij. ‘Een voorbeeldige operatie.’ Wat veranderde er sindsdien? ‘Op 2 januari trad Anderson Torres, ex-minister van Bolsonaro, aan als hoofd veiligheid van het Federaal District, hij veranderde het volledige leiderschap en vluchtte Brazilië uit.’

De 47-jarige Torres was van april 2021 tot eind 2022 minister van Justitie in de regering van de extreem-rechtse president Bolsonaro. Op 2 januari begon hij aan zijn nieuwe baan in Brasilia als veiligheidschef in de regering van gouverneur Rocha. Die laatste is sinds 2019 bestuurder van de hoofdstad. Hij werd werd afgelopen oktober herkozen, mede omdat president Bolsonaro zijn kandidatuur steunde. Bolsonaro was populair in het Federaal District, hij kreeg er als presidentskandidaat in oktober 59 procent van de stemmen.

‘Als dat geen sabotage is’

Op zaterdag, een dag voor de bolsonarista-invasie, nam Torres het vliegtuig naar de Verenigde Staten. Naar eigen zeggen niet om zijn politieke bondgenoot Bolsonaro op te zoeken in Florida, maar om met zijn gezin op vakantie te gaan. In het CNN-interview komt Capelli meermaals tot dezelfde conclusie: het lag niet aan de individuele agenten van de militaire en civiele politie dat er zondag nauwelijks werd ingegrepen, maar de leiding ontbrak. Torres had een onthoofd veiligheidsapparaat achtergelaten en was vertrokken. ‘Als dat geen sabotage is, weet ik het ook niet meer.’

Cappelli is geen neutrale onderzoeker, hij treedt op namens de regering van de linkse president Lula. Zodoende liet hij geen kans onbenut om op televisie Torres aan te duiden als ‘ex-minister van Bolsonaro’. Hij had slechts twee dagen nodig om Torres te vinden. Het paste bovendien perfect in het plaatje dat Torres net als Bolsonaro de benen had genomen naar de Verenigde Staten.

Niettemin krijgt Cappelli bijval van rechter Alexandre de Moraes, het meest prominente lid van het elfkoppige hooggerechtshof. Dinsdag gaf hij opdracht voor de arrestatie van Torres en van Fábio Augusto Vieira, hoofd van de militaire politie van Brasilia. De invasie kon alleen plaatsvinden, stelt Moraes, ‘met toestemming, en zelfs actieve deelname, van autoriteiten die verantwoordelijk waren voor de openbare veiligheid’. Het plan voor de manifestatie was immers vooraf bekend, schrijft de rechter in zijn arrestatiebevel.

Meteen in de boeien

De bewijslast tegen de veiligheidschef en de politiebaas is groot, stelt Moraes. Zondag konden meer dan honderd bussen met Bolsonaro-aanhangers arriveren in de hoofdstad. De twee mannen lieten in de eerste week van januari het bolsonarista-kamp (‘vergeven van terroristen’) voor de legerkazerne in Brasilia ongemoeid, terwijl Moraes al de ontmanteling daarvan had verordonneerd. Bovendien was er op 8 januari te weinig politie aanwezig rond de overheidsgebouwen.

‘Absoluut NIKS rechtvaardigt het bestaan van kampementen vol terroristen, gedoogd door militaire en civiele autoriteiten’, schrijft Moraes. ‘Absoluut NIKS rechtvaardigt de nalatigheid en het oogluikend toestaan (van de invasie, red.) door de secretaris van het Federaal District en de commandant van de Militaire Politie.’

Torres, die zondag al door gouverneur Rocha werd ontslagen, ontloopt dankzij zijn verblijf in de Verenigde Staten vooralsnog de gevangenis. Maar hij liet dinsdag weten snel terug te keren naar Brazilië, om zichzelf voor de rechtbank te verdedigen. Wanneer hij landt op Braziliaanse bodem, zal hij meteen in de boeien worden geslagen. Hij noemde de beschuldigingen ‘absurd’.

Het is goed mogelijk dat ook gouverneur Rocha zich zal moeten verantwoorden voor de rechtbank. Hij werd door rechter Moraes alvast negentig dagen op non-actief gesteld. Lula’s veiligheidsgezant Cappelli ontsloeg bij zijn aankomst in Brasilia onmiddellijk politiechef Vieira. De ex-commandant werd dinsdag gearresteerd.

Aanklachten tegen achthonderd mensen

Ondertussen gaat het onderzoek door naar de mannen en vrouwen die daadwerkelijk met messen kunstwerken vernielden in het parlementsgebouw, stoelen door ruiten gooiden, ‘Fuck you, klootzak’ op gevels spoten en hun achterwerken ontblootten.

Rechter Moraes heeft een enorme stapel dossiers op zijn bureau. Zo’n vijftienhonderd deelnemers aan de invasie werden opgepakt, van wie er inmiddels zo’n zeshonderd weer zijn vrijgelaten. Inmiddels bekijkt de rechter de aanklachten tegen achthonderd mensen.

Achter één naam staat nog een groot vraagteken: Jair Messias Bolsonaro. De ex-president had met zijn woorden en insinuaties zijn volgers (‘fascisten, nazi’s’) aangezet tot dit geweld, zei president Lula zondag. Bolsonaro verblijft sinds 30 december in een vakantiehuis in Orlando in de Amerikaanse staat Florida.

Maandag werd hij opgenomen in het ziekenhuis vanwege maagproblemen die verband houden met het steekincident tijdens zijn campagne in 2018, toen hij een aanslag overleefde. Dinsdag mocht hij het ziekenhuis alweer verlaten.

Amerikaanse Democratische parlementariërs hebben al gevraagd om Bolsonaro uit te leveren aan Brazilië. De Amerikaanse regering houdt zich vooralsnog stil, al sprak president Joe Biden wel telefonisch met Lula. Bolsonaro zelf zei dinsdag tegen CNN dat hij aanvankelijk tot eind januari in de VS had willen blijven, maar dat hij van plan is eerder terug te keren. ‘Ik was van plan hier een tijdje met familie door te brengen, maar ik heb niet echt rustige dagen gehad.’

De vraag is nog wat er gebeurt als Bolsonaro landt in Brazilië. Rechter Moraes had de politicus al in het vizier toen hij nog president was, onder andere voor het verspreiden van nepnieuws en mogelijke corruptie. Of de Braziliaanse rechtsstaat de ex-president uiteindelijk ook (mede-)verantwoordelijk zal houden voor het bolsonarista-geweld in de hoofdstad, moet nog blijken.