Het botert niet meer zo tussen werkgevers en werknemers: ‘Zullen we maar gaan?’

In steeds meer sectoren staan werkgevers en werknemers lijnrecht tegenover elkaar. Ook tussen de voorzitters van beide clubs botert het niet meer. Na jaren intensief samenwerken waait er nu een gure wind in de polder.

‘Zullen we maar gaan?’, grapt werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen (55). Het interview met haar en FNV-voorman Tuur Elzinga (53) is nog geen kwartier bezig of zij lijkt er al klaar mee. De vakbondsman heeft bedrijven zojuist ‘zakkenvullers’ genoemd die het niet interesseert dat werkenden als gevolg van de inflatie ‘op een houtje moeten bijten’. Een voorstelling van zaken die volgens Thijssen van VNO-NCW geen recht doet aan de werkelijkheid. ‘Ik begrijp dat de vakbeweging behoefte heeft aan arbeidsonrust, maar we moeten het niet lelijker maken dan dat het is.’

Thijssen blijft zitten, maar de opstelling van de voorzitters is tekenend voor de gure wind die waait in de polder. In steeds meer sectoren staan werkgevers en vakbonden lijnrecht tegenover elkaar over de verdeling van de inflatiepijn. De rekening van de gestegen prijzen kwam vooralsnog vooral op het bordje van de werkenden. Terwijl zij 6 procent aan koopkracht inleverden, boekten bedrijven in het derde kwartaal nog recordwinsten. Een groeiend aantal werknemers komt daartegen in het geweer en legt het werk neer.

Het is een schril contrast met de verhoudingen bij hun aantreden, ruim twee jaar geleden. Toen presenteerden Elzinga en Thijssen zich nog als nieuw en vooral gematigd geluid. De coronacrisis had hond en kat verbroederd. Samen knutselden de voorzitters met ministers mee aan noodpakketten voor het bedrijfsleven, aan de uitwerking van het nieuwe pensioenstelsel en sloten samen een akkoord over de hervorming van de arbeidsmarkt.

De gezamenlijke presentatie van de nieuwe Pensioenwet was een jaar geleden het laatste blijk van eensgezindheid. Waar is het sindsdien misgegaan?

Elzinga (FNV): ‘Werkgevers blijven op hun geld zitten en komen niet over de brug. Dat is wat misgaat. We slagen er gelukkig steeds beter in de lonen omhoog te krijgen, maar we moeten voor elke euro knokken. Onze leden geven aan: het water staat ons aan de lippen, help ons.’

Thijssen (VNO-NCW): ‘In mijn beleving gaat er helemaal niet zo veel mis. De lonen lopen altijd iets achter op de inflatie en er worden nog steeds veel cao’s afgesloten. Onder meer De Nederlandsche Bank heeft gezegd dat een loonsverhoging tussen de 5 en 7 procent passend zou zijn, we zitten nu op gemiddeld 6,3 procent. Daarnaast zien we ook dat er afgelopen kwartaal door consumenten heel veel meer is besteed. En er is ook vorig jaar weer extreem gespaard.’

Het valt dus wel mee die koopkrachtcrisis?

Thijssen: ‘Nederland is gemiddeld zo rijk dat we kennelijk weinig pijn voelen van de inflatie. Dat neemt niet weg dat er kwetsbare groepen zijn die veel moeite hebben om rond te komen. Daarom is het goed dat het minimumloon omhooggaat, dat het kabinet heeft gekozen voor compenserende maatregelen, al waren die erg ongericht, en dat er in veel cao’s afspraken worden gemaakt over de onderkant van het salarisgebouw.’

Niet eerder bleven de lonen zo achter bij de inflatie als onder uw beider voorzitterschap.

Thijssen: ‘We zitten ook in een unieke situatie. Dat heeft niets met ons te maken. Zo’n hoge inflatie hebben we sinds de jaren zeventig niet meer meegemaakt.’

Ook in de jaren zeventig werd de inflatie aangewakkerd door hoge energieprijzen. In tegenstelling tot nu was er toen ook sprake van massawerkloosheid. De nood was zo hoog, dat bonden en werkgevers een sociaal akkoord sloten.

Een jaar geleden, toen de koopkrachtcrisis zich begon af te tekenen, spraken vakbeweging, werkgevers en het kabinet ook over een gezamenlijke aanpak. ‘Maar de vakbond koos ervoor geen akkoord te willen’, zegt Thijssen. ‘Die dacht: ik heb de wind in de rug, de arbeidsmarkt is krap, de inflatie is hoog dus ik wil ook een beetje arbeidsonrust. Daar heb ik begrip voor, maar met zo’n akkoord hadden miljoenen werknemers veel eerder meer loonsverhoging gehad.’

Waarom heeft u daar niet mee ingestemd, meneer Elzinga?

Elzinga: ‘Werkgevers hebben geen centrale looncoördinatie zoals wij die hebben. Die kunnen dat niet nationaal afkondigen, dus dan moet je alsnog bij elke cao het gevecht aangaan. Bovendien is er geen akkoord nodig voor werkgevers om werknemers fatsoenlijk te belonen. Er wordt makkelijk gedaan over dat er geen koopkrachtcrisis is. Natuurlijk zijn er nog steeds mensen die op skivakantie kunnen, maar er zijn ook velen die het met de maatregelen van de overheid om de energieprijzen te temperen alleen met hangen en wurgen redden. Als die maatregelen eind dit jaar aflopen, koersen zij af op een koopkrachtklif. Zij zijn de pineut als we voor die tijd de koopkracht niet hebben gerepareerd.’

Waarom lukt dat repareren vooral bij de (semi)overheid, zoals gemeenten, en minder bij bedrijven? Bij Etos ligt een akkoord van 5 procent terwijl de winst van moederbedrijf Ahold piekt.

Elzinga: ‘We hebben veertig jaar achter de rug van loonmatiging en een cultuur van ‘er met elkaar uit komen’. Dat verandert niet eeen-twee-drie. Veel werkenden zeggen: het is genoeg geweest. Maar dat wil niet zeggen dat je direct zo veel macht hebt dat je werkgevers kunt dicteren. We worden ook steeds vaker gepasseerd in cao-onderhandelingen omdat de eigenaren buitenlandse investeringsmaatschappijen zijn met maar één doel: zo veel mogelijk winst naar de aandeelhouders. Zij sluiten slechtere cao’s af met kleinere bonden.’

Thijssen: ‘Wij herkennen niet dat er overal enorme winsten worden gemaakt. Wij zien en horen uit onze achterban dat ondernemers hogere kosten voor onder meer grondstoffen niet kwijt kunnen in hun prijs. De inkoopprijzen voor bedrijven zijn harder gestegen dan de consumentenprijzen. Winsten van veel multinationals zijn vooral buiten Europa verdiend, binnen Europa zijn hun marges afgenomen. We moeten met z’n allen de inflatie beteugelen: werkgevers, overheid en werknemers. Dat betekent voor werkgevers dat ze hogere kosten niet onnodig doorbelasten in de prijzen, voor de overheid dat ze moet zorgen voor kwetsbaren en voor werknemers dat ze geen absurde looneisen moeten stellen.’

Over die winstgevendheid: de overheid heeft vorig jaar een record aan winstbelasting geïnd.

Thijssen: ‘Dat is dan een meevaller voor de schatkist. Let wel: ten opzichte van een voorzichtige raming. Onze economie groeit nog steeds.’

Elzinga verheft zijn stem: ‘Maar als de economie zelfs groter is geworden dan moet u zich toch schamen dat er leden zijn in uw vereniging die de koopkracht van de mensen die de goederen en diensten produceren niet willen repareren? Dat ze zeggen: jullie kunnen met minder toe want we moeten de pijn verdelen, maar mijn aandeelhouders krijgen wel een extraatje.’

Thijssen, onderkoeld: ‘Daar waar de lonen omhoog kúnnen, moeten ze omhoog. En dat gebeurt ook. Maar ik heb de voorzitter van de FNV 17 procent loonsverhoging horen vragen. Dat is op geen enkele manier inflatiecompensatie. Dat zijn absurde eisen.’

Elzinga: ‘Onze looneisen zijn wetenschappelijk onderbouwd: we meten de inflatie over het voorgaande jaar, we kijken vervolgens wat de productiviteitsstijging is en dan hebben we een heel reële looneis. Wat we dit jaar niet krijgen, komt er volgend jaar bij.’

Thijssen: ‘Uiteindelijk hebben werknemers er niets aan als er zo’n hoge loonsverhoging komt dat het bedrijf onderuitgaat.’

Het is toch geen natuurwet dat bij hogere lonen ook de prijzen omhoog moeten. We hebben net geconstateerd dat bedrijven winstgevend zijn.

Thijssen: ‘Dat is uw constatering.’

Nou, ook van het CBS.

Thijssen: ‘Dat is macro. En we moeten ons niet blindstaren op die winsten. Het kan ook komen doordat een bedrijf gereorganiseerd heeft. En winst is niets vies, hè? Het lijkt tegenwoordig wel een smerig woord, terwijl een gezond bedrijf winst móét maken. Daarmee kan het investeren en dat is noodzakelijk nu we staan voor een energietransitie en voor digitalisering.

‘Want dat mis ik wel in het betoog van de FNV-voorzitter: oog voor het verduurzamen van de industrie. Daar hoor ik u nooit over. U bent alleen maar bezig met lonen nu in plaats van toekomstige werkgelegenheid. Terwijl bijvoorbeeld van de bedrijven op Chemelot 25 procent van de Limburgse economie afhangt.’

Elzinga: ‘Je kunt je geen zorgen maken over het einde van de wereld, als je je zorgen maakt over of je het einde van de maand haalt. Maar zeker, we moeten zorgen dat banen zo snel mogelijk duurzaam worden en de overheid moet dat faciliteren. Daar snap ik de klacht van werkgevers wel: de overheid loopt overal vast. Als het gaat over het vestigingsklimaat moeten ondernemers dáárover klagen, niet over de belastingen.’

Thijssen: ‘Het is echt onheus om te doen alsof wij het alleen maar hebben over belastingen. We hebben het er juist over dat er in Nederland te veel regels zijn die belemmerend werken om je bedrijf duurzaam te maken. De overheid is onbetrouwbaar geworden, voor bedrijven én burgers.’

Elzinga: ‘Daar zijn we het over eens.’

Thijssen: ‘Nou fijn.’

Is het een hoopvol teken dat u hier nu bij elkaar zit?

Thijssen: ‘De situatie vraagt nog steeds om een sociaal akkoord. Ik verwacht anders dat de politiek tegen de zomer weer in hetzelfde gedonder zit als vorig jaar, want die koopkrachtklif per 1 januari zie je aankomen en daar zullen toch oplossingen voor moeten komen.’